Κατά 7% μειώθηκε μέσα στο 2012 το ποσό που ξοδεύεται παγκοσμίως για αγορές έργων τέχνης, ενώ, συνολικά, μέσα σε πέντε χρόνια ο τζίρος στον τομέα αυτόν παρουσιάζει πτώση 30%.

Κατά 7% μειώθηκε μέσα στο 2012 το ποσό που ξοδεύεται παγκοσμίως για αγορές έργων τέχνης, ενώ, συνολικά, μέσα σε πέντε χρόνια ο τζίρος στον τομέα αυτόν παρουσιάζει πτώση 30%. Στη φετινή φουάρ του Μάαστριχτ, η Κίνα έχασε την πρωτιά στις αγορές έργων, ενώ η Βραζιλία ανεβαίνει δυναμικά

Εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και της ανασφάλειας ακόμα και πολυεκατομμυριούχοι διστάζουν να προσθέσουν έναν ακόμα διάσημο πίνακα στη συλλογή τους. Όχι όλοι όμως. Μερικοί ακόμα δεν φείδονται χρημάτων προκειμένου να στολίσουν τα σπίτια ή τα γραφεία τους με πανάκριβα έργα τέχνης και αντίκες. Οι περισσότεροι από αυτούς δεν είχαν ξαναεμφανισθεί σε δημοπρασίες και προέρχονται από κράτη τα οποία στο μυαλό μας συνδέονται με παραγκουπόλεις και μεγάλη φτώχεια. Σε αυτούς τους τελευταίους πρέπει να επικεντρωθεί το ενδιαφέρον των μεγάλων οίκων δημοπρασιών αλλά και των μεμονωμένων εμπόρων προκειμένου να δουν τα οικονομικά τους να ανακάμπτουν, τονίζει σε έκθεσή της η ειδικευμένη σε πολιτιστικά θέματα οικονομολόγος Κλερ ΜακΆντριου.
Η έκθεση παρουσιάστηκε την περασμένη εβδομάδα στο – γνωστό μας – Μάαστριχτ, στο πλαίσιο της TEFAF. Η ολλανδική αυτή διοργάνωση είναι, εδώ και 25 χρόνια, η μεγαλύτερη φουάρ έργων τέχνης παγκοσμίως. Εκεί συγκεντρώνονται κάθε Μάρτιο εκπρόσωποι των γνωστότερων οίκων δημοπρασιών, έμποροι, αντικέρ, καλλιτέχνες, ειδικοί σε 29 διαφορετικές κατηγορίες οι οποίες φορούν την αγορά έργων τέχνης, 300 περίπου επαγγελματίες για να πουλήσουν, να αγοράσουν, να διαμορφώσουν τάσεις, αλλά και να ενημερωθούν για τις διεθνείς εξελίξεις στον τομέα τους.

Καληνύχτα, Κίνα
Μέχρι πρόσφατα, τα μάτια όλων ήταν στραμμένα στην Κίνα, μια και, την τελευταία τριετία ειδικά, η αχανής χώρα ήταν ο μεγαλύτερος αγοραστής έργων τέχνης. Το 2010 εκπροσωπούσε το 26 % και το 2011 το 30% της παγκόσμιας αγοράς, ενώ έργα Κινέζων ζωγράφων πωλούνταν σε τιμές αστρονομικές. Ο Ζανγκ Ντακιάν (1899-1983), για παράδειγμα, υπήρξε το «καλύτερο χαρτί» για όλους τους γκαλερίστες και τους οίκους δημοπρασιών. Πουλώντας πίνακές του κέρδισαν, μόνο το 2011, 554,5 εκατομμύρια δολάρια. Για έναν ακόμα Κινέζο, τον Κι Μπαϊσί (1864-1957) δόθηκαν συνολικά 510,5 εκατομμύρια δολάρια. Οι δυο τους ήταν πρόπερσι οι πιο εμπορικοί ζωγράφοι. Ακολουθούσαν, σε αρκετή απόσταση, ο Άντι Γουόρχολ και, τέταρτος, ο Πάμπλο Πικάσο, ενώ πέντε ακόμα Κινέζοι βρίσκονταν στο «τοπ-10» των εικαστικών.
Το 2012 η Κίνα, όπως επισημαίνεται στην έκθεση ΜακΆντριου, έχασε την πρωτιά. Οι ίδιοι καλλιτέχνες παρέμειναν «ευπώλητοι», αλλά δεν κατάφεραν να αποφέρουν τόσα χρήματα. Αιτία, πρώτα από όλα, ότι πολλοί Κινέζοι συλλέκτες σταμάτησαν εντελώς να αγοράζουν έργα τέχνης και άλλοι συμπατριώτες τους φάνηκαν πιο «τσιγγούνηδες» από προηγούμενες χρονιές. Τα χρήματα τα οποία επένδυσαν στον τομέα αυτόν μειώθηκαν έτσι κατά 5% σε σχέση με το 2011. Ο βασικότερος λόγος για αυτό, σύμφωνα με τους ειδήμονες, είναι η επιβράδυνση η οποία παρατηρείται, γενικότερα, στην κινεζική οικονομία. Ένας ακόμα λόγος είναι η παρατεταμένη παγκόσμια οικονομική ανασφάλεια, η οποία έστρεψε ακόμα και τους πάμπλουτους του πλανήτη σε πιο «σταθερές αξίες» και πίνακες «μπλου τσιπ».

Γερά χαρτιά
Τον περασμένο χρόνο διακινήθηκαν κατά κύριο λόγο έργα προπολεμικών και μοντέρνων καλλιτεχνών. Για αυτούς δόθηκε το 43% των χρημάτων που ξοδεύτηκαν για έργα τέχνης. Αντιθέτως, έπεσαν κατά 17% (3,2 δισ. δολάρια περίπου) οι πωλήσεις συγχρόνων, ζώντων κυρίως, ζωγράφων, μια και, όπως λένε οι ειδικοί, «η παρατεταμένη ύφεση έκανε τους πάντες να αναζητούν καλλιτέχνες αδιαμφισβήτητης αξίας ή να ακολουθούν απλώς τις προτιμήσεις της αγοράς και να μη ρισκάρουν.
Εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, από το 2007, τη χρονιά κατά την οποία οι έμποροι έργων τέχνης είδαν τα κέρδη τους να απογειώνονται, μέχρι σήμερα η πτώση στον τομέα αυτόν έχει φτάσει σταδιακά το 30%. Και θα ήταν μεγαλύτερη αν πέρσι δεν ξαναέμπαιναν δυναμικά στο παιχνίδι οι Αμερικανοί. Τα χρήματα τα οποία δαπάνησαν, αυξήθηκαν το 2012 κατά 5,2% (δόθηκαν περίπου 14,2 δισ. δολάρια παραπάνω) και έτσι οι ΗΠΑ ξαναέγιναν η πρώτη αγορά έργων τέχνης. Τρίτη, μετά τους Αμερικανούς και τους Κινέζους, παραμένει η Μεγάλη Βρετανία με ποσοστό 23% (1% αύξηση από το 2011).

Καλημέρα, Βραζιλία
Εκτός από την Αγγλία, καμιά άλλη ευρωπαϊκή χώρα δεν αντιπροσωπεύει τόσο μεγάλο ποσοστό της παγκόσμιας αγοράς. Οι περισσότερες κινούνται κάτω από το 1%. Όπως επισημαίνει η έκθεση της ΜακΆντριου, η προσοχή των εμπόρων έργων τέχνης και των διεθνών οίκων δημοπρασιών πρέπει να παραμείνει στραμμένη εκτός Ευρώπης, στις χώρες με αναπτυσσόμενες οικονομίες. Δεν είναι μόνο οι Κινέζοι οι οποίοι ασχολούνται με το εμπόριο έργων τέχνης και τις αντίκες. Οι Ρώσοι εξακολουθούν να είναι πολύ καλοί πελάτες, το ίδιο κι οι Ινδοί. Και οι δύο κάνουν πια λιγότερες αγορές από άλλοτε, προτιμούν όμως πίνακες, γλυπτά ή αντίκες πολύ υψηλής αξίας. Παράλληλα, έχει αρχίσει να μπαίνει πολύ επιθετικά στην αγορά και μια ακόμα χώρα, η Βραζιλία.
Η έκθεση ΜακΆντριου θεωρεί τη Βραζιλία το «κλειδί» για την ανάπτυξη της αγοράς. Στη χώρα αυτή δόθηκαν, το 2012, 455 εκατομμύρια δολάρια, ποσό το οποίο αντιστοιχεί στο 1% περίπου του παγκόσμιου τζίρου. Οι Βραζιλιάνοι συλλέκτες αυξάνονται διαρκώς και έχουν πάρα πολλά χρήματα να επενδύσουν. Θα ξόδευαν μάλιστα πολύ περισσότερα, αν δεν υπήρχε στη χώρα τους ένα αυστηρό νομικό καθεστώς και υψηλή φορολογία. «Οι Βραζιλιάνοι, κατά κύριο λόγο, αλλά και όλοι οι “BRIK” [τους αποκαλεί έτσι χρησιμοποιώντας τα αρχικά της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας και της Κίνας]» τονίζει η οικονομολόγος, «γίνονται όλο και πιο πλούσιοι και ξοδεύουν όλο και περισσότερα για είδη πολυτελείας, αντίκες και έργα τέχνης που θα τους κάνουν και αυτούς συλλέκτες με παγκόσμια φήμη».
Εκείνο βεβαίως το οποίο δεν αναφέρει στην έκθεσή της η ΜακΆντριου είναι ότι η Βραζιλία δεν είναι μόνο η μοναδική χώρα της Λατινικής Αμερικής στην οποία οι πολυεκατομμυριούχοι αυξάνονται με ταχύτατο ρυθμό. Είναι επίσης η χώρα στην οποία, σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας, παρατηρείται «η πιο άδικη κατανομή πλούτου».