Ο αντάρτης / Η επινόηση της πραγματικότητας / Κρέας από σταφύλι / Αλτσχάιμερ Trance / Το τετράδιο

Ζοζέ Σαραμάγκου

Το τετράδιο

Μετάφραση: Αθηνά Ψυλλιά

Εκδόσεις Καστανιώτης

Σελ. 164

Έχει πραγματικά μεγάλο ενδιαφέρον το πόσο διαφορετικά προσεγγίζει κανείς ένα θέμα από την πλευρά της λογοτεχνίας και από εκείνη της –ας την πούμε– δημοσιογραφίας και της επικαιρότητας. Αυτή η διαφορά μάς θυμίζει παράλληλα και την εξιδανικευμένη εικόνα που δημιουργεί ο αναγνώστης για έναν συγγραφέα από το έργο του, και την ανώμαλη τις περισσότερες φορές προσγείωσή του στη «σκληρή» πραγματικότητα, όταν τύχει και τον γνωρίσει. Δηλαδή, όταν τύχει κι έρθει σε επαφή με έναν άνθρωπο που μιλά και αντιδρά στην πραγματικότητα όπως όλοι οι «κοινοί» θνητοί. Ιδιαίτερη εντύπωση λοιπόν προκαλούν τα, ας τα χαρακτηρίσουμε έτσι, δημοσιογραφικά, επικαιρικά κείμενα-σχόλια του μεγάλου αυτού συγγραφέα, που σε μια προχωρημένη ηλικία δεν δίστασε να δοκιμάσει την τύχη του και ως… blogger! Στο «Τετράδιο» τα πράγματα είναι διαφορετικά, όπως διαφορετικός είναι και ο γνωστός συγγραφέας της «Τυφλότητας». Μπροστά στην πραγματικότητα, στα γεγονότα, στα πρόσωπα, στις καταστάσεις και στα τρέχοντα ζητήματα της επικαιρότητας, ο Σαραμάγκου αντιδρά σύμφωνα με την αμεσότητα που απαιτεί η καθημερινή ζωή. Το θυμικό είναι πιο ανεξέλεγκτο, οι αντιδράσεις πιο έντονες, εκδηλωμένες μέσα από μιαν ανεπεξέργαστη ειλικρίνεια. Ο συγγραφέας με αυτά τα κείμενα δεν απευθύνεται στον ιστορικό χρόνο, αλλά μάλλον στην καθημερινότητα, αυτή που τον τρέφει, τον κρατά ζωντανό, τον αγγίζει και του δημιουργεί το πλαίσιο ζωής. Δηλαδή, καθόλου ασήμαντα πράγματα. Ο Σαραμάγκου λοιπόν της καθημερινότητας, σαφώς πιο προσπελάσιμος από τον επίσημο ωστόσο εξίσου ενδιαφέροντα, αναφέρεται σε ζητήματα που όλοι μας έχουμε αναφερθεί, σκεφτεί και σχολιάσει. Τα κείμενα αυτά αναρτήθηκαν σ’ ένα φιλόξενο blog και πέρασαν γενεές δεκατέσσερις τον αλήστου μνήμης ηλιθιότερο Πρόεδρο στην ιστορία των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους Τζούνιορ, τον φίλο του Μπερλουσκόνι, μαζί με τολμηρότατα σχόλια για τον ιταλικό λαό. Παράλληλα, αναρτήθηκαν κείμενα τρυφερά, δείγμα υψηλού ήθους για ομότεχνούς του, όπως για τον Κάρλος Φουέντες, τον Φερνάντο Πεσόα και άλλους, κείμενα για τη σιωπή της Αριστεράς, που δεν έχει πια κανένα λόγο και παρακολουθεί αποσβολωμένη τις παγκόσμιες εξελίξεις. Ένας διαφορετικός αλλά πάντα συγκλονιστικός Σαραμάγκου.

Βαγγέλης Ραπτόπουλος

Η επινόηση της πραγματικότητας

Εκδόσεις Κέδρος

Σελ. 671

Πολυσέλιδο μυθιστόρημα, εμπνευσμένο από την επίδραση της τηλεοπτικής λαίλαπας στην καθημερινότητά μας. Νέα ήθη, καινούργια επαγγέλματα, σύγχρονοι τρόποι ζωής, εισβάλλουν στη νεοελληνική πραγματικότητα, η οποία κατά μίμηση αυθεντικών προτύπων της αλλοδαπής αντιγράφει τρόπους ζωής και συμπεριφορές που διαστρεβλώνουν περισσότερο την έτσι κι αλλιώς επαρχιακή μας συνείδηση και πρακτική. Είναι προφανές ότι ο Ραπτόπουλος, αντιπροσωπευτικός συγγραφέας της γενιάς του 1980, θέλει να αποτυπώσει αυτή τη νέα πραγματικότητα που επέβαλε η τηλεοπτική ανθοφορία στον τόπο, πράγμα που διατρανώνει και ο τίτλος του μυθιστορήματος. Σε μια κοινωνία που δεν έχει την παραμικρή αντίσταση απέναντι σε ό,τι της προσφερθεί, από άνθρακα μέχρι χρυσό, η ζωή αποκτά καρτουνίστικα χαρακτηριστικά. Η όμορφη Ζέτα προσφέρει δίχως δεύτερη σκέψη τα αξιέραστα οπίσθιά της σ’ έναν γέρο, χοντρό και καραφλό διευθυντή μάρκετινγκ. Είναι μια νέα μοντέλα που παρουσιάζει ενδύματα σε μια λαϊκής κατανάλωσης πρωινή εκπομπή και μοιάζει σαν φτηνή απομίμηση των διεθνών μοντέλων. Ο πολύς διευθυντής μάρκετινγκ μυρίζει μάλλον σκορδαλιά όταν την πλησιάζει να τη φιλήσει και ο καναλάρχης, με περισσότερο στυλ που ωστόσο δεν υπερβαίνει την ταπεινή του καταγωγή, ζητά το μερίδιο της εξουσίας που του ανήκει από το σώμα της Ζέτας. Όλοι, θαρρείς, βρίσκονται σε κάποια θέση, από τα περίεργα παιχνίδια που παίζει η μοίρα, μόνο και μόνο για να επιβεβαιώσουν την καταπιεσμένη τους σεξουαλικότητα. Αυτή την τραγική και λιγάκι γελοία κατάσταση, η οποία ωστόσο αναδεικνύει το θλιβερό και μίζερο νεοελληνικό παρόν, έρχεται να συμπληρώσει ο Τσάρλυ, ένα λαϊκό παιδί που δεν ανέχεται ξένο βλέμμα πάνω στην γκόμενά του και που ωστόσο τη χάνει με την πρώτη ευκαιρία, δίχως πολλές αντιστάσεις. Περισσότερο αυθεντικός απ’ όλους, ο Τσάρλυ γίνεται καταλύτης της μυθιστορηματικής εξέλιξης. Τη σκυτάλη πλέον αναλαμβάνει ένας δημοσιογράφος-συγγραφέας. Ο Ραπτόπουλος, σε αυτό το επανεκδοθέν πολυσέλιδο μυθιστόρημα, αποτυπώνει τη νεοελληνική κοινωνία ζωντανά, πειστικά και με αφηγηματική άνεση.

Σταυρούλα Σκαλίδη

Κρέας από σταφύλι

Εκδόσεις Πόλις

Σελ. 134

Ο Φίλης είναι ένας οικογενειάρχης που έχει να κουμαντάρει τρία θηλυκά. Μια γυναίκα, τη Φρόσω, και δυο κόρες, την Άννα και τη Μυρσίνη. Ωστόσο, μια πληγή αγιάτρευτη –καθώς θα φανεί– τον κατατρύχει κι αυτή είναι η σχέση του με τη μάνα του, το τέταρτο θηλυκό της ζωής του. Μια σχέση που τον διέλυσε τελείως. Μια ολέθρια σχέση που καθώς φαίνεται κανένα γιατρικό δεν την κουμαντάρει. Και πράγματι, πώς να κάνει κανείς καλά μια τύπισσα σαν τη Μαγδαληνή που δεν προλαβαίνει να καταπίνει τα σκονάκια της! Σαραντάρης γεμάτος, ο Φίλης φτάνει στο μη περαιτέρω και εγκαταλείπει την οικογένειά του, αλλά καθώς φαίνεται και τον εαυτό του, στο έλεος της τύχης και καταλήγει άστεγος στο κέντρο της πόλης! Στη συνέχεια, την οικογενειακή ιστορία θα τη συνεχίσουν τα νεότερα μέλη και ανάμεσά τους και ο αφηγητής της ιστορίας. Μιας ιστορίας που βασίζει την ύπαρξή της στο έλλειμμα αγάπης. Το ιδεολόγημα αυτής της νουβέλας είναι ότι η έλλειψη αγάπης δημιουργεί βία, μια βία που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί. Η συγγραφέας διαλέγει να μας αφηγηθεί την ιστορία της με μικρές αποσπασματικές προτάσεις, κοφτές, ύφος που υποβάλλει ένα συγκεκριμένο τέμπο στον ρυθμό ανάγνωσης. Προβάλλει σε ένα σκοτεινό ντεκόρ με έντονα συναισθήματα τις μικρές και μεγάλες εσωτερικές επί το πλείστον εκτροπές εκείνων των κενών από αγάπη ψυχισμών. Αυτό είναι το δεύτερο βιβλίο της, μετά την πρώτη της εμφάνιση με το «Προδοσία κι εγκατάλειψη», το οποίο απέσπασε το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα του περιοδικού «Διαβάζω».

Στέργια Καββάλου

Αλτσχάιμερ Trance

Εκδόσεις Τετράγωνο

Σελ. 126

Θα το πω γιατί θα σκάσω, αν και είναι ανεξάρτητο το γεγονός από την ποιότητα του βιβλίου. Προκλητική φωτογραφία, αντεργκράουντ εμφάνιση, καταραμένα, περιθωριακά (και καλογραμμένα) διηγήματα, αλλά το βιογραφικό επιμελημένα γιάπικο. Από κει συμπέρανα ότι πρόκειται για την πρώτη συγγραφική εμφάνιση της Στέργιας Καββάλου, στοιχείο το οποίο δεν αναφέρεται πουθενά. Τώρα στο βιβλίο: Η Καββάλου χρησιμοποιεί μικρές κοφτές προτάσεις, οι οποίες στην περίπτωσή της ταιριάζουν με το ύφος των διηγημάτων στα οποία περισσεύει ο πιο συναισθηματικός κυνισμός, όπως αυτός εκφράζεται μέσα από μια σειρά μικρών αιχμηρών και καλά γραμμένων στο σύνολό τους ιστοριών. Πρόκειται για μια σειρά διηγημάτων που ξεστρατίζουν από την πεπατημένη παλιά ηθογραφία και εκσυγχρονίζουν τους προβληματισμούς μας. Είναι η φωνή της νέας γενιάς που θέλει να ανανεώσει τη βαριά ατμόσφαιρα και έχει τη δυνατότητα να το κάνει, με όλες εκείνες τις τρυφερές και αναγκαίες αυταπάτες που εμπνέουν τους νέους ανθρώπους όλων των εποχών. Μια νεολαία που μεγάλωσε με την ανοησία και τις ψευδαισθήσεις της τηλεόρασης, σ’ έναν κόσμο κλειστοφοβικό, ανασφαλή, εγωιστή. Η Καββάλου ξέρει να διηγείται και κυρίως έχει όλη τη δυνατότητα να αναπτύξει αυτή τη σπάνια δεξιότητα. Αυτό θα εξαρτηθεί από το βαθμό δυσκολίας που θα θέσει η ίδια στον εαυτό της και τις φιλοδοξίες της. Μια συνέχεια με πιο συγκρατημένη την ποιητική επαναστατικότητα –«για κείνη η πόλη μύριζε από καιρό σκύλους κι αγκάθια»–, θα δώσει μια πιο ολοκληρωμένη και σίγουρη μορφή στον λογοτεχνικό σκελετό που υπάρχει και, πιστέψτε με, δεν έχει καθόλου ανάγκη από υπερβολές.

Arturo Barea

Ο αντάρτης

Η αρχή

Μετάφραση: Δέσποινα Μάρκου

Εκδόσεις Γκοβόστης

Σελ. 436

Σπάνια η αυτοβιογραφία ενός κοινού θνητού αποδεικνύεται τόσο σημαντική ως ιστορική μαρτυρία για ένα γεγονός σαν τον Ισπανικό Εμφύλιο, για τον οποίο έχει χυθεί αμέτρητο μελάνι. Ο συγγραφέας του έργου γεννήθηκε στο Μπαδοχόθ της Ισπανίας, το 1897. Στην τριλογία με την οποία ολοκληρώνεται το έργο του εξιστορείται μέσα από προσωπικά γεγονότα η πορεία ενός λαού αλλά και μιας ολόκληρης εθνότητας. Ο συγγραφέας, μέσα από τις σελίδες της αυτοβιογραφίας του, μας αποκαλύπτει την ιστορία ενός λαού όπως αυτή αντικατοπτρίζεται στον βίο ενός πολίτη του. Αυτό αποτελεί και το μεγάλο πλεονέκτημα αυτού του αναγνώσματος: ότι μέσα από την ιστορία ενός κοινού ανθρώπου είναι δυνατόν να αποτυπωθεί μια οικουμενική ιστορία, γιατί ο άνθρωπος είναι αυτός που χαρίζει νόημα στην Ιστορία και την ιστορικότητα. Η αυτοβιογραφία χωρίζεται σε τρία μέρη. Το πρώτο με τίτλο η «Αρχή», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Γκοβόστη, ξεκινά από την παιδική ηλικία του συγγραφέα και την περιπέτεια ενηλικίωσής του, καταγράφοντας μια ιστορία όχι αληθοφανή αλλά αληθινή από πρώτο χέρι. Μέσα από αυτή την πραγματικότητα ενός παιδιού που βρίσκεται αντιμέτωπο με ένα σωρό προβλήματα της εποχής του, ο αναγνώστης «διαβάζει» την ιστορία μιας ολόκληρης εποχής. Ο νεαρός πρωταγωνιστής καταλήγει μέσα από μια σειρά συγκυριών να γίνει τραπεζικός υπάλληλος και μέσα του θα συγκρουστούν οι δυο φύσεις του, αυτή του αστού με την άλλη του προλετάριου. Με αυτές τις εσωτερικές συγκρούσεις εντάσσεται στο συνδικαλιστικό κίνημα, διαμορφώνοντας τις πολιτικές του πεποιθήσεις, οι οποίες στη συνέχεια θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στη μοίρα του.

Ξενοφών Μπρουντζάκης [[email protected]]