Χρειάστηκε να περάσουν δεκαετίες από τότε που η Μελίνα Μερκούρη ζήτησε να διενεργηθεί ανασκαφική έρευνα στο Πανδρόσειο, στη σπηλιά – βάραθρο, ώστε να βρεθεί η σημαία – λάφυρο που κατέβασαν από την Ακρόπολη ο Γλέζος και ο Σάντας.

Χρειάστηκε να περάσουν δεκαετίες από τότε που η Μελίνα Μερκούρη ζήτησε να διενεργηθεί ανασκαφική έρευνα στο Πανδρόσειο, στη σπηλιά – βάραθρο, ώστε να βρεθεί η σημαία – λάφυρο που κατέβασαν από την Ακρόπολη ο Γλέζος και ο Σάντας. Οι ιδιαιτερότητες του σπηλαίου άφησαν τους αρχαιολόγους με χέρια αδειανά

«Κατά την νύκτα της 30ής προς 31ην Μαΐου υπεξηρέθη η επί της Ακροπόλεως κυματίζουσα γερμανική πολεμική σημαία παρ’ αγνώστων δραστών. Διενεργούνται αυστηραί ανακρίσεις. Οι ένοχοι και συνεργοί αυτών θα τιμωρηθούν διά της ποινής του θανάτου».
Ο φρούραρχος των Αθηνών, εκφράζοντας τα οργισμένα συναισθήματα των γερμανικών αρχών κατοχής, απειλεί με ποινή θανάτου τους δράστες της πρώτης αντιστασιακής πράξης εναντίον του εχθρού. Εκείνους που κατέβασαν τη μισητή σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό. Όπως θα γίνει γνωστό μετά την απελευθέρωση, οι ατρόμητοι Έλληνες που έκαναν αυτήν τη γενναία πράξη με κίνδυνο της ζωής τους, ήταν δυο σχεδόν αμούστακα παλικάρια, ο Μανώλης Γλέζος και ο Απόστολος Σάντας.
Οι δυο φοιτητές και καρδιακοί φίλοι συνέλαβαν το παράτολμο σχέδιο ένα ανοιξιάτικο σούρουπο, όταν από το Ζάππειο αντίκρισαν την Ακρόπολη. Στην Εθνική Βιβλιοθήκη διάβασαν ό,τι σχετικό υπάρχει με τον Ιερό Βράχο: τις σπηλιές, τις τρύπες και κάθε λογής χάρτες της Ακρόπολης. Γρήγορα, αντιλαμβάνονται ότι η μόνη διαδρομή που έπρεπε να ακολουθήσουν για να μη γίνουν αντιληπτοί από τους Γερμανούς φρουρούς ήταν μέσω του Πανδρόσειου Άντρου.
Το πρωί της 30ής Μαΐου 1941, ακούν από το ραδιόφωνο ότι η Κρήτη είχε πέσει. Οι Γερμανοί με προκηρύξεις κόμπαζαν για το κατόρθωμά τους. Ήταν η κατάλληλη στιγμή να δώσουν ένα αποφασιστικό χτύπημα στο γόητρο του κατακτητή. Θα δρούσαν το ίδιο βράδυ.
Το περιστατικό έγινε γνωστό μέσα από δύο ταυτόχρονες δηλώσεις του Μανώλη Γλέζου στον «Ριζοσπάστη» και του Λάκη Σάντα στην «Ελευθερία» στις 5 Μαρτίου του 1945. Ο εμφύλιος και οι πολλαπλές πολιτικές εκτροπές που ακολούθησαν, σκόρπισαν τη στάχτη της λησμονιάς, αφού η ηρωική αυτή πράξη είχε γίνει από κομμουνιστές. Έπρεπε να περάσουν δεκαετίες για να υπάρξει υπόμνηση του γεγονότος μέσα, και πάλι, από δηλώσεις των πρωταγωνιστών.
Γεμάτη ενθουσιασμό η Μελίνα Μερκούρη, που ήταν τότε υπουργός Πολιτισμού, ζήτησε αμέσως από την Α’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Ακροπόλεως να διενεργηθεί ανασκαφική έρευνα στο Πανδρόσειο, στη σπηλιά – βάραθρο, ώστε να βρεθεί η σημαία – λάφυρο. Όμως η ίδια η μορφή του σπηλαίου – διόδου, αλλά και το υλικό του που κατολίσθαινε, άφησαν τους αρχαιολόγους με χέρια αδειανά.

Οι ανασκαφές έμειναν ανολοκλήρωτες
Η κ. Έβη Τουλούπα και ο κ. Κωνσταντίνος Τσάκος, που έχουν χρηματίσει έφοροι Ακροπόλεως, αναφέρουν πως οι ανασκαφές αυτές ουδέποτε ολοκληρώθηκαν, αφού ήταν αδύνατο να διερευνηθεί ο χώρος λόγω κινδύνου ζωής των εργαζομένων. Ο Λάκης Σάντας τον είχε περιγράψει κάποτε αδρά: «Κάτω μας το βάραθρο άνοιγε το μαύρο του στόμα να μας καταπιεί στο πρώτο ξεγλίστρημα. Σαράντα μέτρα κάτω κατέβαινε η σπηλιά και κατόπιν ανοιγότανε το χείλος ενός ξεροπήγαδου, άλλα καμιά δεκαριά μέτρα».
Σε κάποιο κοίλωμα αυτής της σπηλιάς, οι δύο νεαροί τότε άνδρες είχαν παραχώσει τη μάλλινη γερμανική σημαία κάτω από χώματα και πέτρες. Εν τω μεταξύ, κύλησαν από πάνω άλλα χώματα, όπως και κομμάτια βράχου. Και τούτο επειδή ο βράχος είναι σχιστόλιθος και οι ρωγμές του δέχονται πολύ μεγάλες ποσότητες βρόχινων υδάτων. Έτσι, τα συσσωρευμένα αργιλικά χώματα διογκώνονται, με αποτέλεσμα μικρά κομμάτια του βράχου να πέφτουν.
Όπως όλα δείχνουν, η σημαία, που υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να κοσμεί τις προθήκες κάποιου μουσείου, θα παραμείνει ένας θρύλος. «Λανθάνει» και πιθανώς δεν θα βρεθεί ποτέ, καθώς είναι αδύνατη η περαιτέρω διερεύνηση του χώρου. Κάτι που πιθανώς θα ήταν εφικτό, εφόσον οι έρευνες γίνονταν εγκαίρως. Σήμερα, έπειτα από 72 χρόνια, σίγουρα υπάρχουν φθορές στο υλικό της, το οποίο είναι οργανικό. Αν και, σύμφωνα με εκτιμήσεις χημικών μηχανικών, θα ήταν ακόμα δυνατή η εύρεση καταλοίπων.

Πού βρίσκονται τα χιλιάδες αρχαία που έκλεψαν οι Γερμανοί κατακτητές

Θρύλος προς το παρόν είναι και τα κλεμμένα αρχαία από τους Γερμανούς και τους συμμάχους τους. Η Ελλάδα πλήρωσε ένα βαρύτατο τίμημα. Θα ήταν απείρως βαρύτερο αν οι αρχαιολόγοι, αφοσιωμένοι στην επιστήμη τους, δεν είχαν προνοήσει να κρύψουν τα αρχαία μας πριν από τη γερμανική εισβολή. Και επίσης, αν δεν προστάτευαν όσα έμειναν με κίνδυνο ακόμα και της ζωής τους.
Ο ειδικός τόμος που εξέδωσε το 1946 το υπουργείο Παιδείας με τίτλο «Ζημίαι των αρχαιοτήτων εκ του πολέμου και των στρατευμάτων κατοχής» καταγράφει αναλυτικότατα κλοπές ελληνικών αρχαιοτήτων από τα μουσεία, λαθρανασκαφές, καταστροφές και ζημιές μνημείων από τους ναζί.
Οχτώμισι χιλιάδες αρχαία έκλεψαν οι Γερμανοί κατά την περίοδο της Κατοχής. Από αυτά ελάχιστα έχουν επιστραφεί στις δεκαετίες ’60 και ’90. Με αφορμή τη συζήτηση που έχει ξεκινήσει για το κατοχικό δάνειο και τις πολεμικές αποζημιώσεις που δεν λάβαμε ποτέ, η Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων ανέλαβε στις αρχές του χρόνου την πρωτοβουλία να αναδιφήσει στα κρατικά αρχεία για να εντοπίσει οτιδήποτε μπορεί να διεκδικηθεί από ελληνικής πλευράς.
Σήμερα, η έρευνα που, όπως φαίνεται, ξεκίνησε χωρίς σχεδιασμό, είναι στάσιμη και ίσως πρέπει να ανασχεδιαστεί. Περιφερειακές υπηρεσίες ακόμα ψάχνουν τι πραγματικά έφυγε χωρίς ποτέ να επιστρέψει. Η Διεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνημείων έχει ανακαλύψει έναν πραγματικό θησαυρό εγγράφων, τον οποίο όμως θα πρέπει να επεξεργαστεί σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Τεκμηρίωσης. Από αυτήν την επεξεργασία θα προκύψει το μεγαλύτερο μέρος των αποδείξεων. Απλώς, χρειάζονται άνθρωποι και χρόνος.
Όσο για τα 8.000 νεολιθικά ευρήματα από παράνομη ανασκαφή στη Θεσσαλία κατά το 1941, τα οποία αναμένουμε εδώ και μήνες από το γερμανικό Pfahlbaumuseum, δεν έρχονται γιατί, λέει, οι Γερμανοί δεν έχουν τα χρήματα αποστολής. Ή μας δουλεύουν.