Η φιλοσοφία του Μαρξ, δηλαδή ο διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός, έγινε η μεθοδολογική βάση πάνω στην οποία επεξεργάστηκε τα υπόλοιπα συστατικά μέρη του μαρξισμού: τη μαρξιστική πολιτική οικονομία και τη θεωρία του επιστημονικού σοσιαλισμού

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΜΑΡΞ – ΕΝΓΚΕΛΣ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΠΟΥ ΑΛΛΑΞΑΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
 
ΜΑΡΞ Ο ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
 
Μέρος Α

Η φιλοσοφία του Μαρξ, δηλαδή ο διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός, έγινε η μεθοδολογική βάση πάνω στην οποία επεξεργάστηκε τα υπόλοιπα συστατικά μέρη του μαρξισμού: τη μαρξιστική πολιτική οικονομία και τη θεωρία του επιστημονικού σοσιαλισμού

Ο Καρλ Μαρξ (5 Μαΐου 1818, Τριρ – 14 Μαρτίου 1883, Λονδίνο), Γερμανός φιλόσοφος, οικονομολόγος, κοινωνιολόγος, μαχητικός δημοσιογράφος, καθοδηγητής και πρωταγωνιστής του παγκόσμιου εργατικού κινήματος, υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα μυαλά της ανθρωπότητας. Ιδρυτής, μαζί με τον Φρίντριχ Ένγκελς, του επιστημονικού κομμουνισμού (μαρξισμού), πάλεψε σε θεωρητικό και οργανωτικό επίπεδο για την άμεση ένταξη του φιλοσοφικού του συστήματος ιδεών στο κοινωνικό γίγνεσθαι. «Οι φιλόσοφοι απλώς εξηγούσαν με διάφορους τρόπους τον κόσμο, το ζήτημα είναι να τον αλλάξουμε» γράφει ο ίδιος ο Κ. Μαρξ.
Σχολαστικός μελετητής και μεγάλος θαυμαστής των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, ο Μαρξ εντάσσεται στο φιλοσοφικό ρεύμα του υλισμού. Η φιλοσοφική διδασκαλία του ξεκινά από το πρωτεύον της ύλης και το δευτερεύον της συνείδησης και συνδυάζει οργανικά τους αντικειμενικούς νόμους του υλικού κόσμου με την επιστημονική θεωρία της εξέλιξης και με την κατανόηση όλων των φαινομένων ως έκφρασης της διαλεκτικής διαδικασίας των μόνιμων αλλαγών στη φύση και την κοινωνία. Ο Μαρξ επεξέτεινε τον υλισμό στη σφαίρα της κοινωνικής ζωής και τόνισε την καθοριστική θέση της υλικής παραγωγής στις κοινωνικές εξελίξεις, αναδεικνύοντας τις λαϊκές μάζες που παράγουν τα υλικά αγαθά ως δυναμικό και αποφασιστικό παράγοντα σ’ αυτές τις εξελίξεις. Πρέσβευε ότι η ιστορική διαδικασία αποτυπώνει τις νομοτελειακές εναλλαγές κοινωνικο-οικονομικών σχηματισμών, οι οποίες οδηγούν αναπόφευκτα στο πέρασμα από το ταξικό, ανταγωνιστικό κοινωνικό σύστημα στην αταξική κομμουνιστική κοινωνία. Η φιλοσοφία του, δηλαδή ο διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός, έγινε η μεθοδολογική βάση πάνω στην οποία επεξεργάστηκε τα υπόλοιπα συστατικά μέρη του μαρξισμού: τη μαρξιστική πολιτική οικονομία και τη θεωρία του επιστημονικού σοσιαλισμού.
Ως οικονομολόγος, ο Μαρξ ανέλυσε τους νόμους εξέλιξης των κοινωνικών σχηματισμών και κυρίως του καπιταλισμού, τόνισε τον εκμεταλλευτικό χαρακτήρα του καπιταλιστικού συστήματος, κατέδειξε τις οικονομικές βάσεις των σύμφυτών του ανταγωνισμών και προέβλεψε τον θάνατό του.

Η ιστορική αποστολή της εργατικής τάξης
Με βάση τη φιλοσοφική και οικονομική θεωρία του, ο Μαρξ επεξεργάστηκε τις θέσεις του για το πρόγραμμα, τη στρατηγική και την τακτική του παγκόσμιου επαναστατικού προλεταριακού κινήματος. Τεκμηρίωσε θεωρητικά την ιστορική αποστολή της εργατικής τάξης ως δημιουργού της νέας κομμουνιστικής κοινωνίας. Θεώρησε ότι η όξυνση των αντιθέσεων του καπιταλισμού αλλά και της ταξικής πάλης κάνει απαραίτητη τη σοσιαλιστική επανάσταση, την οποία πραγματοποιεί το προλεταριάτο και ο κομματικός του φορέας σε συνεργασία με τις άλλες καταπιεζόμενες τάξεις, με απώτερο στόχο την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας για την πραγμάτωση των επαναστατικών μετασχηματισμών.
Η τεράστια επίδραση των ιδεών του Μαρξ καθόρισε τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις στον 19ο και κυρίως στον 20ό αιώνα, δημιουργώντας σε πλανητικό επίπεδο ένα κύμα κοινωνικοπολιτικών επαναστάσεων, ανατροπών και καθεστωτικών πειραμάτων, αλλά και θεωρητικών επεξεργασιών και συζητήσεων που συνεχίζουν να είναι κυρίαρχες ώς τις μέρες μας.

Η ζωή του
Ο Καρλ Μαρξ γεννήθηκε το 1818 στην πόλη Τριρ της Πρωσικής Ρηνανίας και ήταν το τρίτο παιδί του δικηγόρου Χάινριχ Μαρξ και της Ενριέτας Μαρξ. Μεταξύ του 1816 και του 1822, ο Χ. Μαρξ αποτάχθηκε την εβραϊκή του πίστη και βαπτίσθηκε προτεστάντης για επαγγελματικούς λόγους. Επρόκειτο για έναν διακεκριμένο επιστήμονα, δικηγόρο στο Ανώτατο Εφετείο του Τριρ και πρύτανη του Δικηγορικού Συλλόγου. Διαπαιδαγωγημένος με τις ιδέες του Γαλλικού Διαφωτισμού και του φιλοσοφικού ορθολογισμού, διακρινόταν για την ελεύθερη σκέψη και τη θρησκευτική του ελευθεροφροσύνη. Συνδέθηκε φιλικά με τον κρατικό σύμβουλο και αριστοκράτη Λούντβιχ φον Βεστφάλεν, ο οποίος έγινε μέντορας, προστάτης και αργότερα πεθερός του γιου του Καρλ.
Από το 1830 έως το 1835 ο Καρλ φοίτησε στο γυμνάσιο του Τριρ, από το οποίο αποφοίτησε σε ηλικία 17 ετών μαζί με τον μετέπειτα κουνιάδο του, Έντγκαρ φον Βεστφάλεν, γιο του Λούντβιχ. Το 1835 μεταβαίνει για νομικές σπουδές στη Βόννη. Εκεί παρακολουθεί τις παραδόσεις διακεκριμένων νομικών επιστημόνων της εποχής του (Φέρντιναντ Βάλτερ, Εντουάρ Πιζέ, Φρίντριχ Βέλκερ, Άουγκουστ Σλέγκελ). Απ’ ό,τι μαθαίνουμε από τις αναρίθμητες βιογραφίες του, εκείνη την εποχή ο νεαρός Μαρξ το ’ριξε λίγο έξω και συνελήφθη επανειλημμένως για νυχτερινή «φασαρία» στους δρόμους, μέθη και μονομαχίες με σπαθιά!
Το 1836 μετεγγράφεται στο – σημερινό – Πανεπιστήμιο Χούμπολντ, στο Βερολίνο, όπου συνεχίζει – όλο και πιο απρόθυμα, είναι η αλήθεια – τις νομικές σπουδές του. Το ίδιο έτος αρραβωνιάζεται στο Τριρ την αδελφή του Έντγκαρ και κόρη του Λούντβιχ φον Βεστφάλεν, Τζένη φον Βεστφάλεν (1814-1881). Η εξαιρετική αυτή γυναίκα – με την οποία παντρεύτηκε το 1843 – στάθηκε δίπλα του με γενναιότητα και αυταπάρνηση έως το τέλος της δύσκολης ζωής της. Λειτούργησε ως γραμματέας του, αντιγράφοντας τα ιδιαίτερα δυσανάγνωστα χειρόγραφά του, διατηρούσε αλληλογραφία με πολλούς παράγοντες του διεθνούς εργατικού κινήματος και υπέφερε ακλόνητη όλες τις διώξεις του συζύγου της και της οικογένειάς της, που απέρρεαν από τη δράση του Μαρξ ως εκπατρισμένου, καθώς και όλες τις φρικτές ταλαιπωρίες που έγιναν αιτία να χάσει τέσσερα από τα επτά παιδιά που απέκτησαν.
Το 1836, ο Καρλ Μαρξ αφήνει τις νομικές σπουδές του – προς μεγάλη απογοήτευση του πατέρα του – και αφοσιώνεται στις σπουδές της Φιλοσοφίας και της Ιστορίας. Από το 1837 γίνεται οπαδός της φιλοσοφίας του Χέγκελ και κυρίως της εγελιανής διαλεκτικής. Ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος Χέγκελ, ο οποίος πέθανε το 1831, ασκούσε εκείνη την εποχή καθοριστική επίδραση στην ευρωπαϊκή πνευματική πρωτοπορία. Ο Μαρξ προσέγγισε την πιο ανατρεπτική πτέρυγα των εγελιανών, τους νεο-εγελιανούς, οι οποίοι συνήγαγαν ριζοσπαστικά και αθεϊστικά συμπεράσματα από τη φιλοσοφική κοσμοθεώρηση του Χέγκελ. Τον Απρίλιο του 1841 απονέμεται στον Μαρξ ο τίτλος του διδάκτορα της Φιλοσοφίας για την εργασία του «Η διαφορά ανάμεσα στη φυσική φιλοσοφία του Δημόκριτου και τη φυσική φιλοσοφία του Επίκουρου». Ο Μαρξ συντάσσεται εδώ με τους αρχαίους υλιστές φιλοσόφους, με τον μαχητικό αθεϊσμό, ενώ διακηρύσσει την αρχή της ενεργού σχέσης φιλοσοφίας και ζωής. Μεγάλη επίδραση άσκησαν στο έργο του Μαρξ και τα έργα του Φόιερμπαχ.

Από τη θεωρία στην πράξη
Στην ενεργό πολιτική και δημοσιογραφική δραστηριότητα ο Καρλ Μαρξ διέκρινε ένα μέσον για την εφαρμογή στην πράξη των φιλοσοφικών του ιδεών. Εναντιώθηκε με ιδιαίτερα ριζοσπαστικό τρόπο στο πρωσικό κυβερνητικό σύστημα και στα αστυνομικά του μέτρα κατά του Τύπου της αντιπολίτευσης. Τον Μάιο του 1842, δημοσίευσε το πρώτο του άρθρο στην «Εφημερίδα του Ρήνου» («Rheinische Zeitung») που εκδιδόταν στην Κολωνία από αντιπολιτευτικούς κύκλους της πρωσικής αστικής τάξης, ενώ στις 15 Οκτωβρίου έγινε ένας από τους διευθυντές της.
Με το οργανωτικό του ταλέντο, τη δαιμονιώδη του δραστηριότητα και τα αδιαμφισβήτητα δημοσιογραφικά του χαρίσματα, μετέτρεψε την εφημερίδα σε όργανο της πάλης κατά του αριστοκρατικού – απολυταρχικού καθεστώτος και της πολιτικής και ιδεολογικής αντίδρασης. Η επαναστατική γραμμή της «Εφημερίδας του Ρήνου» προκάλεσε την παρέμβαση της λογοκρισίας και τη διαταγή για το κλείσιμό της τον Απρίλιο του 1843.
Από τον Μάιο έως τον Οκτώβριο του 1843, ο Μαρξ βρισκόταν στο Κρόιτσναχ. Στις 19 Ιουνίου παντρεύτηκε την Τζένη φον Βεστφάλεν. Επεξεργάστηκε το πρώτο χειρόγραφο του έργου «Κριτική της εγελιανής φιλοσοφίας του δικαίου», στο οποίο αντιπαραθέτει την αρχή της δημοκρατίας στον εγελιανό απολογητισμό της πρωσικής μοναρχίας και γραφειοκρατίας και στον χλιαρό και μετριοπαθή του συνταγματισμό, ενώ ασκεί ενδελεχή κριτική στις ιδεαλιστικές βάσεις της φιλοσοφίας του Χέγκελ. Ο Μαρξ καταλήγει εδώ στο συμπέρασμα ότι δεν είναι το κράτος που καθορίζει την αστική κοινωνία, δηλ. τη σφαίρα των υλικών συμφερόντων της κοινωνίας, αλλά, αντίθετα, αυτή η τελευταία καθορίζει τον χαρακτήρα του πολιτικού καθεστώτος. Σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση των υλιστικών του πεποιθήσεων για την κοινωνική ζωή έπαιξε η ενασχόλησή του με την παγκόσμια Ιστορία («Τετράδια του Κρόιτσναχ»).

Συνεχίζεται…