Ενόσω περιμένουμε με αγωνία, μνημειώδη υπομονή και… ιερή προσήλωση την «ανάπτυξη» στην Ελλάδα, καλό θα είναι να ρίχνουμε και καμιά ματιά τριγύρω.

Ενόσω περιμένουμε με αγωνία, μνημειώδη υπομονή και… ιερή προσήλωση την «ανάπτυξη» στην Ελλάδα, καλό θα είναι να ρίχνουμε και καμιά ματιά τριγύρω. Και αυτό για να έχουμε μια ιδέα για τη γη της επαγγελίας την οποία υποτίθεται ότι οι κυβερνώντες θα μας δείξουν σιγά σιγά, και όχι ολόκληρη, από το 2014 και έπειτα. Αν κοιτάξουμε λοιπόν προσεκτικά, ίσως και να δούμε από τώρα τον παράδεισο που μας υπόσχονται. Φαίνεται από τις φλόγες.

Και δεν καίγεται όποιος κι όποιος. Η κοινωνική έκρηξη συντελείται σε χώρες που εδώ και αρκετά χρόνια βιώνουν συνθήκες «οικονομικού θαύματος». Η Βραζιλία και η Τουρκία δεν είναι παρά τα πιο πρόσφατα παραδείγματα αναδυόμενων οικονομιών στις οποίες οι δρόμοι πήραν φωτιά αιφνιδιάζοντας ακόμη και τους πλέον υποψιασμένους… Ο χρόνος όμως φαίνεται να κυλάει αντίστροφα ακόμη και για «μεγαθήρια» της παγκόσμιας νέας οικονομικής τάξης, όπως η Κίνα.

Επ’ ουδενί δεν επιδιώκουμε την υπεραπλούστευση των όσων εξαιρετικά περίπλοκων, και ιδιαίτερων, διαδραματίζονται στη Βραζιλία, την Τουρκία ή και την Κίνα. Ωστόσο, οι τρεις αυτές περιπτώσεις παρουσιάζουν ορισμένα κοινά στοιχεία και, κυρίως, μας βοηθούν να αναδείξουμε το (κατ’ εμάς) αυτονόητο: ότι οι οικονομικοί και δημοσιονομικοί δείκτες δεν αποτελούν από μόνοι τους καμία εγγύηση κοινωνικής ευμάρειας και δεν μπορεί να μονοπωλούν την εκάστοτε εθνική στρατηγική. Η ανάπτυξη – την οποία παρουσιάζουν όλοι στην Ελλάδα λίγο – πολύ ως πανάκεια – είναι κενό γράμμα εάν δεν απαντηθούν πρώτα τα ερωτήματα: Ποια ανάπτυξη, για ποιον και με ποιον;

Την ώρα που ο πλανήτης – με σημαιοφόρο τη Δύση – βυθίζεται στην ύφεση ή, στην καλύτερη των περιπτώσεων, φυτοζωεί, ορισμένες χώρες έχουν καταφέρει να διατηρήσουν θετικό πρόσημο στα οικονομικά αποτελέσματα.

Η Βραζιλία, έπειτα από ρυθμούς της τάξεως του 7,5%, σταθεροποιήθηκε τα δύο τελευταία χρόνια γύρω στο 2% με θετικές ωστόσο προοπτικές και πλέον μάχεται για την έκτη θέση στην παγκόσμια οικονομία. Η Τουρκία τρέχει σήμερα με περίπου 5% και έχει πλασαριστεί στις 20 ισχυρότερες οικονομίες του πλανήτη. Όσο για την Κίνα, η οποία καταγράφει «μείωση» των αναπτυξιακών ρυθμών, το ΑΕΠ της συνεχίζει να αυξάνεται με περίπου 7% και είναι από καιρό η δεύτερη οικονομική δύναμη του κόσμου. Και οι τρεις χώρες δίνουν μάχη τα τελευταία χρόνια για να κεφαλαιοποιήσουν την οικονομική τους επιτυχία σε γεωπολιτικό επίπεδο.

BRICS με ζόρια

Η Βραζιλία αναλαμβάνει ηγετικές πρωτοβουλίες σε περιφερειακό επίπεδο και παλεύει να αναβαθμίσει τον ρόλο των BRICS στη διεθνή σκηνή, ενώ η φιλοξενία παγκόσμιας εμβέλειας διοργανώσεων, όπως το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2014, έχουν στόχο την ανάδειξη μιας νέας «ισχυρότερης» εθνικής ταυτότητας προς τα έξω.
Η Τουρκία επί των ημερών του Ταγίπ Ερντογάν προσπαθεί να εδραιωθεί ως περιφερειακή δύναμη στη Μέση Ανατολή προβαίνοντας συχνά σε κινήσεις υψηλού διπλωματικού ρίσκου με στόχο την οικοδόμηση ενός ηγετικού προφίλ. Τα μεγαλεπήβολα σχέδια της κυβέρνησης για την επόμενη δεκαετία και οι… ευλογίες πολλών ξένων αναλυτών στο τουρκικό «μοντέλο» διακυβέρνησης, το οποίο παρουσιάστηκε ως «πρότυπο» για τις χώρες που βίωσαν την Αραβική Άνοιξη, μαρτυρούν τις φιλοδοξίες της γείτονος.

Τέλος, δεν θα επεκταθούμε στις γνωστές σε όλους φιλοδοξίες του Πεκίνου, το οποίο, πέραν των στρατηγικών επενδύσεων που πραγματοποιεί από άκρη σε άκρη του πλανήτη, δεν διστάζει πλέον να δείχνει τις ιμπεριαλιστικές του διαθέσεις στον ειρηνικό ωκεανό, αλλά ούτε και την πρόθεσή του να… μεσολαβήσει (έτσι το λέμε τώρα) σε μια σειρά από διενέξεις.

Ωραία όλα αυτά. Το θέμα είναι ότι, απ’ ό,τι φαίνεται, δεν αρκούν για να εγγυηθούν την κοινωνική ευμάρεια, πόσο μάλλον την κοινωνική συνοχή. Απόδειξη; Με την παραμικρή αφορμή το όλο εγχείρημα κινδυνεύει να τιναχτεί στον αέρα.

Μάχη με τις προσδοκίες

Στη Βραζιλία αφορμή στάθηκε μια αύξηση στις τιμές των εισιτηρίων στα ΜΜΜ. Ακολούθησε κόλαση που εξαπλώθηκε σε ολόκληρη τη χώρα. Οι συμμετέχοντες στις διαδηλώσεις δεν είχαν ξεκάθαρη πολιτική ταυτότητα, ενώ η λίστα των αιτημάτων… διευρύνονταν μέρα με τη μέρα. Ποιο το πρόβλημα; Αντίθετα με τις ευρωπαϊκές κοινωνίες που κατακλύζουν τους δρόμους για να «περισώσουν» ό,τι μπορούν, για να διαμαρτυρηθούν για όσα τους παίρνουν, οι Βραζιλιάνοι διαμαρτύρονταν για όσα «δεν έχουν λάβει ακόμη».

Οι μεγάλες αλλαγές – και βελτιώσεις – στη ζωή των πολιτών που έφερε η περίοδος Λούλα είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων προσδοκιών από τους πολίτες, οι οποίοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου στην αριστερή κυβέρνηση Ρούσεφ: Το «μοντέλο» αγγίζει σιγά σιγά το όριά του και έχει έρθει η ώρα να προχωρήσουν σε βαθύτερες και ριζοσπαστικότερες μεταρρυθμίσεις, που θα απαντάνε στο πρόβλημα της χρόνιας διαφθοράς, της άνισης πρόσβασης σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας, καθώς και στην άνιση πρόσβαση σε ποιοτική πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση (μια και τα πανεπιστήμια χαίρουν υψηλότατης βαθμολογίας, αλλά για να περάσει κανείς σε αυτά… καλό θα είναι να έχει φοιτήσει σε ιδιωτικό σχολείο).

Στην Τουρκία, από την άλλη, η βίαιη αστυνομική απομάκρυνση 50 περιβαλλοντιστών που αντιστέκονταν στην ανάπλαση του Πάρκου Γκεζί έβαλε φωτιά σε ολόκληρη τη χώρα. Για πρώτη φορά κατέβηκαν στους δρόμους πολίτες από όλο το πολιτικό φάσμα και τα αιτήματα – από την ανακοπή της ισλαμοποίησης πτυχών της κοινωνικής ζωής μέχρι την αλλαγή πολιτικής έναντι της Συρίας – είχαν έναν κοινό παρονομαστή: να μπει τέλος στον χρόνιο αυταρχισμό της εκτελεστικής εξουσίας και τη βίαιη καταστολή πάσης φύσεως αντιπολίτευσης.

Τέλος, στην Κίνα μπορεί το πιο πρόσφατο κύμα διεκδικήσεων που καλύφθηκε εκτενώς από τα δυτικά ΜΜΕ να έλαβε χώρα το 2010, όταν μια σειρά από αυτοκτονίες στην εταιρεία Foxconn οδήγησε τους εργαζομένους σε απεργίες και κινητοποιήσεις, ωστόσο τα πράγματα κυλούν κάθε άλλο παρά «αρμονικά».
Με την οικονομία να συνεχίζει να αναπτύσσεται και τα κόστη διαβίωσης να αυξάνονται, ολοένα και περισσότεροι Κινέζοι βρίσκουν το θάρρος να ζητήσουν – τι άλλο; – αύξηση μισθού. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι μόνο τους δύο πρώτους μήνες του 2013 καταγράφεται σταδιακή κλιμάκωση των κινητοποιήσεων και απεργιών, οι οποίες ξεπέρασαν τις 50 και εκ των οποίων περίπου το 1/4 οδήγησαν σε διαπραγματεύσεις για αύξηση μισθών.

Βέβαια, η κρίση στον υπόλοιπο κόσμο και η επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης που αυτή συνεπάγεται εξαιτίας της πτώσης των εξαγωγών θα έπρεπε να αρκεί για να καταστήσει την αύξηση των μισθών – και άρα της εσωτερικής κατανάλωσης – ως αυτονόητη. Ωστόσο, σε μια χώρα της οποίας το οικονομικό «μοντέλο» βασίστηκε σχεδόν αποκλειστικά στην εξευτελιστικά φθηνή εργασία, μια τέτοια απόφαση δεν λαμβάνεται «εύκολα».

Όλα αυτά για να πούμε ότι καλή είναι η ανάπτυξη, αλλά χωρίς υγεία και παιδεία για όλους, χωρίς κοινωνικά δικαιώματα, χωρίς δίκαιη εργασιακή ανταμοιβή και, τελικά, χωρίς δημοκρατία, δεν λέει και πολλά. Σε ό,τι μας αφορά, το τρομακτικό είναι ότι η κατάσταση που διαμορφώνεται συνδυάζει την κινεζοποίηση των μισθών και των εργασιακών σχέσεων γενικότερα, την επιβολή του αυταρχισμού και της καταστολής αλά Τουρκία και τη στωική αποδοχή της χρόνιας διαφθοράς (με αλλαγή φρουράς) αλά Βραζιλία. Η ανάπτυξη μας μάρανε.