Με πανηγυρικό τρόπο ο υπουργός Πολιτισμού Π. Παναγιωτόπουλος ανακοίνωσε τη διεύρυνση του ωραρίου ώς τις 8 το βράδυ 33 αρχαιολογικών χώρων και μουσείων. Εκατοντάδες άλλοι, όμως, σε μεγάλες περιφέρειες της χώρας, εξαιρούνται και η περίπτωσή τους παραπέμπεται στο μέλλον.

Με πανηγυρικό τρόπο ο υπουργός Πολιτισμού Π. Παναγιωτόπουλος ανακοίνωσε τη διεύρυνση του ωραρίου ώς τις 8 το βράδυ 33 αρχαιολογικών χώρων και μουσείων. Εκατοντάδες άλλοι, όμως, σε μεγάλες περιφέρειες της χώρας, εξαιρούνται και η περίπτωσή τους παραπέμπεται στο μέλλον.

Ήταν Σεπτέμβριος του 1997. Η είδηση της κλοπής στο αρχαιολογικό μουσείο του Ραμνούντα ήταν πολύ φρέσκια. Από την κλοπή και μετά, ο αρχαιολογικός χώρος δεν είχε ούτε ρεύμα ούτε τηλέφωνο. Απέκτησε, όμως, ως διά μαγείας, για μία μέρα. Ήταν η μέρα όπου, με προεξάρχοντα τον τότε πρωθυπουργό Κ. Σημίτη, συνοδευόμενο από τον υπουργό Πολιτισμού Ευ. Βενιζέλο, εκεί στον Ραμνούντα, ανακοινώθηκε η αναβάθμιση 70 αρχαιολογικών χώρων. Τι ακολούθησε; Αναβαθμίστηκαν αυτοί οι χώροι; Σιωπή.

Ακολούθησαν και άλλες ανάλογες εξαγγελίες. Σε όλες τις περιπτώσεις γινόμασταν μάρτυρες πανηγυρικών ανακοινώσεων του αυτονόητου. Και ο Παύλος Γερουλάνος στο δικό του πέρασμα από το υπουργείο, το 2010, ανακοίνωσε την αναβάθμιση 169 αρχαιολογικών χώρων και μουσείων. Ποιος είναι ο απολογισμός αυτού του σχεδίου; Ποτέ δεν το μάθαμε. Ήρθε άλλος υπουργός. Ο Κώστας Τζαβάρας φρόντισε τέτοια εποχή, άνοιξη, να ανακοινώσει τους χώρους που θα είναι ανοιχτοί στους επισκέπτες και μετά τις 3 το μεσημέρι και μάλιστα σε αυτούς είχε συμπεριλάβει και εκείνους που τον χειμώνα έμεναν κλειστοί. Διότι, ναι, υπάρχουν και μουσεία που τον χειμώνα δεν έχουν προσωπικό να ανοίξουν.

Ο νυν υπουργός Πάνος Παναγιωτόπουλος εμφανίζεται πιο φειδωλός στα νούμερα. Ούτε 70, ούτε 169, ούτε όλα. Μόνο 33. Αλλά το ίδιο εντυπωσιακός, όπως κάποιοι από τους προκατόχους του. Βρισκόμαστε, άλλωστε, σε προεκλογική περίοδο. Τριάντα τρεις αρχαιολογικοί χώροι και μουσεία, που επελέγησαν με κριτήριο την επισκεψιμότητα, από την 1η Απριλίου ως τις 31 Οκτωβρίου θα είναι ανοιχτοί ώς τις 8 το βράδυ. Μαζί με την επέκταση του ωραρίου θα αναβαθμιστούν παράλληλες υπηρεσίες, όπως τα εκδοτήρια εισιτηρίων, τα πωλητήρια, τα καφέ, η προσβασιμότητα, οι χώροι υγιεινής, ενώ έχει γίνει πρόβλεψη ακόμα και για την ενιαία ενδυμασία των αρχαιοφυλάκων. Όλα αυτά βέβαια σε βάθος χρόνου, «ώς τα μέσα καλοκαιριού», σύμφωνα με τον υπουργό Πολιτισμού.
«Εθνικό πιλοτικό» πρόγραμμα αναβάθμισης

Αυτή τη φορά το περιτύλιγμα του αυτονόητου είναι το ανέκδοτο πλέον «με εντολή Σαμαρά», αφού σε σύσκεψη που έγινε παρουσία των αρμόδιων υπηρεσιακών στελεχών παρέστη και ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς. Το εν λόγω πρόγραμμα αναβάθμισης ονομάστηκε «εθνικό πιλοτικό», αν και εδώ και πολλά χρόνια η λειτουργία μουσείων και αρχαιολογικών χώρων από το Πάσχα ώς τη λήξη της θερινής περιόδου με διευρυμένο ωράριο αποτελεί θέμα συζήτησης, προετοιμάζονται οι εφορίες Αρχαιοτήτων, κάνουν τα αιτήματά τους για προσωπικό και άλλοτε οι χώροι καταφέρνουν να ανοίγουν εγκαίρως, άλλοτε δεν γίνεται εφικτό, παρά μόνο κατά τα μέσα του καλοκαιριού. Άλλοτε για κάποιους περνάει το καλοκαίρι χωρίς να μπορέσουν να λειτουργήσουν κανονικά.

Προς τι λοιπόν να εξαγγέλλεται κυριολεκτικά εν χορδαίς και οργάνοις κάτι για το οποίο εδώ και χρόνια η αρχαιολογική υπηρεσία παλεύει να είναι έγκαιρα προετοιμασμένη διεκδικώντας το αυτονόητο από τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες;
Έστω κι έτσι, οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μουσεία που θα υποδέχονται τους επισκέπτες ώς τις 8 το βράδυ είναι καλοδεχούμενοι, όπως και το γεγονός ότι το πρόγραμμα ξεκινάει εγκαίρως και πριν από το Πάσχα. Καλοδεχούμενες και οι αναβαθμίσεις, αν τελικά υλοποιηθούν.

Με εξαίρεση την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη…
Ωστόσο, η χώρα διαθέτει περί τα 200 μουσεία και περίπου 250 επισκέψιμους αρχαιολογικούς χώρους. Ποιο είναι το σχέδιο για να λειτουργήσουν όλα αυτά αξιοπρεπώς μέσα στο καλοκαίρι, αλλά και τους υπόλοιπους μήνες του χρόνου; Διότι μπορεί η Ακρόπολη να έλκει τον μεγάλο αριθμό τουριστών, αλλά μικρότεροι χώροι στην επαρχία είναι πόλος έλξης και ενός άλλους κοινού, συχνά πιο ειδικού, όπως το κοινό του θρησκευτικού τουρισμού, που δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητο.
Μία τέτοια περίπτωση είναι ο σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος της Ανατολικής Μακεδονίας, ο αρχαιολογικός χώρος των Φιλίππων, που φέρει το όνομά του από τον βασιλιά Φίλιππο Β’, ενώ συνδέεται και με τον Απόστολο Παύλο, καθώς εκεί ίδρυσε την πρώτη σε ευρωπαϊκό έδαφος εκκλησία. Αυτός λοιπόν ο αρχαιολογικός χώρος έχει εξαιρεθεί από τους 33 και μαζί στην ίδια περιφέρεια εξαιρέθηκαν το Ιερό των Μεγάλων Θεών στη Σαμοθράκη, τα αρχαιολογικά μουσεία της Θάσου, των Αβδήρων, της Κομοτηνής και ο αρχαιολογικός χώρος της Μεσημβρίας. Δηλαδή σχεδόν ολόκληρη η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, γεγονός που προκάλεσε και τις διαμαρτυρίες του αντιπεριφερειάρχη Πολιτισμού – Τουρισμού της περιφέρειας Γιώργου Γερομάρκου, ο οποίος έστειλε επιστολή στον υπουργό Πολιτισμού. Αλλά και ο αρχαιολογικός χώρος της Πέλλας, που αυτή τη στιγμή έχει διευρυμένο ωράριο λόγω των προσλήψεων που έγιναν μέσω ΟΑΕΔ, από τις 31 Μαΐου θα γυρίσει στη μονή βάρδια, δηλαδή ώς τις 3 το μεσημέρι, αφού οι συμβάσεις των εργαζομέενων μέσω ΟΑΕΔ λήγουν.

Εκκρεμότητες και παράδοξα
Στην Κρήτη, το μεγαλύτερο μέρος της εξαιρείται του προγράμματος, αφού ανάμεσα στους 33 χώρους και μουσεία δεν υπάρχει ο αρχαιολογικός χώρος των Μαλίων με πάνω από 40.000 επισκέπτες μέσα στο 2013, ο αρχαιολογικός χώρος της Γόρτυνας, ο οποίος το 2012 είχε 64.000 επισκέπτες, ενώ ώς τον Σεπτέμβριο του 2013 είχε φτάσει τους 58.000, το αρχαιολογικό μουσείο των Χανίων με 27.000 επισκέπτες, το αρχαιολογικό μουσείο του Ρεθύμνου με 16.000 επισκέπτες. Εκτός διευρυμένου ωραρίου είναι το μινωικό ανάκτορο της Ζάκρου.
Υπάρχουν όμως και ολόκληρες γεωγραφικές ενότητες από τις οποίες δεν έχει συμπεριληφθεί ούτε ένας αρχαιολογικός χώρος, ούτε ένα μουσείο, όπως η περιφέρεια της Ηπείρου. Στη λίστα των «33» δεν υπάρχει το Νεκρομαντείο του Αχέροντα, ούτε το Αρχαιολογικό Μουσείο των Ιωαννίνων, ούτε καν ο τεράστιος αρχαιολογικός χώρος της Νικόπολης.
Υπάρχουν κι άλλα παράδοξα. Η Δήλος είναι ανάμεσα σε εκείνους τους χώρους που θα μένουν ανοιχτοί ώς τις 8 το βράδυ, αλλά όχι και το αρχαιολογικό μουσείο της Μυκόνου!
Όσο για την περιφέρεια της Αττικής, πώς να ερμηνεύσει κανείς το ότι, παρά τα όσα έχουν λεχθεί για τον Μαραθώνα, για τα μεγαλεπήβολα σχέδια που κατά καιρούς ανακοινώνονται, το μουσείο του, αλλά και το μουσείο της Βραυρώνας, δύο μικρά κοσμήματα στην Ανατολική Αττική, βρίσκονται εκτός λίστας; Και επίσης, πώς να αξιολογήσουμε το γεγονός ότι ανάμεσα στους «33» δεν είδαμε τον αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο του Κεραμεικού με 60.000 επισκέπτες το 2013;

Κριτήριο η επισκεψιμότητα
Ως προς τα παραπάνω, ο Π. Παναγιωτόπουλος δηλώνει ότι «το πρόγραμμα θα επεκταθεί με κριτήριο την επισκεψιμότητα και τη σπουδαιότητα των αρχαιολογικών χώρων, αλλά από κάπου έπρεπε να ξεκινήσουμε». Πότε θα επεκταθεί; Πάντως σίγουρα όχι την τρέχουσα σεζόν.
Προκειμένου οι 33 χώροι να λειτουργήσουν με το διευρυμένο ωράριο από την 1η Απριλίου έγιναν 1.122 προσλήψεις μέσω ΑΣΕΠ, ενώ θα γίνουν άλλες 500 προσλήψεις για να καλυφθούν τα υπόλοιπα κενά. «Δεν έχει γίνει σωστή κατανομή των θέσεων», σύμφωνα με τον πρόεδρο της Πανελλήνιας Ένωσης Υπαλλήλων Φύλαξης Αρχαιοτήτων Γιάννη Μαυρικόπουλο. «Οι 1.122 αρχαιοφύλακες θα μπορούσαν να καλύψουν ανάγκες περισσότερων χώρων. Οι υπόλοιπες 500 προσλήψεις θα είναι πολύ λίγες για τους εκατοντάδες αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία που δεν συμπεριλαμβάνονται στο πιλοτικό πρόγραμμα».
Βέβαια η επιλογή με κριτήριο την επισκεψιμότητα δημιουργεί παρανοήσεις και ανάγει την κοινωνική λειτουργία των αρχαιολογικών χώρων σε μετρήσιμο προϊόν στο ταμείο. Η πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων Δέσποινα Κουτσούμπα μας είπε ότι «είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό να αποτιμώνται οι αρχαιολογικοί χώροι μόνο με βάση τον αριθμό των εισιτηρίων. Ωστόσο είναι σημαντικό ότι τουλάχιστον οι προσλήψεις έγιναν μέσω ΑΣΕΠ και όχι μέσω ΜΚΟ».
Στο μεταξύ, λίγες ώρες πριν ο υπουργός Πολιτισμού δώσει συνέντευξη Τύπου για αυτό το θέμα, ο Κυριάκος Μητσοτάκης σε πρωινή εκπομπή κατέθετε τις απόψεις του λέγοντας ότι «θα ήταν χρήσιμο να μπούμε στη λογική σύμπραξης με τον ιδιωτικό τομέα για τη φύλαξη των αρχαιολογικών χώρων». Τοποθέτηση από την οποία ο Π. Παναγιωτόπουλος πήρε αποστάσεις, αν και νωρίτερα είχε πει ότι «τα μουσεία και οι αρχαιολογικοί χώροι είναι υπό δημόσιο έλεγχο, αλλά είμαστε ανοιχτοί σε νόμιμες συνεργασίες με τον ιδιωτικό τομέα», ανοίγοντας έτσι μία σαφή πόρτα, ακόμα και αν αυτή δεν αφορά τη φύλαξη. Προοπτική που ανησυχεί τους αρχαιολόγους. «Είμαστε αντίθετοι σε κάθε ιδέα ιδιωτικοποίησης στον ευαίσθητο τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς», μας δήλωσε η Δέσποινα Κουτσούμπα. Όσο για τις δηλώσεις του Κυριάκου Μητσοτάκη, ξεκαθάρισε ότι «η φύλαξη πρέπει να ανατίθεται σε προσωπικό που έχει εργασιακή σχέση με το υπουργείο Πολιτισμού. Αυτό το δίδαγμα έχει βγει από τη διεθνή εμπειρία, αλλά και από την πρόσφατη κλοπή στην Εθνική Πινακοθήκη».

Οι 33 αρχαιολογικοί χώροι και μουσεία:

Αττική:
Ακρόπολη, Θέατρο Διονύσου, Αρχαία Αγορά, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Ολυμπιείο, Σούνιο
Πελοπόννησος:
Αρχαία Κόρινθος, Επίδαυρος, Μυκήνες, αρχαιολογικός χώρος Παλαμηδίου, αρχαιολογικός χώρος και μουσείο Ολυμπίας, αρχαιολογικός χώρος Μυστρά
Μακεδονία:
Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Μουσείο Λευκού Πύργου, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Βασιλικοί Τάφοι Βεργίνας
Στερεά Ελλάδα:
Αρχαιολογικός χώρος και Μουσείο Δελφών
Νησιά Αιγαίου:
Δήλος, Ακρωτήρι Θήρας, αρχαιολογικός χώρος Λίνδου, Αρχαιολογικό Μουσείο Ρόδου, Παλάτι Μεγάλου Μαγίστρου – Ιπποτών Ρόδου, Ακρόπολη Ιαλυσού, Ασκληπιείο Κω, Κάστρο Κω, Αρχαία Κάμειρος
Κρήτη:
Αρχαιολογικοί χώροι Κνωσού και Φαιστού, Σπήλαιο Ψυχρού, Σπιναλόγκα, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου
Νησιά Ιονίου: Αρχαιολογικό Μουσείο Κέρκυρας