Κάποτε το θείο πάθος αναπαρίστατο με διάθεση και πνεύμα κατάνυξης από τους βυζαντινούς ζωγράφους. Πέρασαν οι αιώνες και τα θεία πάθη προκάλεσαν άλλου είδους… πάθη.

Κάποτέ το θείο πάθος αναπαρίστατο με διάθεση και πνεύμα κατάνυξης από τους βυζαντινούς ζωγράφους. Πέρασαν οι αιώνες και τα θεία πάθη προκάλεσαν άλλου είδους… πάθη. Η ιστορία της σύγχρονης τέχνης είναι γεμάτη συγκρούσεις και περιστατικά λογοκρισίας

Έχουν περάσει αιώνες από τότε που οι βυζαντινοί ζωγράφοι αναπαριστούσαν σε εικόνες ή σε εικονογραφικά προγράμματα εκκλησιών το θείος πάθος με κατάνυξη, θρησκευτική ταπεινότητα και ευλάβεια. Έκτοτε το θείο δράμα αποτέλεσε το θέμα δεκάδων σπουδαίων ζωγράφων που το απέδιδαν με όλη την πρέπουσα ένταση και δραματικότητα.
Αλλά ο εικοστός αιώνας της αμφισβήτησης, των ανατροπών, των επαναστάσεων, των κινημάτων στην τέχνη έμελλε να φέρει ανατροπές ακόμα και σε αυτές τις «ανέγγιχτες» και «ιερές» απεικονιστικές πεποιθήσεις. Στη σύγχρονη εικαστική τέχνη το θέμα κυρίως της σταύρωσης εμφανίστηκε πολλές φορές με τους δημιουργούς να ανατρέπουν κατεστημένες φόρμες και εξιδανικευμένες θρησκευτικές απεικονίσεις. Από τον Σαγκάλ ώς τον Νταλί και από τον Πικάσο ώς τον Φράνσις Μπέικον η σταύρωση γνώρισε δεκάδες καινούργιες, απρόσμενες και αιρετικές απεικονίσεις. Συχνά οι καλλιτέχνες αξιοποίησαν το θέμα όχι για να διατυπώσουν τη συντριβή που προκαλεί η πορεία προς τον Γολγοθά, αλλά για να εκφράσουν διαμαρτυρία, να προκαλέσουν, να ερεθίσουν, ακόμα και να χλευάσουν. Οι υποτιθέμενες κατακτημένες δημοκρατικές ελευθερίες του 20ού αιώνα ήταν η κοινωνική βάση πάνω στην οποία δημιούργησαν αυτοί οι καλλιτέχνες. Αλλά… διαψεύστηκαν. Στις περισσότερες περιπτώσεις η απάντηση ήταν η επιστροφή σε σκοταδιστικές ενέργειες και η λογοκρισία με αυτουργούς την πολιτική εξουσία και το θρησκευτικό ιερατείο. Κάτι που συνέβη και στη χώρα μας.

Σταυρός και… πέος
Το 2003 ο Thierry De Cordier προκάλεσε σκάνδαλα στην Ελλάδα, καθώς το έργο του στην έκθεση Outlook με τον τίτλο «Πότισέ με» απεικόνιζε μια καλυμμένη από ύφασμα μορφή να κρατάει σταυρό και μπροστά από το ιερό σύμβολο ένα πέος σε στύση. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι το θέμα ανακίνησε ο πρόεδρος του ΛΑΟΣ Γ. Καρατζαφέρης. Ο Μ. Έβερτ απειλούσε ότι «αν δεν κατέβει το έργο θα το κατεβάσω εγώ», ενώ ο Θ. Ρουσόπουλος δήλωνε «ότι η χυδαιότητα δεν παράγει πολιτισμό». Φυσικά το έργο αποσύρθηκε και ο επιμελητής της έκθεσης Χρ. Ιωακειμίδης παραπέμφθηκε σε δίκη.
Οι εγχώριες αντιδράσεις αντέγραψαν περίπου με ακρίβεια εκείνες που εκδηλώθηκαν πολλά χρόνια νωρίτερα, το 1989, από τον ρεπουμπλικανό Νεοϋορκέζο γερουσιαστή Αλφόνς ντ’ Αμάτο και τον γερουσιαστή από τη Β. Καρολίνα Τζέσι Χελμς μπροστά στην προκλητική φωτογραφία του Αντρές Σεράνο με τον τίτλο «Piss Christ». Δηλαδή η φωτογραφία του Εσταυρωμένου βυθισμένη σ’ ένα δοχείο με ούρα. Αλλά οι αντιδράσεις γι’ αυτό το έργο είναι διαχρονικές. Το 1997, ο τότε καθολικός αρχιεπίσκοπος της Μελβούρνης προσέφυγε στα δικαστήρια προκειμένου να μην παρουσιαστεί σε έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης της Βικτόρια, κάποιοι άλλοι επιτέθηκαν με σφυρί στο έργο, ενώ το 2011, όταν παρουσιάστηκε στην Αβινιόν, άλλοι «θερμόαιμοι» προκάλεσαν καταστροφές στη φωτογραφία.
Αν για τους καλλιτέχνες αυτές οι απεικονίσεις είναι εικαστικός διάλογος και η «βλασφημία» συνιστά καλλιτεχνική ελευθερία, για το εκκλησιαστικό κατεστημένο είναι αιτία πολέμου. Το 2008 το μουσείο της πόλης Μπολζάνο στην Ιταλία αρνήθηκε να υπακούσει στον Πάπα και να αποσύρει το έργο του Μάρτιν Κιπενμπέργκερ (Martin Kippenberger), ενός από τους σημαντικότερους Γερμανούς καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, στο οποίο ο πράσινος εσταυρωμένος βάτραχος κρατούσε στο ένα χέρι μπύρα και στο άλλο αυγό.
Αλλά και ο Χριστός Εσταυρωμένος φτιαγμένος από σοκολάτα γάλακτος… ε, αυτό πάει πολύ! Ο Ιταλοκαναδός γλύπτης Κόσιμο Καβαλάρο (Cosimo Cavallaro) δέχθηκε ακόμα και απειλές για τη ζωή του για τον χωρίς σταυρό σοκολατένιο Εσταυρωμένο σε φυσικό μέγεθος. Η έκθεση που επρόκειτο να γίνει το 2007 στη Lab Gallery του Μανχάταν δεν έγινε ποτέ, ενώ ο πρόεδρος της Ένωσης Καθολικών Μπιλ Ντόνοχι δήλωσε δημοσίως για τον καλλιτέχνη ότι «είναι τυχερός που εγώ δεν είμαι σαν τους Ταλιμπάν, γιατί αλλιώς θα είχε χάσει το κεφάλι του»!
Αλλά, όπως θα έλεγε και ο Ανατολικογερμανός νεοεξπρεσιονιστής ζωγράφος Γκέοργκ Μπάζελιτς, στον αναποδογυρισμένο κόσμο του οποίου χώρεσε και ο Ιησούς στο έργο του «Χορός γύρω από τη Σταύρωση» το 1983: «Είναι μόνο μια εικόνα και όχι ο Ιησούς Χριστός».