Οι σκοτεινές πλευρές των φυλακών στον «πολιτισμένο» δυτικό κόσμο

Οι σκοτεινές πλευρές των φυλακών στον «πολιτισμένο» δυτικό κόσμο

Με το ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα να είναι συνέχεια τους τελευταίους μήνες στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας, για αρνητικούς λόγους συνήθως, καλό είναι να δούμε τι γίνεται και λίγο παραέξω.

Κι αυτό επειδή ακόμα και στην Αμερική υπάρχει πλέον μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση, ειδικά για τις πιο σκοτεινές πλευρές των φυλακών. Και συγκεκριμένα για το πώς τα κελιά απομόνωσης και οι περιβόητες φυλακές «υψίστης ασφαλείας» αποδομούν την ανθρώπινη προσωπικότητα.
Δεν είναι τυχαίο ότι το αμερικανικό περιοδικό «Newsweek» (τεύχος 11.4.2014) αφιερώνει ούτε λίγο, ούτε πολύ δέκα σελίδες γι’ αυτό το θέμα και, μάλιστα, με ξεκάθαρα επικριτικό πνεύμα απέναντι σε όσα συμβαίνουν στις φυλακές του δυτικού κόσμου.
Η απομόνωση αποτελεί έναν σύγχρονο «ζωντανό» θάνατο. Μόνο στις ΗΠΑ, οι φυλακισμένοι σε καθεστώς απομόνωσης φθάνουν τους 80.000. Ο περισσότερος κόσμος, βέβαια, σκέφτεται πως πρόκειται για αποβράσματα, δολοφόνους, βιαστές, παιδεραστές κ.ά., που θα τους «άξιζε ίσως να σαπίσουν στην κόλαση». Πριν απ’ αυτό, όμως, σαπίζουν ζωντανοί για μια ελαφρώς μικρότερη αιωνιότητα στην απόλυτη απομόνωση ενός κελιού. Πολλοί από τους βαρυποινίτες, μάλιστα, έχουν δηλώσει ότι θα προτιμούσαν την γκιλοτίνα από την απομόνωση!

Απάνθρωπη πρακτική
Οι αντιρρήσεις γι’ αυτήν την απάνθρωπη πρακτική πληθαίνουν διαρκώς. Ο γερουσιαστής Ντικ Ντάρμπιν του Ιλινόις συγκάλεσε ακρόαση του Κογκρέσου το 2012, «αφυπνισμένος» από άρθρο γιατρού στον «New Yorker», που εξηγούσε το βαρύτατο ψυχολογικό μαρτύριο να περνά κανείς τις 23 ώρες της ημέρας σε πλήρη απομόνωση.
Φέτος τον Μάρτιο ο ίδιος γερουσιαστής συγκάλεσε νέο γύρο ακροάσεων, με τα σημάδια να δείχνουν ότι η κοινωνία αρχίζει να επανεξετάζει αυτό το μέτρο. Η πολιτεία της Νέας Υόρκης συμφώνησε ήδη στον περιορισμό της χρήσης απομόνωσης για συγκεκριμένες ομάδες φυλακισμένων (ανήλικοι, εγκυμονούσες κ.ά.), ενώ σε παρόμοια μέτρα έχουν προχωρήσει το Μέιν και το κάθε άλλο παρά προοδευτικό Μισισίπι.
Το πρόσφατο βιβλίο της Λίζα Γκίντερ, καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Βάντερμπιλτ, με τίτλο «Solitary Confinement: Social Death and Its Afterlives» προκαλεί αίσθηση στις ΗΠΑ, αφού εξετάζει την απομόνωση από τις αρχές του 19ου αιώνα ώς τις σημερινές φυλακές υψίστης ασφαλείας. Το βιβλίο καταδεικνύει τα αποτελέσματα της βίαιης απομόνωσης ενός ανθρώπου για εβδομάδες, μήνες ή και χρόνια. Μια ψυχική εξορία ακόμα και για μικρά σχετικά παραπτώματα, όπως απείθεια προς τους φύλακες!
Το 2003 το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Κρουζ εξέδωσε μελέτη που πραγματοποιήθηκε στη φυλακή Πέλικαν Μπέι. Το 88% των τροφίμων σε καθεστώς απομόνωσης υπέφεραν από μόνιμες ανεξέλεγκτες κρίσεις θυμού, το 77% από βαριά χρόνια κατάθλιψη, το 61% από βίαιες φαντασιώσεις και σχεδόν το 1/3 (27%) σκεφτόταν ή και είχε αποπειραθεί να αυτοκτονήσει.

Αδιανόητη τυραννία
Οι πρώτες αμερικανικές φυλακές που εισήγαγαν την πρακτική της απομόνωσης ήταν η Γουόλνατ Στριτ το 1790 και η Ίστερν Στέιτ το 1829, και οι δύο στην πολιτεία της Φιλαδέλφειας. Με το σκεπτικό ότι ο κρατούμενος αφημένος σε απόλυτη απομόνωση για χρόνια ολόκληρα, χωρίς καμία επαφή με κανέναν – ούτε καν επίγνωση του χρόνου ή της ακριβούς τοποθεσίας του στις εγκαταστάσεις –, θα μάθαινε να βασίζεται στις δικές του ηθικές και σωματικές δυνάμεις.
Μάλιστα, ο Τσαρλς Ντίκενς που επισκέφτηκε τη φυλακή Ίστερν Στέιτ, το 1842, έγραψε θορυβημένος για «τις καθημερινές παραβιάσεις των μυστηρίων του ανθρώπινου μυαλού», καθώς και για «την αδιανόητη τυραννία και αγωνία της χρόνιας απομόνωσης».
Στις 22.10.1983, στην ομοσπονδιακή φυλακή του Μάριον, του νέου Αλκατράζ, όπως λεγόταν, αφού άνοιξε όταν το παλιό έκλεισε το 1963, δύο φύλακες δολοφονήθηκαν από κρατουμένους – μέλη της Άριας Αδελφότητας. Αμέσως αυστηροποιήθηκαν τόσο ακραία τα περιοριστικά μέτρα, που ουσιαστικά έγινε η πρώτη φυλακή υψίστης ασφαλείας στις ΗΠΑ!
Στις δεκαετίες 1980-1990 σε 44 πολιτείες χτίστηκαν συνολικά πάνω από 50 τέτοιες φυλακές, όπου οι περισσότεροι φυλακισμένοι κρατούνταν σε καθεστώς απόλυτης ή σχεδόν απόλυτης απομόνωσης, κάτω από ασφυκτική επιτήρηση. Σήμερα, 25.000 κρατούμενοι στις ΗΠΑ βρίσκονται σε φυλακές υψίστης ασφαλείας.

«Σχολεία» διαφθοράς
Το 1999 η διεθνής οργάνωση προάσπισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων Human Rights Watch εξέδωσε μία έκθεση για τη φυλακή υψίστης ασφαλείας Ρεντ Όνιον Στέιτ στη Βιρτζίνια: «Τα μέτρα που επιβάλλονται στους κρατουμένους υπερβαίνουν αυτά που θα ήταν απαραίτητα για την ασφάλεια. Ο πραγματικός σκοπός είναι ο εκφοβισμός και η υποβάθμιση. Οι εγκαταστάσεις δεν προσφέρουν τίποτα, παρά ζοφερή απομόνωση ως το μόνο… εφόδιο για την επανένταξη του κρατουμένου στον γενικό πληθυσμό».
Το βιβλίο της Γκίντερ, που παρουσιάζεται από το «Newsweek», εξετάζει το πώς το ανθρώπινο μυαλό αντιδρά στην απουσία άλλων «εγώ» και καταλήγει ότι «αυτούς που ως κοινωνία αναλάβαμε να διορθώσουμε, τελικά τους διαφθείραμε περισσότερο». Αναφέρει ότι κρατούμενοι σε συνθήκες απομόνωσης συχνά πετούν τα κόπρανά τους στους τοίχους, ενώ άλλοι πασαλείβονται κιόλας μ’ αυτά! Η επιστήμονας ερμηνεύει την κίνησή τους ως μια λογική αντίδραση σε μια παράλογη κατάσταση. Επιδεικνύοντας τις ακαθαρσίες τους είναι ο τρόπος των κρατουμένων να δηλώσουν πως είναι ακόμη ζωντανοί! Ουσιαστικά «τρίβουν» την ανθρωπιά τους στο πρόσωπο του σωφρονιστικού συστήματος.
Αντί επιλόγου: Ο καταδικασμένος σε θάνατο Ντέιμον Τιμποντό, πέρασε 15 χρόνια σε απομόνωση στο «Αλκατράζ του Νότου», τη μεγαλύτερη φυλακή υψίστης ασφαλείας των ΗΠΑ, στη Λουιζιάνα. Το 2012 του δόθηκε χάρη και δήλωσε:
«Δεν έχω τα λόγια για να σας περιγράψω επαρκώς πόσο μεγάλη βλάβη, σωματική, ψυχική και διανοητική, έχουμε υποστεί όσοι τοποθετούμαστε στην απομόνωση. Είδα ανθρώπους να χάνουν τελείως τα λογικά τους. Κάποιους να ουρλιάζουν ασταμάτητα. Άλλους να κοιτούν τον τοίχο σαν σε αφασία. Παρακολούθησα την πολιτεία να εκτελεί αργά πολλούς από τους συγκρατούμενούς μου, πριν καρφώσει τη βελόνα στο μπράτσο τους»…