Μπροστά σε επιλογές που κάθε άλλο παρά οδηγούν σε επίλυση της συριακής τραγωδίας του εμφυλίου πολέμου, ο οποίος μετρά ήδη 100.000 νεκρούς και εκατομμύρια εκτοπισμένους, βρίσκεται η διεθνής κοινότητα ή, καλύτερα, η γνωστή «Συμμαχία των Προθύμων», που επιμένει να αναλαμβάνει δράση πέρα και πάνω από τον ΟΗΕ…

Μπροστά σε επιλογές που κάθε άλλο παρά οδηγούν σε επίλυση της συριακής τραγωδίας του εμφυλίου πολέμου, ο οποίος μετρά ήδη 100.000 νεκρούς και εκατομμύρια εκτοπισμένους, βρίσκεται η διεθνής κοινότητα ή, καλύτερα, η γνωστή «Συμμαχία των Προθύμων», που επιμένει να αναλαμβάνει δράση πέρα και πάνω από τον ΟΗΕ…

Το ερώτημα που ανέκυψε ήδη από το 1999 με το Κόσοβο και επανήλθε με το Ιράκ και τη Λιβύη βρίσκεται πάλι στο τραπέζι:

Πώς θα μεθοδευτεί η στρατιωτική παρέμβαση στη Συρία χωρίς απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, όπου η Ρωσία και η Κίνα προβάλλουν βέτο;
Η φόρμουλα θα βρεθεί, αλλά οι συνθήκες είναι εντελώς διαφορετικές, τόσο σε επιχειρησιακό όσο και σε γεωστρατηγικό επίπεδο.Η εκδήλωση της επίθεσης με χημικά όπλα γύρισε ξαφνικά τον διακόπτη στη συριακή κρίση φέρνοντας στο προσκήνιο την ανάληψη στρατιωτικής δράσης από το εξωτερικό. Μια επίθεση με χημικά όπλα, η οποία έμοιαζε… προγραμματισμένη για να εκβιάσει αυτή την εμπλοκή, ανέτρεψε την απροθυμία που υπήρχε μέχρι εκείνη τη στιγμή.

Η απροθυμία των μεγάλων δυνάμεων, και κυρίως των ΗΠΑ, μέχρι τώρα να παρέμβουν στη συριακή κρίση δεν είναι τυχαία. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως η παγκόσμια οικονομική κρίση, οι νέες προκλήσεις που έφερε στο προσκήνιο, η μεταβολή των δεδομένων στην παγκόσμια οικονομία, αλλά και η ευαίσθητη ισορροπία δυνάμεων στην πιο εύθραυστη περιοχή του κόσμου είχαν στρέψει τις μεγάλες δυνάμεις του πλανήτη να αναλάβουν ρόλους… επιβλέποντος τα διαδραματιζόμενα στη Συρία.

Εξ ου και μιλούσαμε εδώ και πολύ καιρό για έναν «πόλεμο δι’ αντιπροσώπων», στον οποίο κανένας ισχυρός δεν έδειχνε ιδιαίτερα διατεθειμένος να εμπλακεί.
Σε ό,τι αφορά την κυβέρνηση Ομπάμα, η οποία έχει στραφεί κυρίως στα προβλήματα της εσωτερικής διακυβέρνησης, δεν έχει πολλά να κερδίσει από μια αντιδημοφιλή στρατιωτική εμπλοκή στον εμφύλιο της Συρίας.

Οι… τέως απρόθυμοι

Μια τέτοια εμπλοκή θα επιβαρύνει σημαντικά τον ήδη προβληματικό αμερικανικό προϋπολογισμό και μόλις στις 19 Ιουλίου ο Αμερικανός αρχηγός ΓΕΕΘΑ, στρατηγός Μάρτιν Ντέμπσεϊ, ενημέρωνε τη Γερουσία ότι η εφαρμογή της Ζώνης Απαγόρευσης Πτήσεων στη Συρία θα στοίχιζε σχεδόν 1 δισ. δολάρια τον μήνα, ενώ η επίθεση εναντίον συγκεκριμένων στόχων, η οποία προϋποθέτει τη μετακίνηση δεκάδων πολεμικών σκαφών, αεροσκαφών, υποβρυχίων και άλλων βοηθητικών μέσων, θα ανέβαζε το κόστος σε «δισεκατομμύρια δολάρια»…

Η νέα κρίση που θα προκαλέσει στις σχέσεις των ΗΠΑ με τη Ρωσία η στρατιωτική επέμβαση στη Συρία, αλλά και το πισωγύρισμα κάθε προσπάθειας για έναρξη συνομιλιών για το πυρηνικό οπλοστάσιο του Ιράν (το οποίο αποτελεί μια πραγματική απειλή) είναι ορισμένες από τις παραμέτρους που δημιουργούν προβληματισμό στην Ουάσιγκτον…

Απροθυμία υπήρχε και από τη Γαλλία και τη Βρετανία, οι οποίες όμως τώρα ξαφνικά αποφάσισαν μαζί με την Τουρκία να πάρουν την υπόθεση πάνω τους και να απαιτήσουν την ανάληψη στρατιωτικής δράσης χωρίς καν να έχει αναλάβει δράση στη Συρία η ομάδα των εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ.

Ίσως το Λονδίνο και το Παρίσι θυμήθηκαν τα περασμένα μεγαλεία, όταν το 1916, με τις συμφωνίες Sykes – Picot, μοίραζαν σε σφαίρες επιρροής τη Μέση Ανατολή δημιουργώντας «τεχνητά» σύνορα στην περιοχή, τα οποία άφησαν πολλούς ανοιχτούς λογαριασμούς…

Φυσικά κρίσιμος παράγοντας είναι και η Τουρκία, η οποία, έχοντας κάνει πρόωρη και αποτυχημένη πρόβλεψη ότι η πτώση του καθεστώτος Άσαντ ήταν θέμα εβδομάδων, βιώνει μια κρίση δύο ετών στα σύνορά της, η οποία αποτελεί διαρκή πηγή αποσταθεροποίησης για την ίδια λόγω και της δράσης των Κούρδων της Συρίας. Η Τουρκία θα επιθυμούσε η στρατιωτική επέμβαση να ξεκινήσει μια ώρα αρχύτερα, ώστε οι σύμμαχοι να κληθούν να καθαρίσουν το πεδίο και να εξυπηρετηθεί έτσι η στρατηγική επιλογή που έκανε η κυβέρνηση Ερντογάν για την ανατροπή του Άσαντ.

Το δίλημμα της Δύσης

Ποιος είναι όμως ο στόχος μιας τέτοιας επίθεσης, η οποία φαίνεται να έρχεται όλο και πιο κοντά και να εκβιάζεται με κινήσεις όπως αυτή της χρήσης χημικών όπλων;
Πρώτη φορά η Δύση κινδυνεύει να εμπλακεί σε μια σύγκρουση που έχει πάρει καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα και έχει εξελιχθεί σε αναμέτρηση των σιιτών με τους σουνίτες.

Η εμπλοκή της Δύσης εναντίον του Άσαντ αυτομάτως θα μετατραπεί σε στήριξη του σουνιτικού Ισλάμ στον αγώνα κυριαρχίας στη Μέση Ανατολή εις βάρος των σιιτών και αλεβιτών. Αυτή δεν είναι καθόλου εύκολη επιλογή.

Οι σιίτες, που υποστηρίζονται από το Ιράν και έχουν ισχυρή παρουσία στο Ιράκ, στον Λίβανο (μέσω της Χεζμπολά), αλλά και στην Τουρκία (αλεβίτες), αποτελούν σήμερα ανάχωμα στις ακραίες ομάδες των σουνιτών που ελέγχονται από την Αλ Κάιντα και έχουν προσελκύσει τζιχαντιστές από όλο τον κόσμο.

Η παρουσία του Άσαντ στη Συρία είναι μεν ενοχλητική για τη Δύση και πιθανώς για τους πολιτικούς αντιπάλους του, αλλά δεν συνιστά πραγματική απειλή, όπως θα ήταν ένα καθεστώς ελεγχόμενο από την Αλ Κάιντα.

Και αυτό είναι το επόμενο μεγάλο δίλημμα της Δύσης. Μπορεί να ελέγξει τις δυνάμεις της αντιπολίτευσης στη Συρία, ώστε να αποτραπεί η ανάληψη της εξουσίας από τους ακραίους τζιχαντιστές;

Μέχρι τώρα δεν μπορεί να δοθεί πειστική απάντηση, καθώς το πάνω χέρι στον χώρο της αντιπολίτευσης έχουν πάρει ομάδες, όπως η Αλ Νούσρα, η οποία αυτοτοποθετείται στον χώρο της Αλ Κάιντα, που έχουν συνεχή και άφθονη χρηματοδότηση από τον Κόλπο και συγκεντρώνουν στις τάξεις τους ετοιμοπόλεμους τζιχαντιστές από τη Λιβύη, το Ιράκ, την Τσετσενία, ακόμη και από τα Βαλκάνια.

Οι μετριοπαθείς της αντιπολίτευσης έμειναν ουσιαστικά στο περιθώριο, καθώς δεν είχαν στήριξη από κανέναν (ούτε οπλισμός τους είχε δοθεί, υπό τον φόβο ότι τα όπλα αυτά θα κατέληγαν στην Αλ Νούσρα).

Πρόβλημα και κίνητρο

Επομένως η στρατιωτική εμπλοκή έχει ένα πρώτο κρίσιμο πρόβλημα: απουσία ξεκάθαρου πολιτικού στόχου. Ίσως η ανακοπή της ανθρωπιστικής τραγωδίας που εξελίσσεται στη Συρία να αποτελεί ένα σημαντικό κίνητρο για την επέμβαση, όμως δεν μπορεί κανείς να εγγυηθεί ότι έτσι θα επέλθει η ειρήνη και η σταθερότητα στη Συρία.

Συγχρόνως υπάρχει ένα ακόμη κίνητρο για τη Δύση: η, έστω και καθυστερημένη, παρέμβαση προκειμένου να αποτραπεί μια επικίνδυνη διάχυση της θρησκευτικής πλέον σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή. Όμως είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς πώς θα επιτευχθεί αυτός ο στόχος εάν η Δύση παρέμβει υπέρ των σουνιτών…
Οι στρατιωτικές επιλογές είναι περιορισμένες, καθώς κανείς δεν μιλά για μια πολυδάπανη και επικίνδυνη επιχείρηση με χερσαίες δυνάμεις στο αφιλόξενο και επικίνδυνο τοπίο της Συρίας.

Τα χειρουργικά χτυπήματα με πυραύλους Tomahawk που εκτοξεύονται από αντιτορπιλικά και υποβρύχια είναι η πλέον πιθανή επιλογή με στόχους το σύστημα διοίκησης και επικοινωνίας του συριακού στρατού. Όμως με τους Tomahawk δεν υπάρχει η δυνατότητα εξουδετέρωσης των αποθεμάτων χημικών όπλων που διαθέτει το καθεστώς (καθώς θα προκαλούνταν ακόμη μεγαλύτερη καταστροφή), με αποτέλεσμα, εφόσον δεν θα υπάρχει χερσαία επέμβαση, το οπλοστάσιο αυτό να περάσει πιθανότατα στα χεριά της… Αλ Κάιντα.

Η αγωνία της Τουρκίας

Η Τουρκία είναι ίσως η μοναδική χώρα που δεν έχει άλλη επιλογή από το να επιδιώξει με κάθε τρόπο την ξένη στρατιωτική επέμβαση εναντίον του Άσαντ. Με την ελπίδα ότι οι σύμμαχοι θα φέρουν εις πέρας τη στρατηγική επιλογή που έκανε η ίδια χωρίς να μπορεί να την υλοποιήσει.

Η επιβίωση του καθεστώτος Άσαντ θα ήταν μια οδυνηρή εξέλιξη για την Τουρκία, η οποία πλέον στα ευαίσθητα – λόγω Κουρδικού – νότια σύνορά της θα έχει μια απολύτως εχθρική κυβέρνηση, που έχει ξεχωριστή πείρα στις προβοκάτσιες και τις ανορθόδοξες επιχειρήσεις, η οποία θα έχει και την ακόμη πιο ισχυρή στήριξη του Ιράν.

Ο Τ. Ερντογάν και ο Α. Νταβούτογλου, έχοντας δώσει σαφή θρησκευτική διάσταση στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, θεωρούν ότι η στρατιωτική επικράτηση των σουνιτών στη Συρία με τη στήριξη και της Τουρκίας θα οδηγήσει σε επέκταση της τουρκικής επιρροής στον σουνιτικό πληθυσμό της Μέσης Ανατολής και γενικότερα στον αραβικό κόσμο, σε μια αναβίωση της ζώνης επιρροής της πάλαι ποτέ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Σε αυτό το υψηλού ρίσκου παιχνίδι η Άγκυρα βρίσκεται ξαφνικά όμως με ανοιχτά μέτωπα παντού:

♦ Με το Κουρδικό, καθώς πρώτη φορά η γενικευμένη ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή θα οδηγήσει σε αλλαγή του χάρτη, που από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα είχε αφήσει μια ιστορική εκκρεμότητα: οι Κούρδοι ήταν ο μοναδικός λαός που δεν είδε την εθνική ολοκλήρωσή του και απλώς διαμοιράστηκε μεταξύ Συρίας, Τουρκίας, Ιράκ και Ιράν.

♦ Η Σαουδική Αραβία βλέπει με ιδιαίτερη καχυποψία τις πρωτοβουλίες της Τουρκίας για διεκδίκηση ηγεμονικού ρόλου στο σουνιτικό Ισλάμ και, ενώ οι δύο χώρες βρέθηκαν να υποστηρίζουν την ανατροπή του Άσαντ, έχουν συγκρουστεί πλέον για την Αίγυπτο, όπου η Σ. Αραβία ευνόησε την ανατροπή του Μόρσι…

♦ Το Ιράν πλέον, από στενός σύμμαχος της Τουρκίας πριν από δύο χρόνια, κάθε άλλο παρά είναι πρόθυμο να αποδεχθεί την επέκταση της επιρροής της Άγκυρας στη Μέση Ανατολή εις βάρος της δικής του παρουσίας και αυτό δημιουργεί νέα δεδομένα στα ανατολικά σύνορα της Τουρκίας.