Γράψαμε στο προηγούμενο φύλλο για τις περιπέτειες της αξιολόγησης των δημοσίων υπαλλήλων, την οποία αρχικά είχαν ξεκινήσει οι Βαυαροί «φίλοι» μας που είχαν έλθει μαζί με τον Όθωνα στην πρώτη περίοδο μετά τη σύσταση του ελληνικού κράτους.

Γράψαμε στο προηγούμενο φύλλο για τις περιπέτειες της αξιολόγησης των δημοσίων υπαλλήλων, την οποία αρχικά είχαν ξεκινήσει οι Βαυαροί «φίλοι» μας που είχαν έλθει μαζί με τον Όθωνα στην πρώτη περίοδο μετά τη σύσταση του ελληνικού κράτους. Οι πολιτικές αναταράξεις της εποχής εκείνης για χρόνια είχαν βάλει στο στόχαστρο των κυβερνήσεων τους δημοσίους υπαλλήλους.

Στο ελληνικό κράτος, σε μια εποχή που η ρουσφετολογική αντίληψη κυριαρχούσε, οι δημόσιοι υπάλληλοι είχαν γίνει το μήλο της Έριδος ανάμεσα στα κόμματα και τις κυβερνήσεις. Στόχος το ρουσφέτι, η άγρα ψήφων και φυσικά ο κομματικός έλεγχος του κράτους… Οι προσλήψεις των φίλων, αλλά και οι απολύσεις των αντιπάλων δημιούργησαν την πλατεία Κλαυθμώνος και τελικά, ύστερα από αρκετές δεκαετίες, οδήγησαν στη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων.

Είναι γνωστό πως η πρώτη συνταγματική κατοχύρωση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων έγινε με πρωτοβουλία του Ελευθέριου Βενιζέλου, που τη συμπεριέλαβε στη συνταγματική αναθεώρηση του 1911. Σκοπός υποτίθεται ότι ήταν η εξασφάλιση της απρόσκοπτης εργασίας για τους δημοσίους υπαλλήλους και η πάταξη του πελατειακού συστήματος.

Παρά το γεγονός ότι υπήρξαν αντιδράσεις εκ μέρους των βενιζελικών, πως θα μονιμοποιούνταν «τα δημιουργήματα του παρελθόντος», ή άλλων, πως δεν έπρεπε να επιβραβευθούν δημόσιοι υπάλληλοι που εργάζονταν μόλις δύο ώρες και φέρονταν με απαράδεκτο τρόπο στους πολίτες, όλοι συμφώνησαν στην ανάγκη να νομοθετηθεί το μέτρο. Εντυπωσιακή ήταν μάλιστα η υποδοχή του από τους κύριους εκπροσώπους του πελατειακού συστήματος στη Βουλή των Ελλήνων. Ήταν μια στάση που συναντούμε ακόμη και σήμερα, όπως ακούμε και τα ίδια επιχειρήματα συνήθως στις μονιμοποιήσεις των εκτάκτων δημοσίων υπαλλήλων πριν από τις μονιμοποιήσεις.

Ο εθνικός διχασμός

Βέβαια λίγο αργότερα δεν άργησε να έρθει ο εθνικός διχασμός κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Αποτέλεσε την αφορμή για να αρθεί, επιλεκτικά, η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων.

Εντυπωσιάζει δε το γεγονός πως τις περιπτώσεις άρσης της μονιμότητας έκανε η κυβέρνηση εκείνου που την καθιέρωσε, δηλαδή του Ελευθερίου Βενιζέλου!
Το Νομοθετικό Διάταγμα «Περί αναστολής πάσης διατάξεως περί μονιμότητος των δημοσίων λειτουργών και υπηρετών παντός κλάδου» υπέγραψαν ο βασιλιάς Αλέξανδρος, ο πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος και σπουδαίοι παράγοντες της πολιτικής ζωής του τόπου, όπως ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης, ο Νικόλαος Πολίτης, ο Λεωνίδας Εμπειρίκος κ.ά.

Ουσιαστικά εκμεταλλεύθηκαν τις έκτακτες συνθήκες που επικρατούσαν για να διώξουν επιλεκτικά τους αντιπάλους τους.

Μάλιστα ένα από τα γνωστά θύματα αυτής της ρύθμισης υπήρξε και ο γνωστός Αθηναιογράφος Δημήτριος Καμπούρογλου, ο οποίος υπηρετούσε επί 25ετία στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Απολύθηκε το 1917 προκειμένου να τοποθετήσει στη θέση του ένας υπουργός τον γόνο πανίσχυρης οικογένειας των Αθηνών.
Η αρχή των μετατάξεων

Αλλά και οι μετατάξεις, οι οποίες βρίσκονται στην επικαιρότητα αυτή την εποχή, δεν είναι μέτρο που εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια. Η τελευταία πανίσχυρη κυβέρνηση (1928-1932) του Ελευθερίου Βενιζέλου ήταν επίσης εκείνη που εισήγαγε σε ευρεία κλίμακα και για λόγους οικονομίας, εξ αιτίας της μεγάλης οικονομικής κρίσης (μια εποχή παρόμοια με τη σημερινή), τον περίφημο θεσμό των μετατάξεων που εφαρμόζεται στις ημέρες μας.

Μόνο που τότε αφορούσε μετατάξεις από τη Χωροφυλακή στην Αστυνομία και από ένα σώμα στρατού σε άλλο.

Προκειμένου να ελεγχθούν οι προσφυγικοί συνοικισμοί στην Αττική και λόγω αδυναμίας προσλήψεων αστυνομικών, ο υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Ζαβιτσιάνος (1879-1951) μετακίνησε άνδρες από τη Χωροφυλακή στην ουσιαστικά νεοσύστατη (1925) Αστυνομία Πόλεων.

Φανατικός υποστηρικτής του μέτρου υπήρξε και ο Σοφοκλής Βενιζέλος, ο δευτερότοκος γιος του πρωθυπουργού, ο οποίος εκείνη την εποχή υπηρετούσε ως στρατιωτικός ακόλουθος της ελληνικής πρεσβείας στο Παρίσι. Αντιγράφοντας όσα ίσχυαν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως στη Γαλλία, η ελληνική κυβέρνηση σε περίοδο οικονομικής κρίσης αποφάσισε το 1930 να μετατάξει ανώτερους αξιωματικούς του στρατού από τα άλλα Σώματα στην Αεροπορία.

Και κάπου εδώ η ιστορία κάνει τα παιχνίδια της… Το αρχικό νομοσχέδιο έφερε την υπογραφή του πρώτου (1930) υπουργού Αεροπορίας Αλέξανδρου Ζάννα, παππού του σημερινού πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά – από τη μητέρα του Λένα, εγγονή της Πηνελόπης Δέλτα.

Αρχικά ο Αλέξανδρος Ζάννας αναγκάστηκε να το αποσύρει μετά τις σφοδρές αντιδράσεις που εκδηλώθηκαν και τις πληροφορίες πως αν τολμούσε να το εισαγάγει στη Βουλή θα ξεσπούσε στρατιωτικό κίνημα!

Αργότερα, ωστόσο, ο παππούς του σημερινού πρωθυπουργού ψήφισε ιδιαίτερο νόμο με τον οποίο απέφυγε τη γενική εφαρμογή του μέτρου και περιορίστηκε στη μετάταξη έξι αξιωματικών από το Ναυτικό στην Αεροπορία, εγκαινιάζοντας έτσι το νέο μέτρο.

Από τότε το μέτρο επεκτάθηκε, αφορώντας πάντα μετατάξεις αξιωματικών άλλων σωμάτων στην Αεροπορία και κατοχυρώθηκε με νόμο το καλοκαίρι του 1931, έχοντας ως χαρακτηριστικά στοιχεία αφενός την εθελούσια συμμετοχή των αξιωματικών στη διαδικασία και αφετέρου την παροχή κινήτρων. Παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν εκείνη την εποχή, απέτυχε η επέκταση του μέτρου των μετατάξεων γενικότερα στον δημόσιο τομέα.

Ποια η διαφορά με τη σημερινή εποχή; Ο παππούς (Αλέξανδρος Ζάννας) θέσπισε την εθελοντική συμμετοχή στις μετατάξεις και μόνο στον στρατό, ενώ ο εγγονός (Αντώνης Σαμαράς) τις μετατάξεις τις έχει ονομάσει κινητικότητα και προγραμματίζει να κάνει υποχρεωτικές μετατάξεις και χιλιάδες απολύσεις.