Η Συρία, προκειμένου να αντιμετωπίσει την απειλή του ισραηλινού πυρηνικού οπλοστασίου και της σημαντικής στρατιωτικής ισχύος τόσο του Ισραήλ όσο και της Τουρκίας, επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην απόκτηση μη συμβατικών όπλων.

Του Βασίλη Γιαννακόπουλου *

Η Συρία, προκειμένου να αντιμετωπίσει την απειλή του ισραηλινού πυρηνικού οπλοστασίου και της σημαντικής στρατιωτικής ισχύος τόσο του Ισραήλ (νότια σύνορα) όσο και της Τουρκίας (βόρεια σύνορα), επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην απόκτηση μη συμβατικών όπλων. Επιπρόσθετα, μετά την αμερικανο-βρετανική εισβολή στο Ιράκ, η πολυεθνική Δύναμη δεν κατόρθωσε να ανακαλύψει τα όπλα μαζικής καταστροφής που, όπως ισχυριζόταν η Ουάσιγκτον, κατείχε το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεϊν. Έτσι, προέκυψε η ανεπιβεβαίωτη εκτίμηση ότι αυτά τα όπλα μεταφέρθηκαν στη Συρία.

Η Δαμασκός δεν έχει υπογράψει ούτε προσχώρησε στη Σύμβαση για τα Χημικά Όπλα (Chemical Weapons Convention – CWC). Μάλιστα, έχει δηλώσει επίσημα ότι «υποστηρίζει μια περιοχή ελεύθερη από όπλα μαζικής καταστροφής, αλλά δεν μπορεί να παραιτηθεί μονομερώς από τα χημικά όπλα για όσο διάστημα το Ισραήλ θα συνεχίζει να συνιστά απειλή για την ασφάλεια της».
Σήμερα εκτιμάται ότι η Συρία διαθέτει ένα από τα πλέον σύγχρονα και σημαντικά χημικά οπλοστάσια στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Τον Ιούνιο του 2012, ο υπαρχηγός του ισραηλινού ΓΕΕΘΑ, υποστράτηγος Ya’ir Nave, περιέγραψε το συριακό χημικό οπλοστάσιο ως «το μεγαλύτερο στον κόσμο». Επιπρόσθετα, η έκθεση για το 2011 του διευθυντή της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών των ΗΠΑ προς το Κογκρέσο αναφέρει ότι «τα συριακά χημικά όπλα μπορούν να ριφθούν με βόμβες από αεροσκάφη, με βαλλιστικά βλήματα εδάφους – εδάφους, με ρουκέτες και με βλήματα πυροβολικού».
Σχετικά με την πιθανή χρήση των συριακών χημικών όπλων, εκτιμάται ότι τα βαλλιστικά βλήματα εδάφους – εδάφους με χημικές κεφαλές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν κατά γειτονικών χωρών, ενώ οι βόμβες, οι ρουκέτες και τα βλήματα πυροβολικού επιχειρησιακά ενδείκνυνται για χρήση κατά των επαναστατικών δυνάμεων εντός της συριακής επικράτειας. Επιπρόσθετα, πιστεύεται ότι η Συρία έχει αποκτήσει εμπειρία στην εγχώρια ανάπτυξη και παραγωγή χημικών παραγόντων και όπλων, συμπεριλαμβανομένου του αερίου μουστάρδας, του σαρίν και ενδεχομένως του νευροτοξικού χημικού παράγοντα VX.
Πέρα από τα χημικά όπλα, η Συρία διαθέτει και μια αξιόλογη γκάμα βαλλιστικών βλημάτων εδάφους – εδάφους (συνολικά, περισσότερα από 300 βλήματα και 50 εκτοξευτές). Στην έκθεση για το 2006 του διευθυντή της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών των ΗΠΑ προς το Κογκρέσο, αναφέρεται ότι τα συριακά βαλλιστικά βλήματα εδάφους – εδάφους Scud B και Scud C – καθώς και τα SS-21 – μπορούν να φέρουν συμβατικές και χημικές κεφαλές. Μετά την έναρξη του συριακού εμφυλίου, η επιχειρησιακή δυνατότητα και η διάταξη μάχης του βαλλιστικού οπλοστασίου της Συρίας είναι άγνωστη.
Σύμφωνα με ισραηλινούς και αμερικανικούς ισχυρισμούς, η Δαμασκός έχει κατ’ επανάληψη προμηθεύσει τη στρατιωτική πτέρυγα τόσο της Χεζμπολά, στο νότιο Λίβανο, όσο και της Χαμάς, στη Λωρίδα της Γάζας, με βαλλιστικά βλήματα και ρουκέτες μικρού βεληνεκούς. Γεγονός το οποίο επαληθεύθηκε κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Ισραηλινολιβανικού Πολέμου (2006).

Χημικά και συριακή κρίση
Στις αρχές Δεκεμβρίου του 2012 είδαν το φως της δημοσιότητας διάφορες πληροφορίες που έκαναν λόγο για προετοιμασία και πιθανή χρήση του χημικού οπλοστασίου της Συρίας. Όπως ήταν φυσικό, Σύροι αξιωματούχοι διέψευσαν τις εν λόγω πληροφορίες. Ωστόσο, κατ’ επανάληψη προέβησαν σε επίσημες δηλώσεις σχετικά με το υφιστάμενο χημικό της οπλοστάσιο, οι οποίες συνιστούσαν έμμεση αλλά σαφή παραδοχή τουλάχιστον της κατοχής χημικών – αν όχι και βιολογικών – όπλων από το συριακό καθεστώς.
Για παράδειγμα, στις 23 Ιουλίου 2012, σε συνέντευξη Τύπου, ο εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών της Συρίας, Dr. Jihad Makdissi, είχε δηλώσει ότι «τα χημικά ή βιολογικά όπλα της Συρίας δεν θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν κατά τη διάρκεια της κρίσης, παρά τις εξελίξεις στο εσωτερικό της χώρας». Πρόσθεσε δε ότι «τα αποθέματα αυτών των όπλων είναι ασφαλή και παρακολουθούνται άμεσα από τις συριακές ένοπλες δυνάμεις, αλλά θα χρησιμοποιηθούν μόνο σε περίπτωση εξωτερικής επίθεσης κατά της χώρας». Επίσης, στις 3 Δεκεμβρίου 2012, το συριακό υπουργείο Εξωτερικών ανακοίνωσε ότι «δεν θα χρησιμοποιούνταν αυτού του τύπου τα όπλα κατά του συριακού λαού, κάτω από οποιεσδήποτε περιστάσεις, εάν αυτά ήταν διαθέσιμα».
Έκτοτε, δεκάδες δημοσιεύματα ανέφεραν περιστατικά χρήσης χημικών όπλων, τόσο από το συριακό καθεστώς όσο και από τις δυνάμεις της αντιπολίτευσης. Αυτό που προκάλεσε ιδιαίτερη εντύπωση σχετικά με το θέμα της χρήσης χημικών όπλων στον εμφύλιο της Συρίας είναι οι δηλώσεις της Carla del Ponte – μέλους της ερευνητικής ομάδας του ΟΗΕ για τη Συρία – η  οποία στις 5 Μαΐου 2013 δήλωσε στη Swiss-Italian TV: «Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι οι αντάρτες της Συρίας χρησιμοποίησαν δηλητηριώδη αέρια».
Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, πρόσθεσε ότι «η χρήση χημικών όπλων πραγματοποιήθηκε από την πλευρά της αντιπολίτευσης, τους επαναστάτες, όχι από τη συριακή κυβέρνηση». Στη συνέχεια, για τη διαλεύκανση της υπόθεσης των χημικών, μια ομάδα εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ άρχισε διαπραγματεύσεις με τη Συρία, προκειμένου να της επιτραπεί η πρόσβαση σε συγκεκριμένες περιοχές, ώστε να διεξαγάγει έρευνες.
Στις 21 Αυγούστου 2013 τα διεθνή ΜΜΕ, επικαλούμενα μαρτυρίες ακτιβιστών της αντιπολίτευσης, ανέφεραν ότι δεκάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε επίθεση με χημικά όπλα στα περίχωρα της Δαμασκού. Η είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου την ημέρα άφιξης των επιθεωρητών του ΟΗΕ στη συριακή πρωτεύουσα. Μέχρι στιγμής, τα περισσότερο αξιόπιστα στοιχεία προέρχονται από την ανεξάρτητη πηγή των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, που κάνουν λόγο για επιβεβαιωμένη χρήση χημικών όπλων, για μεταφορά 3.600 ατόμων με νευροτοξικά συμπτώματα σε νοσοκομεία της περιοχής και για τον θάνατο 355 προσβληθέντων. Βέβαια, είτε γνώριζαν είτε όχι, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα δεν αποφάνθηκαν για το ποιοι ήταν οι δράστες της επίθεσης.

Εν αναμονή σύρραξης;
Στα τέλη Αυγούστου και πριν ακόμη μεταβούν οι εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ στις περιοχές των προαστίων της Δαμασκού που επλήγησαν με χημικά όπλα, οι εμπλεκόμενες πλευρές φρόντισαν να δημοσιεύσουν στα ΜΜΕ τη δική τους εκδοχή, όπως και την πιθανή μελλοντική τους στάση. Επεδίωξαν δηλαδή αφενός να διαμορφώσουν τη διεθνή κοινή γνώμη, αφετέρου να επηρεάσουν τη συμπεριφορά της αντίπαλης πλευράς, αλλά και να δικαιολογήσουν – νομιμοποιήσουν εκ των προτέρων τις πιθανές ενέργειές τους μες στο επόμενο χρονικό διάστημα.
Η Ουάσιγκτον, από την πλευρά της, ανακοίνωσε πως οι αμερικανικές και συμμαχικές υπηρεσίες πληροφοριών εκτιμούν ότι οι συριακές κυβερνητικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν τα εν λόγω χημικά όπλα, εκτιμώντας προκαταβολικά ότι είναι πολύ δύσκολο για τους επιθεωρητές του ΟΗΕ να αποδείξουν ποιος έκανε χρήση χημικών όπλων. Επιπρόσθετα, άφησαν ανοικτό το ενδεχόμενο της ανάληψης στρατιωτικής δράσης κατά του καθεστώτος Άσαντ και έδωσαν εντολή στις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις να τεθούν σε ετοιμότητα. Όπως ήταν αναμενόμενο, η Δαμασκός, η Μόσχα και η Τεχεράνη αντέδρασαν.
Έχουν λάβει άραγε οι Ηνωμένες Πολιτείες την απόφαση να επέμβουν στρατιωτικά στη Συρία; Η απάντηση είναι μάλλον αρνητική στην παρούσα φάση, παρότι αρκετά διεθνή ΜΜΕ και αναλυτές αναφέρουν ότι μια τέτοια στρατιωτική επέμβαση κατά του συριακού χημικού οπλοστασίου αναμένεται να διεξαχθεί την επόμενη εβδομάδα.
Οι ΗΠΑ δεν έχουν να περιμένουν κάτι θετικό από μια στρατιωτική εμπλοκή. Αντίθετα, έχουν να ρισκάρουν πολλά. Αν αποφασίσουν να στοχοποιήσουν τις εγκαταστάσεις του συριακού χημικού οπλοστασίου, θα πρέπει να είναι βέβαιοι ότι θα το καταστρέψουν ολοκληρωτικά. Για να συμβεί όμως αυτό, θα πρέπει να διαθέτουν όλες τις απαραίτητες πληροφορίες σχετικά με τη θέση των συριακών χημικών όπλων. Αν δεν καταστραφούν ολοκληρωτικά τα χημικά όπλα, τότε θα πρέπει να αναμένουμε ενέργειες αντεκδίκησης από πλευράς Άσαντ κατά των Σύρων σουνιτών, πιθανώς με τη χρήση χημικών όπλων.
Προκειμένου οι ΗΠΑ να προχωρήσουν στη διεξαγωγή μιας επιχείρησης κατά του Άσαντ χωρίς προηγούμενη απόφαση του Σ.Α. του ΟΗΕ, θα πρέπει να δώσουν απαντήσεις σε μια σειρά μείζονος σημασίας ερωτημάτων, όπως:
1 Ποια θα είναι η αντίδραση των Ρώσων και πώς θα την αντιμετωπίσουν; Προς το παρόν η Μόσχα έχει ανακοινώσει ότι αποδέχεται την έρευνα των επιθεωρητών του ΟΗΕ, αλλά ανησυχεί για την ενδεχόμενη στρατιωτική επέμβαση στη Συρία. Βέβαια, αν δεν έχει προηγηθεί κάποια παρασκηνιακή συμφωνία Ουάσιγκτον – Μόσχας, οι ρωσικές δυνάμεις θα πρέπει ήδη να προετοιμάζονται για το χειρότερο σενάριο.
2 Έχουν λάβει υπόψη ενδεχόμενη αντίδραση των Ιρανών στον Περσικό Κόλπο και ειδικά στα Στενά του Ορμούζ; Ήδη η Τεχεράνη προειδοποίησε τις ΗΠΑ να μην παραβιάσουν την «κόκκινη γραμμή» στη Συρία, καθώς κάτι τέτοιο θα είχε σοβαρές συνέπειες.
3 Το Ισραήλ είναι προετοιμασμένο να αντιδράσει σε πιθανή στοχοποίησή του από το βαλλιστικό οπλοστάσιο της στρατιωτικής πτέρυγας της Χεζμπολά του Λιβάνου; Μάλλον ναι. Το Ισραήλ πρόσφατα έχει ταχθεί σαφώς υπέρ της καταστροφής του συριακού χημικού οπλοστασίου και είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει τις οποιεσδήποτε απειλές στραφούν εναντίον του.
4 Ποιες θα είναι οι παράπλευρες απώλειες κατά τη διεξαγωγή μιας τέτοιας επιχείρησης, όταν μάλιστα ανεπιβεβαίωτες προς το παρόν πληροφορίες αναφέρουν ότι οι δύο από τις τρεις κύριες χημικές εγκαταστάσεις βρίσκονται στην κατοικημένη, και από τις δύο αντίπαλες πλευρές, ευρύτερη περιοχή της Δαμασκού; Σύμφωνα με ισραηλινές πηγές, ο Άσαντ έχει συγκεντρώσει το σύνολο των χημικών του όπλων σε τρεις εγκαταστάσεις: Σε ένα στρατόπεδο στο Όρος Kalmun (νότια της Δαμασκού), στο Dummar (περίπου 5 χιλιόμετρα βόρεια της Δαμασκού) και στην αεροπορική βάση Al-Safira (δυτικά από το Χαλέπι). Επομένως, οποιαδήποτε στοχοποίησή τους αναμένεται να προκαλέσει εκατέρωθεν ανθρώπινες απώλειες. Ίσως η καταστροφή των χημικών όπλων να προκαλέσει και μόλυνση του περιβάλλοντος, λόγω απελευθέρωσης των χημικών παραγόντων, σε απροσδιόριστη ακτίνα γύρω από τις χημικές εγκαταστάσεις.

Χημικά μετά τον Άσαντ
Για τη «μετά-Άσαντ» εποχή η Ουάσιγκτον εξετάζει το ενδεχόμενο να χρηματοδοτήσει τη διάλυση του συριακού οπλοστασίου όπλων μαζικής καταστροφής ή και των προηγμένων συμβατικών οπλικών συστημάτων. Επίσημα έγγραφα της αμερικανικής κυβέρνησης αναφέρουν ότι υπάρχουν δύο πιθανές πηγές χρηματοδότησης για την επίτευξη αυτού του σκοπού: α. Το Ταμείο του Αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών για τη μη Διάδοση και τον Αφοπλισμό (State Department’s Nonproliferation and Disarmament Fund – NDF). β. Η Διεύθυνση του Υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ για τη Συνεργασία Μείωσης των Απειλών (Department of Defense’s Cooperative Threat Reduction – CTR).
Το πρόγραμμα αυτό θα περιλαμβάνει την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό των συνοροφυλάκων της Ιορδανίας, του Ιράκ και της Τουρκίας για την πρόληψη της διάδοσης των όπλων μαζικής καταστροφής από τα σύνορα της Συρίας. Ωστόσο, η κυβέρνηση που θα διαδεχθεί το καθεστώς Άσαντ πιθανόν να μην συμφωνήσει στη διάλυση του συριακού χημικού οπλοστασίου, καθότι θα εκτιμά ότι αυτά τα όπλα θα συνεχίσουν να χρησιμεύουν ως αποτρεπτική στρατηγική κατά της ισραηλινής ή άλλης απειλής.

Γιατί ανησυχούν οι ΗΠΑ
Η Ουάσιγκτον ανησυχεί ιδιαίτερα για το ενδεχόμενο της ευρείας χρήσης συριακών χημικών όπλων.
♦ Πρώτον, διότι είναι πιθανόν να στοχοποιηθούν χώρες, όπως το Ισραήλ και η Τουρκία, που συνιστούν στρατηγικούς εταίρους και μοχλούς εξυπηρέτησης των συμφερόντων των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή.
♦ Δεύτερον, μια εσκεμμένη ή τυχαία ευρεία χρήση συριακών χημικών όπλων θα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για τη διεξαγωγή μιας ΝΑΤΟϊκής επέμβασης κατά του καθεστώτος Άσαντ. Ένα σενάριο που, μέχρι σήμερα, οι ΗΠΑ απέφευγαν για τους δικούς τους λόγους.
♦ Τρίτον, στη διάρκεια του συριακού εμφυλίου, είναι πιθανή η απόκτηση μέρους των χημικών όπλων από τους αντικαθεστωτικούς. Σε μια τέτοια περίπτωση, τα χημικά όπλα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στη διάρκεια της κρίσης, αλλά και αργότερα, από φανατικούς μουσουλμάνους εντός και εκτός της Συρίας.
♦ Τέταρτον, ο Άσαντ δεν είναι απίθανο να περάσει ένα μέρος αυτών των όπλων στη στρατιωτική πτέρυγα της Χεζμπολά – γεγονός που θα επιδεινώσει ιδιαίτερα την περιφερειακή κατάσταση ασφάλειας και σχεδόν σίγουρα θα προκαλέσει έναν νέο γύρο εχθροπραξιών μεταξύ Ισραήλ και Χεζμπολά.
Σε κάθε περίπτωση, το συριακό χημικό οπλοστάσιο συνιστά «πονοκέφαλο» για τους αντιπάλους του Άσαντ και ιδιαίτερα για τους Αμερικανούς και τις γειτονικές χώρες. Ωστόσο, τους διευκολύνει να δικαιολογήσουν μια εξωτερική στρατιωτική επέμβαση, όποτε και όταν το αποφασίσουν. Στην παρούσα φάση, αυτή η ρεαλιστική εκτίμηση γεννά ένα μείζον ερώτημα: «Αποφάσισαν τώρα οι ΗΠΑ να διεξαγάγουν μια στρατιωτική επέμβαση στη Συρία, έστω ένα πλήγμα εκ του μακρόθεν με βλήματα Cruise;». Μάλλον η απάντηση είναι αρνητική. Κατά πάσα πιθανότητα, αξιολογούν τις προθέσεις όλων των κρατικών και μη κρατικών δρώντων (συμμάχων και αντιπάλων), αλλά ταυτόχρονα επιδιώκουν να «νομιμοποιήσουν» τις πιθανές μελλοντικές τους ενέργειες σε περίπτωση που δεν ληφθεί απόφαση από το Σ.Α. του ΟΗΕ.
Είναι γεγονός ότι η διεθνής κοινότητα δεν έπραξε τα δέοντα προκειμένου να τερματίσει τον πολύνεκρο εθνοθρησκευτικό εμφύλιο πόλεμο της Συρίας. Αντ’ αυτού, οι υπερδυνάμεις και αρκετές περιφερειακές δυνάμεις τάχθηκαν υπέρ της μίας ή της άλλη πλευράς (proxy war), με αποτέλεσμα να χαθεί πολύτιμος χρόνος και να απολέσουν τη ζωή τους περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι, να εγκαταλείψουν τη χώρα περισσότερα από δύο εκατομμύρια Σύροι, ενώ οι εσωτερικοί πρόσφυγες να ανέλθουν στα τέσσερα εκατομμύρια. Επιπρόσθετα, προκλήθηκε η επέκταση της κρίσης στον γειτονικό Λίβανο και επιδεινώνεται καθημερινά η κατάσταση ασφάλειας σε περιφερειακό επίπεδο. Γεγονός που, για ευνόητους λόγους, αφορά άμεσα την Κυπριακή Δημοκρατία και την Ελλάδα.

*Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι γεωστρατηγικός αναλυτής και συγγραφέας του βιβλίου «Αραβική Άνοιξη – Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική»
[email protected]
www.geostrategy.gr