Στις 6 Μαρτίου συμπληρώνονται 20 χρόνια από τον θάνατο της Μελίνας Μερκούρη και το «επίσημο» υπουργείο Πολιτισμού  δεν έχει ακόμα ανακοινώσει καμιά εκδήλωση  και καμιά πρωτοβουλία για τη μεγάλη Ελληνίδα

Στις 6 Μαρτίου συμπληρώνονται 20 χρόνια από τον θάνατο της Μελίνας Μερκούρη και το «επίσημο» υπουργείο Πολιτισμού  δεν έχει ακόμα ανακοινώσει καμιά εκδήλωση  και καμιά πρωτοβουλία για τη μεγάλη Ελληνίδα, που με τη λάμψη της έστρεψε για χρόνια τα βλέμματα των ξένων στη χώρα μας

Αν οι άνθρωποι που έζησαν δίπλα στη Μελίνα είχαν σκεφτεί πως στα 20 χρόνια από τον θάνατό της το καλύτερο δώρο στη μνήμη της θα ήταν ένας σταρ παγκόσμιου βεληνεκούς να ταχθεί υπέρ της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα, ίσως γελούσαν και έλεγαν πως αυτά δεν γίνονται παρά μόνο στις ταινίες. Κι όμως, ένας από τους πιο όμορφους, γοητευτικούς, δημοφιλείς και πολιτικοποιημένους σταρ της βιομηχανίας του Χόλιγουντ απασχόλησε για περισσότερο από μία εβδομάδα τον διεθνή Τύπο με τις δηλώσεις του για την επιστροφή των Μαρμάρων και βρέθηκε να έρχεται σε αντιπαράθεση με το επίμονο βρετανικό «όχι».

Μάλλον από εκεί που βρίσκεται η Μελίνα τού κλείνει πονηρά το μάτι. Κι αν προσπαθήσουμε να φανταστούμε τι θα έκανε αν βρισκόταν ανάμεσά μας, ίσως να κρεμιόταν τρυφερά και παραδομένη από το μπράτσο του να τον φλέρταρε λιγάκι, να γελούσε δυνατά και ενώ εκείνος θα μειδιούσε κοιτώντας την γοητευμένος, εκείνη θα του έλεγε σέρνοντας γλυκά τα σύμφωνα «George cheri», όπως κάποτε είχε πει στον Φρανσουά Μιτεράν όταν τον υποδέχθηκε στο επίσημο δείπνο της έναρξης της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Αθήνας το 1985. Και το πιθανότερο είναι να έλεγε μετά «τώρα, βέβαια, κάποιοι θα πουν ότι η Μελίνα κάνει πάλι σόου».

Ναι, θα ήταν πολύ χαρούμενη να είχε σύμμαχό της τον Τζορτζ Κλούνεϊ… Γιατί για τη Μελίνα η πολιτική δεν περνούσε μόνο μέσα από βαρετές, μίζερες, αραχνιασμένες διπλωματικές και διοικητικές διαδικασίες – που κι αυτές, εδώ που τα λέμε, έχουν σταματήσει πλέον να συμβαίνουν, όσον αφορά το αίτημα της διεκδίκησης. Ήταν απλώς η άλλη εκδήλωση της λαμπερής, γοητευτικής και εκρηκτικής προσωπικότητάς της. «Δεν ξέρεις τι να πρωτοθαυμάσεις σε αυτή την εξαιρετική γυναίκα. Τη χάρη της; Τον δυναμισμό της; Το πνεύμα της ή την έμφυτη γοητεία της;» είχε πει η Ίντιρα Γκάντι όταν ήρθε ως προσκεκλημένη της στην Αθήνα.

Μια συζήτηση με τον Νταλί
Όταν το 1964 τη ρώτησε ο Νταλί «τι θα κάνατε αν είχατε τη δύναμη να ελέγξετε το πεπρωμένο σας;», εκείνη απάντησε ότι «θα ήταν πάντα το θέμα της νίκης πάνω στον φόβο μου για τον θάνατο. Αλλά, ίσως, θα ήθελα να ενδιαφερθώ για κάτι πιο βαθύ, να προετοιμαστώ για άλλα έργα, πολύ πιο σημαντικά, να κάνω κάτι για την πατρίδα μου. Θα ήθελα όλος ο κόσμος να γνωρίσει και να αγαπήσει την Ελλάδα, να γνωρίσει τη δύναμη και την ομορφιά του λαού μας. Θα ήθελα να ιδρύσω ίσως ένα θέατρο στην Ελλάδα, ένα κέντρο για νέους συγγραφείς. Ναι, αυτό θα μου άρεσε – να ξανακερδίσει η Ελλάδα την υψηλή θέση της στη λογοτεχνία και τις τέχνες. ΄Η ίσως ήθελα να μπω στην πολιτική…» (από το βιβλίο των Γιώργου Αρχιμανδρίτη και Σπύρου Αρσένη «Μελίνα. Μια σταρ στην Αμερική», εκδόσεις Πατάκη).

Σύμβολο εξουσίας
Η Μελίνα Μερκούρη αγαπήθηκε, θαυμάστηκε, αποθεώθηκε, έγινε αντικείμενο ζήλιας ή και κουτσομπολιού, δεν αναπαρήγαγε το τυπικό, αυστηρό μοντέλο του πολιτικού της γραβάτας ή του ταγιέρ στην προκειμένη περίπτωση, ως δηλωτικά σύμβολα εξουσίας, παρά μόνο ως στιλιστική επιλογή κομψότητας… «Την εξουσία δύο φορές την αισθάνθηκα. Την πρώτη όταν ήμουν στον Μπρόντγουεϊ για το ‘‘Ίλια Ντάρλινγκ’’. Μια μέρα έφυγε ο Ντασέν χωρίς να μου πει τίποτα, για να γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ. Δήλωσα στον παραγωγό μου ότι δεν παίζω αν δεν ξαναγυρίσει να μου πει ότι φεύγει. Και μου τον έφερε… Ήταν η εξουσία της σταρ. Τη δεύτερη φορά αισθάνθηκα εξουσία ως υπουργός ένα Σάββατο που έπρεπε να φτάσω πολύ γρήγορα στο θέατρο της Επιδαύρου. Φωνάξαμε ένα αστυνομικό αυτοκίνητο που μας έφερε ανοίγοντας δρόμο, μεταξύ ντροπής και εξουσίας» (συνέντευξη στον Ν. Μπακουνάκη για το περιοδικό «ΜΙΑ» στις 16.9.1987).

Τελικά, αυτό που έλεγε στον Νταλί το έκανε. Το πέρασμά της από το υπουργείο Πολιτισμού δεν ήταν ένας παράδεισος σπαρμένος με ρόδα, δεν έλυσε όλα τα θέματα, δεν περπάτησε πάνω σε ένα κόκκινο χάλι όπου δεχόταν μόνο επιφωνήματα θαυμασμού. Αυτό το πέρασμα, εκτός από λαμπερές στιγμές, είχε και εντάσεις, συγκρούσεις, αστοχίες, πολιτικές διαφωνίες. Αλλά αυτό τον στίβο τον διάλεξε για να αναμετρηθεί. Και είναι αλήθεια πως, με όποιο πρόσημο και να θέλει κανείς να βάλει – θετικό ή αρνητικό – πολλά από τα θέματα με τα οποία ασχολούμαστε σήμερα τέθηκαν τότε πρώτη φορά.

Ο θεσμός των ΔΗΠΕΘΕ
Πράγματι, ίδρυσε θέατρο. Ήταν εκείνη που εμπνεύστηκε και θεσμοθέτησε τα Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα (ΔΗΠΕΘΕ) και τα οποία για πολλά χρόνια ζωντάνεψαν τις στερημένες από καλλιτεχνική πνοή επαρχιακές πόλεις της χώρας και έγιναν πολιτιστικοί πυρήνες που οι άνθρωποι τους αγκάλιασαν και κάποτε τους ένιωσαν ταυτισμένους με τον τόπο τους. Και, ναι, θα παίρναμε το ρίσκο να πούμε, έστω και αν αυτό μοιάζει με μεταφυσικό άλμα, ότι η Μελίνα θα ήταν λυπημένη να βλέπει αυτό τον θεσμό να παρακμάζει και τα δημοτικά θέατρα να συνθλίβονται αφημένα στην τύχη τους. Το μερίδιο του πολιτισμού δεν κατάφερε να το ανεβάσει από το 0,6%, ωστόσο θα συνεχίζαμε να παίρνουμε αυτό το μεταφυσικό ρίσκο λέγοντας ότι θα γινόταν έξαλλη αν ήξερε πως το πρόγραμμα «Μελίνα» στα σχολεία, αυτό το πολύ φιλόδοξο σχέδιο για να συναντήσουν τα παιδιά και οι εκπαιδευτικοί τον πολιτισμό, εκεί που καθημερινά συμβαίνει η μαγική διαδικασία της μάθησης, σταμάτησε άδοξα το 2004 και σχεδόν κανείς δεν το θυμάται πια.

Εξάλλου, ήταν η πρώτη που καθιέρωσε το δωρεάν εισιτήριο σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους για τους Έλληνες, αφού θεωρούσε ότι τα μνημεία ανήκουν στον λαό που τα περιβάλλει και έχει δικαίωμα στην ελεύθερη πρόσβαση σε αυτά. Και αυτό αργότερα καταργήθηκε, διότι μας τράβηξε το αυτί η επιτροπή ανταγωνισμού της Ε.Ε.

Μπορούμε να τη φανταστούμε να κοιτάει από τα παράθυρα του Μουσείου της Ακρόπολης τον Παρθενώνα και να βαδίζει στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, αφού ήταν εκείνη πρώτη που συνέλαβε την ιδέα και ανέθεσε τη μελέτη της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων, αλλά ίσως να μην συμφωνούσε καθόλου με την τελευταία απόφαση της κυβέρνησης να καταργήσει τον φορέα του υλοποίησε αυτά τα έργα και να μεταφέρει τις αρμοδιότητές του στην Αττικό Μετρό. Κι αν αυτή η εικασία μοιάζει αυθαίρετη, δεν είναι καθόλου αυθαίρετο ότι οι άνθρωποι αναζητούν σταθερές του παρελθόντος για να αντέξουν τον ζόφο του παρόντος και επικαλούνται αυτές τις σταθερές, τις φαντάζονται, ίσως παράλογα, αναλλοίωτες και ανεπηρέαστες από κάθε εξωτερική αλλαγή, σχεδόν τις ζωντανεύουν και τις κάνουν ενεργά υποκείμενα στο σήμερα.

Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα
Ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης επιβίωσε μέχρι σήμερα. Αλλά όχι χωρίς προβλήματα. Η Θεσσαλονίκη που πήρε το χρίσμα το 1997 φέρει ακόμα πίσω της τη μυρωδιά οικονομικών «παρεκκλίσεων» που ακόμα δεν έχουν αποσαφηνιστεί, ενώ η Πάτρα δεν κατάφερε να αφήσει το στίγμα της ούτε σε πολιτιστικές υποδομές, ούτε σε εξαιρετικά καλλιτεχνικά γεγονότα. Όταν η Μελίνα Μερκούρη συζήτησε αυτή την ιδέα με τον Ζακ Λανγκ, εκείνο που κατ’ αρχήν ήθελε ήταν η ευρωπαϊκή πολιτιστική παράδοση να γίνει η απάντηση στην αμερικάνικο πολιτιστικό επεκτατισμό. Ίσως δεν είχε υποψιαστεί τη σημερινή ευρωπαϊκή ομογενοποίηση και την έκπτωση του πολιτισμού σε εμπορικό «προϊόν» με… αντίπαλο την Κίνα (!), αν και από τα δημοσιεύματα της εποχής φαίνεται πως ήδη από τότε είχε αρχίσει να στρώνεται αυτό το ισοπεδωτικό χαλί και δεν ήταν λίγοι εκείνοι που δήλωναν καχύποπτοι, προβληματισμένοι ή προέτασσαν τα εγχώρια προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι του πολιτισμού. Aπό την άλλη πλευρά, το 1985 η Αθήνα από άκρη σε άκρη δονούνταν, έλαμπε και ζούσε μία καταιγίδα πολιτιστικών εκδηλώσεων διεθνούς βεληνεκούς, κάτι που δεν είχε ξανασυμβεί στην πόλη. Άραγε θα είχε φανταστεί ότι εκείνο το ιδεολογικό πλαίσιο που είχε στο μυαλό της σήμερα θα κατέληγε σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στη Ρίγα της Λετονίας, που είναι η πρωτεύουσα του 2014, αντεστραμμένο ως και αντιδραστικό;

Είναι πολύ δύσκολο όμως να της αρνηθεί κάποιος τον παθιασμένο τρόπο με τον οποίο έπαιξε τον πιο μεγάλο ρόλο της ζωής της, εκείνο της υπουργού Πολιτισμού. Δεν μπορεί κανείς να της αρνηθεί πως ό,τι οραματίστηκε το έκανε πρωτοσέλιδο, όπως η επιστροφή των Μαρμάρων, ακριβώς επειδή επιστράτευε αυτό το καθηλωτικό, σαρωτικό πάθος της.

«Θα ήθελα να είμαι αιώνια», είχε πει σ’ εκείνη τη συνομιλία με τον Νταλί. Και τελικά ως και οι θεοί συμμάχησαν μαζί της… Ούτε αυτό θα μπορούσε να της το αρνηθεί κανείς.

«Δεν έχουμε πλέον σύμβολα»

Στους 22.000 ανθρώπους που μέχρι σήμερα παρακολουθούν τη σελίδα στο Facebook που άνοιξαν οι συνεργάτες της στο Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη, με αφορμή τα 20 χρόνια από τον θάνατό της, διαβάζουμε σχόλια όπως «Αχ, ρε Μελίνα, πού είσαι για να τους τρίψεις στη μούρη την ανάπτυξή τους» ή «Συνεχίστε παρακαλώ να μας ενημερώνετε για τη Μελίνα, σήμερα το έχουμε περισσότερο ανάγκη από ποτέ, γιατί μας λείπουν πολλά, γιατί συνέβησαν πολλά, γιατί δεν έχουμε πλέον σύμβολα, δεν έχουμε προσωπικότητες να μας εμπνεύσουν!» ή «Αθάνατη η Μελίνα. Αν ζούσε, τα γλυπτά του Παρθενώνα θα ήταν ήδη στη χώρα που γεννήθηκαν» ή «Φαντάσου να ζούσε τώρα η Μελίνα και να έβλεπε όλα αυτά που γίνονται στην Ελλάδα». Και αυτά τα λόγια που σταχυολογήσαμε είναι μόνο ελάχιστα ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλες εκδηλώσεις διαρκούς θαυμασμού, αποθέωσης και επίκλησης της γοητείας της στο σήμερα.

10 ταινίες με τη μεγάλη σταρ

Από τις 6 ώς τις 12 Μαρτίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος θα προβάλλονται οι ταινίες στις οποίες πρωταγωνίστησε. Στο πλαίσιο του αφιερώματος θα προβληθούν συνολικά δέκα ταινίες, μερικές από τις ταινίες – ορόσημα στη φιλμογραφία της από τη δεκαετία του ’60 («Ποτέ την Κυριακή», «Φαίδρα»), αλλά και κάποιες λιγότερο προβεβλημένες από τη δεκαετία του ’60 και του ’70 («Η Βασίλισσα του Σικάγο», «Η Δοκιμή»).
Η ταινία έναρξης του αφιερώματος την Πέμπτη 6 Μαρτίου θα είναι τα «Μηχανικά Πιάνα» (1965) του Χουάν Αντόνιο Μπαρδέμ.
Μέχρι αυτή τη στιγμή από το υπουργείο Πολιτισμού δεν έχει ανακοινωθεί κάποια πρωτοβουλία ή εκδήλωση για τα 20 χρόνια από τον θάνατό της.