Εκτός ελέγχου η «μαύρη» εργασία, στο ένα εκατομμύριο οι αδήλωτοι εργαζόμενοι, ανάμεσά τους και 100.000 παιδιά!

Μια ωραία πρωία η κυβέρνηση και ο υπουργός Εργασίας αποφάσισαν να πατάξουν τη «μαύρη» εργασία. Άνοιξαν το εγχειρίδιο στο γράμμα «π» – πατάσσω – και έβαλαν σε εφαρμογή την επιτυχημένη συνταγή που ακολούθησαν και για την πάταξη της φοροδιαφυγής και της εισφοροδιαφυγής. Όπλισαν τα «εξάσφαιρα» και σαν ταύροι εν υαλοπωλείω άρχισαν να μοιράζουν δεξιά και αριστερά… δηλώσεις!

Ποιος αλήθεια ξεχνά την περίφημη δήλωση του Γιάννη Βρούτση: «Με δυο λόγια τα ψέματα τελείωσαν. Άλλοθι δεν υπάρχει για κανέναν. Όποιος σχεδιάζει να παρανομήσει θα πρέπει να το σκεφτεί πολύ καλά». Δήλωση που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει και στρατιές αδήλωτων εργαζομένων μέσα σε χρόνο dt άρχισαν να κολλάνε ένσημα, καταγράφοντας ακόμα ένα μνημειώδες κεφάλαιο στην επιθεώρηση «success story». Μόνο που η ζωή δεν είναι Δελφινάριο και δέσμιοι της «μαύρης» εργασίας είναι περίπου ένα εκατομμύριο πολίτες, ανάμεσά τους και 100.000 ανήλικοι…

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία που προκύπτουν από τους ελέγχους, η αδήλωτη εργασία έφτασε το πρώτο εξάμηνο του 2013 το 38,4%, πράγμα που σημαίνει ότι σχεδόν τέσσερις στους 10 εργαζομένους είναι «αόρατοι». Ποσοστό εκρηκτικό με αλυσιδωτές επιπτώσεις στα ασφαλιστικά ταμεία αλλά και στα έσοδα του κράτους, αφού υπολογίζεται ότι κάπου 3 δισ. ευρώ χάνει ετησίως το κράτος από φόρους εισοδήματος και από 6 έως 8 δισεκατομμύρια ευρώ χάνουν ετησίως τα ασφαλιστικά Ταμεία λόγω της αδήλωτης εργασίας.

Η πολιτική του υπουργείου Εργασίας για την πάταξη της «μαύρης» εργασίας εστιάζεται, σύμφωνα με τις επιταγές της τρόικας, στην εντατικοποίηση των ελέγχων και στην αύξηση των προστίμων με τη λογική ότι οι επιχειρήσεις που παρανομούν θα συμμορφωθούν με τον φόβο μιας ενδεχόμενης «καμπάνας». Τα στοιχεία, όμως, δείχνουν ότι δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα και ότι δεν αρκεί ένα τσουχτερό πρόστιμο για να αποτρέψει τη «μαύρη» εργασία, η οποία τροφοδοτείται από την ίδια την οικονομική πολιτική. Για παράδειγμα, το 2012 επιβλήθηκαν αποκλειστικά για την αδήλωτη εργασία 11.882.500 ευρώ πρόστιμα και η «μαύρη» εργασία από το 30% σκαρφάλωσε το ίδιο έτος στο 36,2%.

Στην έρευνα του «Π» επισημαίνονται οι τρεις κεντρικοί παράγοντες που εκτινάσσουν τη «μαύρη» εργασία και που δεν είναι άλλοι από την ανεργία, τη διάλυση των εργασιακών σχέσεων και τη μείωση του κατώτατου μισθού.

«Τρέφεται» από την ανεργία

Η έκρηξη της «μαύρης» εργασίας, όπως αποδεικνύουν τα στοιχεία, τα οποία δεν επιδέχονται καμία αμφισβήτηση, είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις πολιτικές που έχουν υιοθετηθεί τα τελευταία τρία χρόνια κατ’ εντολήν των δανειστών και ιδιαίτερα τις επιλογές που επιβλήθηκαν στον τομέα της οικονομικής πολιτικής και της απασχόλησης.

Οι ερευνητές καταγράφουν μια πραγματικότητα που εκ πρώτης όψεως μπορεί να θεωρηθεί ως παράδοξο, με μια δεύτερη ανάγνωση, όμως, αποκαλύπτεται ότι πρόκειται για τη φυσική εξέλιξη των πραγμάτων.

Όπως επισημαίνει στην έρευνά του το Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ, η σταθερή αύξηση της αδήλωτης – ανασφάλιστης εργασίας συντελείται σε μια στιγμή κατά την οποία υπάρχει «κατηγορηματικά διακηρυγμένη θέση της κυβέρνησης διαμέσου των αλλεπάλληλων μνημονιακών δεσμεύσεων περί αυστηρής καταπολέμησης της αδήλωτης εργασίας και ενίσχυσης των ελεγκτικών μηχανισμών».

Το γεγονός αυτό, όμως, δεν αποτελεί παραδοξολογία, αλλά αποδεικνύει το αδιέξοδο των πολιτικών, αφού, αν και το συνολικό εργασιακό πλαίσιο απορρυθμίζεται, οι μισθοί μειώνονται δραστικά και η δυνατότητα επιβολής ευέλικτων μορφών απασχόλησης γενικεύεται, ταυτόχρονα η αδήλωτη – ανασφάλιστη εργασία αυξάνεται!
Όπως επισήμανε στο «Π» ο Νίκος Κιουτσούκης, γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ, «θεωρούμε ότι η ‘‘μαύρη’’ εργασία στη χώρα μας επιτείνεται κυρίως από το ότι υπάρχουν πολύ χαμηλοί μισθοί. Η επιλογή των κυβερνήσεων των τριών τελευταίων ετών στο ζήτημα της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και η επικέντρωση στη μείωση του κόστους εργασίας είναι τα κυρίαρχα στοιχεία που επιτείνουν τη ‘‘μαύρη’’ εργασία».

Την εκτίμηση αυτή επιβεβαιώνει και πρόσφατη έρευνα της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, η οποία αναφερόμενη στη χώρα μας επισήμανε ότι η μείωση του κατώτατου μισθού κατά 22% όχι μόνο δεν συνέβαλε στην πτώση της «μαύρης» εργασίας, αλλά αντίθετα εκτίναξε την ανομία σε υψηλά επίπεδα με την αδήλωτη εργασία να φθάνει στο 36,2%, κατά το 2012.

Ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ θέτει και ένα άλλο ζήτημα που επιβεβαιώνει το τραγικό αδιέξοδο στο οποίο έχουν περιέλθει οι εκατοντάδες χιλιάδες των ανέργων της χώρας. Όπως υπογράμμισε ο Ν. Κιουτσούκης, «κάποτε οι εργοδότες ήθελαν εργαζομένους χωρίς να τους προσλαμβάνουν νομίμως. Σήμερα γίνεται το αντίθετο για να απολαμβάνουν το σύνολο ενός πενιχρού μισθού». Εν ολίγοις, πλέον και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι οδηγούνται σε μια τραγική επιλογή προκειμένου να εξασφαλίσουν λίγα ευρώ παραπάνω…

Το φαινόμενο έχει λάβει δραματικές διαστάσεις ιδιαίτερα στους νέους. Όπως λέει ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ, «μειώνουν τους μισθούς των ανθρώπων κάτω των 25 ετών για πρώτη φορά στα χρονικά. Επομένως, οδηγείται στη “μαύρη” εργασία. Υπάρχει το ηλικιακό κριτήριο και αυτό είναι πολύ κακό. Οι νέοι είτε θα μετακομίζουν είτε θα δουλεύουν με “μαύρα” λεφτά».

Όπως καταγράφεται στην έκθεση του ΙΝΕ, η σταθερή και διαχρονική αύξηση της «μαύρης» εργασίας διαπιστώνεται και με βάση τα στοιχεία των δειγματοληπτικών ελέγχων που διενεργεί το ΣΕΠΕ σε διάφορες επιχειρήσεις σε όλη την Ελλάδα.
Σύμφωνα με την έκθεση του ΣΕΠΕ, κατά το έτος 2012 διενεργήθηκαν έλεγχοι σε 19.083 επιχειρήσεις, στις οποίες απασχολούνται 60.976 άτομα, από τους οποίους πάνω από 22.000 καταγράφονται ως ανασφάλιστοι – αδήλωτοι. «Η καταγραφή αυτή υποδηλώνει ένα ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό ανασφάλιστης – αδήλωτης εργασίας, το οποίο υπερβαίνει το 36%. Στους αντίστοιχους ελέγχους του ΣΕΠΕ κατά τα έτη 2010 και 2011 τα σχετικά ποσοστά αδήλωτης εργασίας ήταν 25% και 30%». Αντίστοιχα τα στοιχεία για το πρώτο εξάμηνο του 2013 εκτινάσσουν το ποσοστό της αδήλωτης εργασίας στο 38,4%.

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που προκύπτει από τα επίσημα στοιχεία είναι ότι η αδήλωτη εργασία δεν αφορά μόνον αλλοδαπούς, αλλά και Έλληνες σε πολύ υψηλό ποσοστό.

Είναι χαρακτηριστικό ότι «κατά το έτος 2012 διαπιστώνεται ότι το επίσημο ποσοστό συμμετοχής των ανασφάλιστων αλλοδαπών στην αδήλωτη – ανασφάλιστη εργασία είναι 46,9% (9.345 ανασφάλιστοι εργαζόμενοι επί συνόλου 22.006 αλλοδαπών εργαζομένων) και σε ό,τι αφορά τους Έλληνες εργαζομένους, το ποσοστό της ανασφάλιστης εργασίας είναι της τάξης του 31% (12.661 ανασφάλιστοι επί συνόλου 40.876 εργαζομένων στις επιχειρήσεις που ελέγχθηκαν)».

Για τα μάτια του κόσμου

Η επιλογή της κυβέρνησης να στηρίξει την πάταξη της αδήλωτης εργασίας μόνο στην εντατικοποίηση των ελέγχων και την επιβολή νέων αυστηρότερων προστίμων αναμένεται να οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια σε τοίχο. Και πάλι τα στοιχεία μιλούν από μόνα τους. Όπως επισήμανε στο «Π» ο πρόεδρος της ομοσπονδίας των εργαζομένων στο ΙΚΑ Γιώργος Κυριακόπουλος, οι έλεγχοι δεν είναι αποδοτικοί, αφού αποφασίστηκε μέχρι και να μην δίνονται έξοδα μετακίνησης στους ελεγκτές. Αυτό σημαίνει ότι πολλές περιοχές της χώρας βγαίνουν από τον χάρτη των ελέγχων.
Ένα ακόμα πρόβλημα είναι ότι η ειδική υπηρεσία (ΕΥΠΕΑ) συγκροτείται μόλις από 25 υπαλλήλους. Έτσι δημιουργεί ερωτήματα η εξαγγελία του υπουργού Εργασίας Γ. Βρούτση πως θα… ξεχυθούν στους δρόμους 1.000 ελεγκτές. Εκτός κι αν τα κλιμάκια αποτελούνται από 975 άνδρες της Οικονομικής Αστυνομίας και μόλις 25 ελεγκτές του ΙΚΑ…

Είναι χαρακτηριστική η πορεία των ελέγχων από την αρχή της κρίσης μέχρι σήμερα. Έτσι, το 2009 έγιναν 107.115 έλεγχοι, το 2012 ο αριθμός έπεσε κάτω από το μισό, στους 46.730, και το 2013 (έως τώρα) οι έλεγχοι που έχουν πραγματοποιηθεί είναι γύρω στους 25.000.

Ενδεικτικά της έλλειψης σχεδιασμού, που οφείλεται και στην έλλειψη προσωπικού, είναι τα στοιχεία του Αυγούστου, όπου θεωρητικά έπρεπε να γίνει «σάρωμα» για τον εντοπισμό «μαύρης» εργασίας.

Έτσι, στην Αττική έγιναν 1.086 έλεγχοι και εντοπίστηκαν περίπου 1.300 ανασφάλιστοι εργαζόμενοι Έλληνες και αλλοδαποί. Οι 682 έλεγχοι έγιναν σε εστιατόρια, μπαρ, ταβέρνες και καφετέριες, από τις οποίες οι 373 βρέθηκαν με ανασφάλιστο προσωπικό και επιβλήθηκαν τα αντίστοιχα πρόστιμα.
Στη Θεσσαλονίκη αντίστοιχα έγιναν μόλις 159 έλεγχοι με 72 επιχειρήσεις να έχουν αδήλωτους εργαζομένους. Στην Κεντρική Μακεδονία έγιναν 159 έλεγχοι και στην Περιφέρεια Ηπείρου 169.

Τα επίσημα στοιχεία για τον Αύγουστο βγάζουν στην επιφάνεια και άλλα εκ πρώτης όψεως περίεργα πράγματα. Για παράδειγμα στη Νάξο έγιναν 122 έλεγχοι τον Αύγουστο, ενώ στο Ηράκλειο Κρήτης μόλις 17! Στην Κατερίνη έγιναν 127 έλεγχοι, ενώ στη Μύκονο μόλις 85. Πώς γίνεται τώρα μία περιοχή όπως η Κατερίνη να έχει στην… πλάτη της περισσότερους ελέγχους από ό,τι η Μύκονος εξηγείται φυσικά από την αδυναμία κάλυψης των εκτός έδρας των ελεγκτών. Έτσι στη Μύκονο τους καλοκαιρινούς μήνες θα μετέβη ίσως ένας ελεγκτής μόλις μία φορά, καθώς καλύπτει μόνος του τα έξοδα για το ταξίδι.

Όπως υπογραμμίζει και ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ, εάν δεν στελεχωθεί το ΣΕΠΕ, στο οποίο δεν υπάρχει ακόμα γενικός γραμματέας, δεν πρόκειται να ελεγχθούν οι επιχειρήσεις με τους ανασφάλιστους. «Το υπουργείο κατ’ ουσία μας έλεγε ότι αν μία επιχείρηση ελεγχθεί, αυτό θα ξανασυμβεί έπειτα από χρόνια λόγω έλλειψης προσωπικού».

Ο Ν. Κιουτσούκης, πάντως, υπογραμμίζει ότι από μόνα τους τα μέτρα «καταστολής» δεν μπορούν να δώσουν λύση στο μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα ο εργαζόμενος, πρόβλημα που απορρέει από τη μείωση των μισθών έως και 50% μέσα σε τρία χρόνια και από τη μείωση των τιμών των προϊόντων μόλις κατά 1% το ίδιο χρονικό διάστημα.

«Μαύρη» τρύπα

Η αδήλωτη εργασία είναι και ένας από τους βασικούς παράγοντες που μεγαλώνει η «μαύρη» τρύπα στα ασφαλιστικά ταμεία με απρόβλεπτες συνέπειες και με τον κίνδυνο για νέα περικοπή κύριων και επικουρικών συντάξεων να είναι περισσότερο από ορατός. Συνολικά τα ασφαλιστικά ταμεία παρουσιάζουν έλλειμμα ύψους 2,5 δισ. ευρώ, που πυροδοτείται από την ανεργία, τις ελαστικές μορφές εργασίας και την αδήλωτη εργασία.

Σύμφωνα με στοιχεία που επεξεργάστηκε η Πανελλήνια Ομοσπονδία Προσωπικού Οργανισμών Κοινωνικής Πολιτικής, τα έσοδα υποχώρησαν κατά 696 εκατ. ευρώ το πρώτο δίμηνο του έτους και η εκτίμηση του ελλείμματος στα ασφαλιστικά ταμεία φτάνει τα 2,5 δισ. ευρώ και για τον ΕΟΠΥΥ τα 1,5 δισ. ευρώ, χωρίς να αποκλείεται και μεγαλύτερη αύξηση του ελλείμματος από αστοχίες υπολογισμών.

Ειδικότερα, ο μεγαλύτερος ασφαλιστικός φορέας, το ΙΚΑ, σύμφωνα με τα στοιχεία, μέχρι και τον Ιούλιο έχει μείωση εσόδων κατά 10%. Οι απώλειες από την ανασφάλιστη εργασία για το Ίδρυμα αγγίζουν το 36% και υπολογίζονται σε άνω των 6,5 δισ. ευρώ.

Δραματική ήταν και η διαπίστωση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, η οποία εξέφρασε την ανησυχία της για τις προεκτάσεις που θα έχουν η έκρηξη της ανεργίας και της «μαύρης» εργασίας, αφού, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της, πάνω από το 20% του συνολικού πληθυσμού δεν θα θεμελιώσει δικαίωμα σύνταξης και ίσως ποτέ δεν θα κατορθώσει να εξασφαλίσει τις προϋποθέσεις ασφάλισης.

«Μαύρη» παιδική εργασία

Ένα μείζον κοινωνικό πρόβλημα, το οποίο μάλιστα εντείνεται με την κρίση και το οποίο δυστυχώς δεν μπορεί να μετρηθεί σε όλη του τη διάσταση, είναι αυτό της «μαύρης» εργασίας των ανηλίκων στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Συνηγόρου του Παιδιού αλλά και της UNICEF, στη χώρα μας οι ανήλικοι αδήλωτοι εργαζόμενοι υπολογίζονται σε περισσότερους από 100.000!

Οι εκτιμήσεις γίνονται με βάση τον αριθμό των παιδιών που εγκαταλείπουν το σχολείο, τον αριθμό των βιβλιαρίων εργασίας ανηλίκων που εκδίδονται από το υπουργείο Εργασίας και τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ.

Το δεδομένο είναι ότι το 2012, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, δεν γράφτηκε στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση το 11,4% των μαθητών, δηλαδή περίπου 50.000 παιδιά και έφηβοι.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, από τα παιδιά που εγκαταλείπουν το σχολείο το 70% εισέρχεται με κάποιον τρόπο στην αγορά εργασίας. Τα στοιχεία αποκαλύπτουν, όμως, ότι εισέρχονται στην αγορά της «μαύρης» εργασίας και αυτό γιατί: το 2010 εκδόθηκαν στην Ελλάδα 1.462 βιβλιάρια εργασίας ανηλίκων, το 2011 874 και το 2012 μόλις 562!

Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, οι δηλούμενοι ως απασχολούμενοι ανήλικοι το τελευταίο τρίμηνο του 2010 ήταν 12.764 και το ίδιο τρίμηνο του 2012 6.238. Τόσο από τα στοιχεία του ΙΚΑ όσο και από τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ προκύπτει ότι για το σύστημα είναι «χαμένα» μέσα στην εργασιακή ζούγκλα δεκάδες χιλιάδες παιδιά.

Οι «πρωταθλητές»

Τα επισιτιστικά επαγγέλματα (εστιατόρια – ταβέρνες, αίθουσες δεξιώσεων, καφετέριες, μπαρ), τα Βιοτεχνικά Πάρκα και οι Βιομηχανικές Ζώνες, τα κομμωτήρια, τα πρατήρια βενζίνης, τα συνεργεία αυτοκινήτων, οι μεταφορικές επιχειρήσεις, το λιανικό εμπόριο και ο τομέας των υπηρεσιών καθαριότητας είναι, σύμφωνα με την έρευνα του ΙΝΕ – ΓΣΕΕ, οι κλάδοι που παρουσιάζουν τα πιο υψηλά ποσοστά ανασφάλιστης εργασίας.

Αντίστοιχα, μελέτη του ΙΟΒΕ με τίτλο «Η έννοια της αδήλωτης εργασίας και τα χαρακτηριστικά της», που παρουσιάστηκε τον Δεκέμβριο του 2012, επισημαίνει ότι από τη σύγκριση μεταξύ του αριθμού των ασφαλισμένων στο ΙΚΑ και των μισθωτών από την έρευνα Εργατικού Δυναμικού σε κύριους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας προκύπτει ότι η μεγαλύτερη απόκλιση ανάμεσα στις δύο πηγές στατιστικών στοιχείων καταγράφεται στις κατασκευές, στον πρωτογενή τομέα, στη μεταποίηση και στην εστίαση.

Στην έκθεση του ΙΟΒΕ επισημαίνεται ακόμα και μια άλλη παράμετρος, η σύνδεση της «μαύρης» εργασίας με την αυτοαπασχόληση. Όπως υπογραμμίζουν οι ερευνητές, η έκταση της αδήλωτης εργασίας συνδέεται ώς έναν βαθμό με το μέγεθος της αυτοαπασχόλησης σε μια οικονομία, συμπεριλαμβανομένων και των συμβοηθούντων μελών στην οικογενειακή επιχείρηση. Το γεγονός αυτό, αποδίδεται στα χαρακτηριστικά αυτών των μορφών απασχόλησης, καθώς οι εργασιακές σχέσεις βασίζονται κυρίως σε προσωπικό ή συγγενικό επίπεδο με σκοπό τον πιο άμεσο έλεγχο της παραγωγής και των όρων αμοιβής τους.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των μελετητών, στην Ελλάδα το ποσοστό των βοηθών στην οικογενειακή επιχείρηση, βοηθοί οι οποίοι αποκομίζουν εισόδημα από την εργασία που προσφέρουν, αλλά συνήθως δεν καταβάλλουν εισφορές ασφάλισης και δεν φαίνονται πουθενά, ανερχόταν το 2011 σε περίπου 222.000, ποσοστό 5% της συνολικής απασχόλησης και κατά πολύ υψηλότερο από τον μέσο όρο της ευρωζώνης, που δεν ξεπερνά το 1%!

Στην έρευνα επισημαίνεται ακόμα ότι οι κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας με το μεγαλύτερο ποσοστό βοηθών σε οικογενειακή επιχείρηση είναι ο πρωτογενής τομέας (18% της συνολικής απασχόλησης) και ο κλάδος της εστίασης (13%).