Του Γιάννη Σχίζα

Αυτές οι τελευταίες εκδοχές συνδέονται με την περίπτωση του παλιού αεροδρομίου Ελληνικού. 

Του Γιάννη Σχίζα*

Αυτές οι τελευταίες εκδοχές συνδέονται με την περίπτωση του παλιού αεροδρομίου Ελληνικού. Ο επί των σκανδάλων ιστορικός του μέλλοντος θα κρίνει καλύτερα, όμως προπάντων θα κρίνει ο χωροτάκτης, που θα αναρωτηθεί για τη μεταφορά του αεροδρομίου του Ελληνικού στα Σπάτα και για τον παραγκωνισμό της λύσης της επιθαλάσσιας ανάπτυξης για τη δημιουργία νέου αεροδρομίου: Ανάπτυξη με την οποία συμφωνούσε η πλειονότητα του αεροπορικού χώρου, που εκκινούσε από την προέκταση του τροχοδρόμου 03/21 προς τη Θάλασσα του Σαρωνικού, που συνεπαγόταν την άμεση ανακούφιση των ανατολικών περιοχών (Γλυφάδα – Βουλιαγμένη) από κινδύνους και ρύπους, και στη συνέχεια ολοκληρωνόταν με τη δημιουργία παράλληλου επιθαλάσσιου διαδρόμου προς τον υφιστάμενο 15/33 και την οριστική ανακούφιση των κατοίκων και των δυτικών περιοχών.
Η λύση ήταν η φθηνότερη, ήταν «με δόσεις», απολύτως εφικτή για τον ελληνικό προϋπολογισμό, συμβατή με τη διατήρηση του γεωργικού χαρακτήρα των Μεσογείων, γενναιόδωρη κατά το ότι άφηνε στα χέρια της ελληνικής κοινωνίας χιλιάδες στρέμματα γης, κι ακόμη πρωτοπόρα για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, καθώς επέτρεπε τη μεγαλύτερη δυνατή εγγύτητα της αεροπορικής χρήσης προς τον κυρίως αστικό χώρο (15 χιλιόμετρα).
Η λύση της επιθαλάσσιας ανάπτυξης του παλιού αεροδρομίου Ελληνικού είχε ως μόνο μειονέκτημα το ότι προσέκρουε στις γερμανογαλλικές αρπαχτές. Επόμενο ήταν οι εγχώριοι πολιτικοί μεταπράτες να αναλάβουν την πρωτοβουλία των κινήσεων, να θολώσουν τα νερά και να προωθήσουν τη λύση των Σπάτων, που στερούσε πολύτιμους πόρους από το ελληνικό Δημόσιο – κυρίως από τα τέλη στάθμευσης και τροφοδοσίας των ξένων αεροσκαφών. Και που ενίσχυε το ενεργοβόρο και σπάταλο μοντέλο της εκτατικής δόμησης και προαστιοποίησης στην πεδιάδα των Μεσογείων.

Από το προπατορικό αμάρτημα
Το «προπατορικό αμάρτημα» της επιλογής των Σπάτων κληροδότησε το «οικόπεδο» του Ελληνικού στην ελληνική κοινωνία. Το «οικόπεδο» αυτό (6.200 στρέμματα) υπολειπόταν του χώρου του Ελαιώνα των 9.160 στρεμμάτων, που βρίσκεται στην καρδιά του λεκανοπεδίου, επηρεάζει άμεσα την ποιότητα ζωής εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών και του οποίου το πρασίνισμα ή έστω την ήπια διαχείριση διεκδικούσε η κοινωνία από την εποχή της καμπάνιας του περιοδικού «Αντί» (1988).
Το Ελληνικό ως «οικόπεδο» υπερτερεί του χώρου των Τουρκοβουνίων – Βεΐκου με τα 4.500 στρέμματα και του Πάρκου Γουδή των 1.000 περίπου στρεμμάτων, όμως τα δυο τελευταία «εφάπτονται» ενός πυκνοδομημένου αστικού ιστού και μπορούν να ικανοποιήσουν – άμεσα και αδιαμεσολάβητα – πληθώρα κοινωνικών αναγκών. Το Ελληνικό υπερτερεί από την άποψη της εγγύτητας μόνο έναντι του Δάσους Τατοΐου (15 έναντι 18 χιλιομέτρων), όμως υστερεί συντριπτικά από κάθε άλλη άποψη: από την άποψη του μεγέθους (6 προς 42 χιλ. στέμματα!), από την άποψη της βλάστησης – καθώς η εκθαμβωτική και υψηλόκορμη βλάστηση του Τατοΐου συγκροτεί ένα μοναδικό πεδίο αναψυχής – κι ακόμη από την άποψη των πολιτιστικών και ιστορικών στοιχείων, των ταφικών μνημείων, των λιθοδομών, των κηποτεχνικών παρεμβάσεων κ.λπ., που φιλοξενεί το τελευταίο.

Επίμονος παραγκωνισμός
Όλες αυτές οι συγκρίσεις και η συνεκτίμηση των διαφόρων παραμέτρων, σε συνδυασμό με τις ανάγκες του μείζονος χώρου του λεκανοπεδίου, θα έπρεπε να εμπνεύσουν τις προτεινόμενες λύσεις από την κοινωνία των πολιτών. Όμως τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε το φαινόμενο του παραγκωνισμού της προβληματικής και των δραστηριοτήτων σχετικά με τους μεγάλους ελεύθερους χώρους – του Τατοΐου, των Τουρκοβουνίων, του Ελαιώνα, του Γουδή – προς όφελος του Ελληνικού. Γι’ αυτό το τελευταίο διάφοροι ακτιβιστές και «οικοπλειοδότες» της περιοχής υποστήριζαν τη δημιουργία ενός πάρκου – μαμούθ των 6.000 στρεμμάτων, όμως στη συνέχεια η ιδέα «συμμαζεύτηκε» και έγινε πιο ρεαλιστική μέσω του Σχεδίου Μπελαβίλα (ΕΜΠ), με τη συμπερίληψη αθλητικών και πολιτιστικών χρήσεων στον χώρο.
Η άποψη αυτή ερχόταν σε αντίθεση με διάφορες «δεξιόστροφες» – από τον Στέφανο Μάνο, τον Κίμωνα Χατζημπίρο και άλλους – που κατά καιρούς διατυπώθηκαν επί του ζητήματος και που αναφέρονταν στη μερική δόμηση του Ελληνικού με στόχο τη χρηματοδότηση της ανάπλασης άλλων περιοχών του λεκανοπεδίου. Συνολικά ο χώρος των αριστερών πολεοδομούντων και οικολογούντων υποστήριζε τον δημόσιο και πράσινο χαρακτήρα του Ελληνικού, χωρίς όμως να θέτει ευρύτερα ζητήματα και χωρίς να πολυασχολείται με τα ελλείμματα ποιότητας ζωής του μείζονος λεκανοπεδίου.
Η χρήση του Ελληνικού για το αποκλειστικό όφελος των περιοίκων παρέκαμπτε ακόμη και τα ζητήματα που έθετε ο προσπορισμός υπεραξίας από τις περιβάλλουσες το Ελληνικό έγγειες ιδιοκτησίες. Το θέμα ήγειρε στη Βουλή ο βουλευτής της ΔΗΜΑΡ Ψαριανός (22.3.12) θεωρώντας ως λογική τη φορολόγηση των όμορων περιοχών σε ακτίνα 800 μέτρων και προτείνοντας την απόδοση αντισταθμιστικών ωφελειών σε κατοίκους υποβαθμισμένων περιοχών, από την όποια «αναβάθμιση» του Ελληνικού.

Χωρο-ταξική αντίληψη ή αστικός αναδασμός;
Η λογική του πρασινίσματος των πάντων ήταν επόμενο να «ανθίζει» μέσα στις αθηναϊκές συνθήκες, όμως το αντιλεγόμενο και πολλάκις αποσιωπούμενο στοιχείο ήταν αυτό που αφορούσε τα «μητροπολιτικά» χαρακτηριστικά του Ελληνικού, ως χώρου περιβαλλόμενου από ένα ευρύτερο πεδίο κοινωνικών και «χωρο-ταξικών» αντιθέσεων: Όπου οι υποδομές των δυτικών ή κεντρικών περιοχών του λεκανοπεδίου υστερούσαν δραματικά και τροφοδοτούσαν το δικαιολογημένο αίτημα για καλύτερη ποιότητα ζωής.
Θα μπορούσε ο χώρος του Ελληνικού, χωρίς τη συνηθισμένη σχέση του μνημονιακού κράτους ως καταχραστή και των ιδιωτών επενδυτών ως κλεπταποδόχων, να φιλοξενήσει χρήσεις μη οχλούσες και μη πράσινες, επιτρέποντας τη βελτίωση άλλων «στριμωγμένων» και πυκνοκατοικημένων περιοχών του λεκανοπεδίου;
Όσοι θα έσπευδαν να απαντήσουν στο ερώτημα αυτό λέγοντας «Ας κάτσουν οι ήπιες χρήσεις στ’ αυγά τους», θα μπορούσαν να σκεφθούν ένα γνωμικό επί του στριμώγματος από τον Ζαν Πωλ Σαρτρ: «Στο λεωφορείο η κόλαση είναι οι άλλοι»… Ο υπογράφων είχε την ευκαιρία να υποδείξει στον αείμνηστο Παπαγιαννάκη – έπειτα από μια σύσκεψη στο δημαρχείο Ελληνικού – τη δυνατότητα μεταφοράς της Γυμναστικής Ακαδημίας από την πολυάνθρωπη και πυκνοδομημένη συνοικία της Δάφνης στο Ελληνικό, με τεράστια οφέλη για την πρώτη, χωρίς ουσιαστική επιβάρυνση για το δεύτερο. Προφανώς, μια τέτοια λογική «αστικού αναδασμού», με στόχο την άμβλυνση των χωρο-ταξικών ανισοτήτων, θα προϋπέθετε τη συστηματική μελέτη του μείζονος χώρου του λεκανοπεδίου. Και η μελέτη αυτή είναι βέβαιο ότι θα αποκάλυπτε τη δυνατότητα συστηματικών αναδιατάξεων των χρήσεων του χώρου προς όφελος λαϊκών στρωμάτων και περιοχών.

Συμπέρασμα
Στη διαλεκτική η συσσώρευση της ποσότητας εκμαιεύει την άλλη ποιότητα. Στη μαγειρική αυτό μεταφράζεται: Η προσθήκη όρυζας στη σούπα καταλήγει στη παραγωγή πιλαφιού… Αν όλα πάνε καλά, αν ακυρωθεί ή καταγγελθεί η μνημονιακή ληστεία, αν ο ΣΥΡΙΖΑ προωθήσει ολιστικές λογικές και αγνοήσει το «δίκαιο του θορυβωδέστερου», τότε η προσθήκη ήπιων χρήσεων στη «σούπα» του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου θα μπορούσε να αποτελέσει ένα πολεοδομικό «πιλάφι» εξόχως βρώσιμο από μερικά εκατομμύρια κατοίκων του λεκανοπεδίου. Σε ένα τέτοιο Μητροπολιτικό – πολυλειτουργικό μόρφωμα και με δεδομένο ότι ο Εθνικός Κήπος είναι περίπου 155 στρέμματα, ο υποφαινόμενος δεν θα έβλεπε παραπάνω από 800 στρέμματα ως Μητροπολιτικό Πάρκο…

* Ο Γιάννης Σχίζας είναι πρώην υπάλληλος της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας