Όταν γραφτεί κάποτε η Ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το πιθανότερο είναι ότι το 2014 θα χαρακτηριστεί εξίσου σημαντικό με το 1957, τότε που υπεγράφη η συνθήκη της Ρώμης βάζοντας τις βάσεις για την ΕΟΚ.

Όταν γραφτεί κάποτε η Ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το πιθανότερο είναι ότι το 2014 θα χαρακτηριστεί εξίσου σημαντικό με το 1957, τότε που υπεγράφη η συνθήκη της Ρώμης βάζοντας τις βάσεις για την ΕΟΚ. Μόνο που το 2014 θα θεωρείται η χρονιά που οι ψηφοφόροι έστειλαν στους ηγέτες της Ευρώπης ένα πολύ ηχηρό διπλό μήνυμα: Είτε να εγκαταλείψουν το όραμα που οικοδομήθηκε πριν από μισό αιώνα είτε να αλλάξουν ριζικά εδώ και τώρα τις δομές της Ε.Ε. για να ανακτηθεί μέρος της χαμένης εμπιστοσύνης.

Και η αποστολή του… sms μέσω των ευρωεκλογών έγινε είτε με την επιδεικτική αδιαφορία της αποχής, αφού έξι στους δέκα Ευρωπαίους πολίτες δεν πήγαν καν να ψηφίσουν, είτε με το αγκάθι του εκτινασσόμενου δεξιόστροφου ευρωσκεπτικισμού, που εμπεριέχει στις τάξεις του και μπόλικο δηλητήριο Ακροδεξιάς.

Με λίγα λόγια, η επόμενη μέρα των ευρωεκλογών βρίσκει τη Γηραιά Ήπειρο να ασθμαίνει…

•  Η Ευρώπη παλεύει από το 2008 να βγει από την κινούμενη άμμο της ύφεσης και της άγριας λιτότητας, δίχως να έχει πείσει ότι τα καταφέρνει, αφού η ευρωζώνη έχει «σπάσει» σε δυο και τρεις ταχύτητες…

•  Η Ένωση, που εξακολουθεί να βραδυπορεί μπλεγμένη στα γραφειοκρατικά γρανάζια και τις αγκυλώσεις της, βρίσκεται εγκλωβισμένη σε έναν ιστό εκβιαστικών διλημμάτων διαφόρων προελεύσεων, που θέτουν είτε ισχυροί εταίροι, όπως ο Κάμερον, για το θέμα του προέδρου της Κομισιόν, είτε η Λεπέν που έχει αποθρασυνθεί μετά το 25% στις ευρωεκλογές και κουνάει το δάχτυλο στη Μέρκελ για τη Διατλαντική Εμπορική Συμφωνία, και όχι μόνο.

•  Η δυναμική του Ρέντσι τονώνει τον ρημαγμένο ευρωπαϊκό Νότο, που πλέον απαιτεί ίση αντιμετώπιση, τη στιγμή που ο Βορράς είχε βολευτεί μια χαρά κάνοντας κηρύγματα συμμόρφωσης και, παράλληλα, μετρώντας κέρδη από τις χασούρες των άλλων.

•  Οι ραγδαίες εξελίξεις μεταξύ Ρωσίας – Κίνας, Κίνας – ΗΠΑ, αλλά και η κόντρα Ρωσίας – Δύσης στην Ουκρανία, στριμώχνουν και συμπιέζουν την Ευρώπη, που δείχνει απλώς να ακολουθεί κι ενίοτε να παρακολουθεί, με τη Μέρκελ να δίνει σταθερά ρεσιτάλ αναβλητικότητας, διγλωσσίας και ατολμίας μπροστά σε όλες τις κρίσιμες αποφάσεις. Ενδεικτικό και πιο πρόσφατο παράδειγμα η στάση της στο ουκρανικό: Θέλει και την Ουκρανία στην Ένωση και να μείνουν ικανοποιημένοι οι Αμερικανοί, αλλά και να μη διαταράξει τις (εμπορικές) σχέσεις της Γερμανίας με τους Ρώσους.

Διαιρεμένη η Ε.Ε.

Μέχρι τώρα, λοιπόν, γνωρίζαμε ότι έχουμε μια ευρωζώνη των 18 διαφορετικών επιτοκίων δανεισμού. Τώρα μαθαίνουμε ότι από τις εκλογές προκύπτει και μια Ευρωπαϊκή Ένωση με τουλάχιστον δέκα ατζέντες. Ο καθένας έχει κι από μία. Τι κοινό όραμα να υπάρξει, λοιπόν, και ποια κοινή πορεία μέσα από ένα τέτοιο κατακερματισμένο σκηνικό;

Τα ποσοστά των ευρωσκεπτικιστών και των ακροδεξιών δημιουργούν νέες δυναμικές. Έστω κι αν οι άμεσες πολιτικές παρενέργειες δεν είναι ιδιαίτερα σημαντικές, αφού το 70% του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που είναι υπέρ της Ευρώπης, θα συνεχίσει να έχει τη νομοθετική ισχύ. Οι μακροπρόθεσμες παρενέργειες, όμως, μπορεί να αποδειχθούν τεράστιες.

Η Ευρώπη, εξάλλου, έρχεται πλέον αντιμέτωπη ακόμα και με την πιθανότητα η Βρετανία να αποσυρθεί από την Ε.Ε. Από τη μια ο Κάμερον πιέζει να περάσει το δικό του, κι από την άλλη ξέρει ότι η δέσμευσή του για δημοψήφισμα βάζει το πιστόλι στον κρόταφο της Γερμανίας.

Κι αν η Ευρώπη ενδεχομένως και να άντεχε τελικά μια βρετανική αποχώρηση, είναι σίγουρο πως, αν η Γαλλία εκλέξει πρόεδρο έναν αντιευρωπαϊστή της σχολής Λεπέν και φύγει από την ευρωζώνη, τότε αυτό το κραχ θα σήμαινε ουσιαστικά και το τέλος όλης της Ε.Ε.

Οι συγκεκριμένες ευρωεκλογές, λοιπόν, έδειξαν ότι, αν η Ευρώπη δεν αλλάξει οικειοθελώς προς το καλύτερο, με πιο ανθρώπινο πρόσωπο, θα είναι σαν να παίζει διαρκώς με τη φωτιά.

Το τρίπτυχο της εχθρότητας

Η επόμενη μέρα των ευρωεκλογών βρίσκει τις Βρυξέλλες να ψάχνουν τρόπο για να απαντήσουν στην ανοιχτή επιθετικότητα των αντιευρωπαϊστών, που είναι αντίθετοι με την Ε.Ε. για τρεις λόγους:

Α. Ο εθνικισμός. Το μήνυμα που περνάνε ψηφοφόροι του UKIP στην Αγγλία και της Λεπέν είναι ότι δεν θέλουν ξένους να τους υπαγορεύουν τι να κάνουν.

Β. Ξενοφοβία κι εχθρικότητα προς τη μετανάστευση. Τα αντιευρωπαϊκά κόμματα, και ειδικά τα ακροδεξιά, δεν κρύβουν το μένος τους εναντίον μεταναστών, αλλοδαπών και κάθε είδους διαφορετικότητας. Δεν είναι τυχαίο ότι η δυσαρέσκεια προς την Ε.Ε. αυξήθηκε κατακόρυφα από τη στιγμή που η Ευρώπη άρχισε να επεκτείνεται προς τα ανατολικά και εργάτες από αυτές τις χώρες να μεταναστεύουν δυτικά.

Γ. Τα οικονομικά προβλήματα. Ενδεικτικά, οι ψηφοφόροι της Γαλλίας (Λεπέν 25%), της οποίας οι ηγέτες αδυνατούν να βρουν διέξοδο στην οικονομική στασιμότητα της χώρας, είναι πολύ πιο εξαγριωμένοι από τους Γερμανούς, των οποίων η οικονομία πηγαίνει μια χαρά (7% οι ευρωσκεπτικιστές του AfD). Όσον αφορά τη Βρετανία, μπορεί τώρα να σημειώνει ανάπτυξη, αλλά το γεγονός ότι τα προηγούμενα χρόνια συρρικνώθηκε τόσο απότομα λόγω της κρίσης ερμηνεύει σε έναν βαθμό τη δυσαρέσκεια προς την κυβέρνησή της και την άνοδο του Φάρατζ.

Η ψυχρολουσία της ανόδου των ακραίων ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων θεωρείται από πολλούς ως συνέπεια της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης σε συνδυασμό με τον κατακερματισμό παραδοσιακών πολιτικών δυνάμεων και την αμφισβήτηση που δέχονται. Παρ’ όλα αυτά, στο Ευρωκοινοβούλιο οι τέσσερις βασικές φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις συνεχίζουν να ελέγχουν το 70% των εδρών.

Η Μέρκελ, πάντως, έχει πια μια έκδηλη αγωνία για τη Γαλλία, και όχι μόνο λόγω της Λεπέν. Η Γερμανίδα καγκελάριος γνωρίζει καλά ότι, αν η μεγάλη της σύμμαχος χώρα δεν μπει δυναμικά σε οικονομική ανάπτυξη, η ευρωζώνη δεν μπορεί να σταθεροποιηθεί. Η Λεπέν, άλλωστε, ύστερα από προσπάθειες ετών για να κάνει πιο light την εικόνα του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου, κατάφερε να αξιοποιήσει ακριβώς αυτήν την αδυναμία. Να γίνει, δηλαδή, η βασική αποδέκτης της οργισμένης ψήφου για την ανεργία, το κλείσιμο εργοστασίων και την πληγωμένη εθνική υπερηφάνεια. Και το ερώτημα είναι πλέον πόσο μακριά μπορεί να πάει το Εθνικό Μέτωπο ή αν έπιασε ταβάνι.

Οι λύσεις

Δύο μοιάζει να είναι οι λύσεις στα προβλήματα της Ευρώπης: Οικονομική ευημερία και περισσότερη δημοκρατία, με το δεύτερο βασικά να μεταφράζεται σε περισσότερες εξουσίες στα κράτη και γενικότερα σε θεσμούς που οι ψηφοφόροι εμπιστεύονται.

Αναλυτές θεωρούν ότι υπάρχουν αρκετοί τομείς που οι Βρυξέλλες θα μπορούσαν να παρεμβαίνουν λιγότερο, όπως π.χ. στο να δοθεί η ελευθερία στις κυβερνήσεις να ρυθμίζουν ζητήματα όπως οι όροι εργασίας ή γενικότερα η κοινωνική πολιτική.
Κάποιοι, ανάμεσα σε αυτούς και η Βρετανία, θέλουν οι εξουσίες του Ευρωκοινοβουλίου να περιοριστούν και οι εθνικές κυβερνήσεις να έχουν μεγαλύτερη ευελιξία κι επιρροή στις ευρωπαϊκές νομοθεσίες. Όσον αφορά το μεταναστευτικό, αλλά και την ελεύθερη διακίνηση εργαζομένων εντός Ε.Ε., εκτιμάται ότι οι εθνικές κυβερνήσεις θα δεχτούν αυξημένη πίεση από την άνοδο ακροδεξιών κι αντιευρωπαϊκών κομμάτων.

Όμως ολόκληρο το οικοδόμημα της κοινής ευρωπαϊκής αγοράς χτίστηκε πάνω στην αρχή των τεσσάρων ελευθεριών, δηλαδή της ελευθερίας διακίνησης αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίου και εργασίας. Το να μπλοκαριστεί κάποια από αυτές μπορεί να καταλήξει στο να θέσει υπό αμφισβήτηση το ίδιο το νόημα της ύπαρξης της Ε.Ε., αλλά και να αυξήσει την οικονομική στασιμότητα των χωρών της Ευρώπης, πράγμα που ήδη αποτελεί βασικό παράγοντα της δυσαρέσκειας.

Η κρίση έδειξε ότι η Ε.Ε. χρειάζεται την τραπεζική ένωση, κάτι που, όμως, θα αυξήσει κι άλλο την εξουσιαστική δύναμη των πιστωτικών ιδρυμάτων. Η Ευρώπη, πάντως, συνεχίζει να πιστεύει ότι έτσι κι αλλιώς η μεγαλύτερη πιθανότητα για ανάπτυξη βρίσκεται στην κατεύθυνση της ενιαίας αγοράς και της επέκτασής της. Η επόμενη Κομισιόν, λοιπόν, πρόκειται να επιχειρήσει να άρει εμπορικούς περιορισμούς σε τομείς όπως η ενέργεια και η ψηφιακή οικονομία.

Μεγάλη προτεραιότητα επίσης θα είναι η Διατλαντική Εμπορική και Επενδυτική Εταιρική Σχέση (TTIP) με τις ΗΠΑ. Πρόκειται για μια συμφωνία θεμελιώδους σημασίας παγκοσμίως, που όμως κρύβει κάποια πολύ επικίνδυνα μονοπάτια, τα οποία είναι πολύ πιθανό να γείρουν την πλάστιγγα υπέρ της απόλυτης παντοδυναμίας των πολυεθνικών, με θύματα πολίτες, εργαζομένους, περιβάλλον κ.ά.

Συμφωνούν διαφωνώντας

Όπως και να ’χει, για πρώτη φορά οι ηγέτες της Ευρώπης δείχνουν να συμφωνούν σε κάτι. Κι αυτό είναι ότι η Ευρώπη πρέπει να αλλάξει και μάλιστα γρήγορα, αρχίζοντας από την προώθηση της ανάπτυξης και τη μείωση της ανεργίας. Αυτό ήταν το μήνυμα του Ολάντ, αλλά και του Κάμερον, των δυο μεγάλων ηττημένων των ευρωεκλογών. Ίσως, μάλιστα, χαρακτηριστικότερη ήταν η δήλωση του Ρέντσι στην Ιταλία: «Πρέπει να αλλάξουμε την Ευρώπη για να τη σώσουμε».

Παρά το γεγονός, πάντως, ότι οι ηγέτες της Ευρώπης συμφωνούν ότι έχουμε φτάσει σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι και αναζητούν ισορροπία για να μην τραβηχτεί κι άλλο το σχοινί προς τα άκρα, συνεχίζουν να διαφωνούν σχετικά με τον τρόπο που θα επιτύχουν την πολυπόθητη ανάπτυξη μέσα σε ένα τόσο ρευστό σκηνικό.

•  Οι Γάλλοι θέλουν μέτρα που θα προωθούν τη βιομηχανία.
•  Οι Βρετανοί ζητούν περισσότερη ανταγωνιστικότητα και άνοιγμα των αγορών.
•  Οι Ιταλοί και ο υπόλοιπος πολύπαθος Νότος μια χαλάρωση των δημοσιονομικών όρων.
•  Και οι Γερμανοί συνεχίζουν να ασχολούνται μόνο με την εμπορική ανταγωνιστικότητα. Με το πρόβλημά τους να είναι ότι οι μισθοί αυξάνονται γρηγορότερα από την παραγωγικότητα.

Ο Κολ και οι Ρώσοι…

Οι φιλοευρωπαϊστές ελπίζουν ότι ένας συνδυασμός οικονομικής ανάκαμψης και αποφασιστικής ηγεσίας θα καταφέρει να αναχαιτίσει το κύμα του ευρωσκεπτικισμού.
Όμως οι επιπτώσεις των ακραίων θα γίνουν αισθητές με διάφορους τρόπους. Πρώτα – πρώτα θα σχηματίσουν μια φωνακλάδικη αντιπολίτευση που θα αντιδρά σε οποιαδήποτε πρωτοβουλία της Κομισιόν. Δεύτερον και ίσως κυριότερο, θα επηρεάσουν τις εθνικές κυβερνήσεις, που για ψηφοθηρικούς λόγους ίσως συμπλεύσουν ώς κάποιον βαθμό με τη δική τους ατζέντα.

Το νέο Ευρωκοινοβούλιο, εξάλλου, ίσως είναι λιγότερο ευνοϊκό για το ελεύθερο εμπόριο, ειδικά για τη φιλόδοξη Διατλαντική Εμπορική Συμφωνία με τις ΗΠΑ. Μία από τις πρώτες απαιτήσεις της Λεπέν, άλλωστε, ήταν η άμεση παύση κάθε διαπραγμάτευσης. Επιπλέον, αρκετά ευρωσκεπτικιστικά και κυρίως ακροδεξιά κόμματα τάσσονται πλέον ανοιχτά υπέρ των ρωσικών συμφερόντων. Διεθνώς, μάλιστα, ο χαμένος των ευρωεκλογών θα μπορούσε να είναι οι ΗΠΑ και νικητής η Ρωσία, όπως σχολίασε στο τελευταίο του τεύχος ο «Economist» γι’ αυτό το θέμα.

Αντί επιλόγου. Ο χριστιανοδημοκράτης Χέλμουτ Κόλ έλεγε παλιότερα ότι δεν θα έπρεπε ποτέ να υπάρξει στο Κοινοβούλιο κάποιο κόμμα στα δεξιά του δικού του. Ο Κόλ προφανώς εξέφραζε από τότε την ανησυχία του για εθνικιστικά ακροδεξιά κόμματα που θα απειλούσαν την Ευρώπη με αναβίωση εφιαλτικών καταστάσεων του μαύρου παρελθόντος… Προφανώς, το πολιτικό του «παιδί» και διάδοχός του στο κόμμα, η Μέρκελ, η ιέρεια της πιο σκληρής λιτότητας που βίωσε ποτέ η Ε.Ε., δεν τα πήγε και τόσο καλά, αφού δεξιά της στο Ευρωκοινοβούλιο βλέπει ήδη περισσότερους από ποτέ. Κι από τη Γερμανία πια…