Στην τέταρτη σκηνοθεσία του στην Επίδαυρο, ο Γιάννης Χουβαρδάς παρουσιάζει τον «Ορέστη» του Ευριπίδη και θέτει ερωτήματα για τις σχέσεις των γενεών, των φύλων, της επιβίωσης των νέων

Στην τέταρτη σκηνοθεσία του στην Επίδαυρο, ο Γιάννης Χουβαρδάς παρουσιάζει τον «Ορέστη» του Ευριπίδη και θέτει ερωτήματα για τις σχέσεις των γενεών, των φύλων, της επιβίωσης των νέων

«Σώμα δεν έχω πια, μόνο σαν όνομα υπάρχω», λέει ο Ορέστης στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη, από τα πιο πολιτικά και συνταρακτικά ανθρώπινα κείμενα της αρχαιότητας. Κείμενο άρρηκτα συνδεδεμένο με την εποχή του (408 π.Χ.), ένα καίριο σχόλιο στη λειτουργία της αθηναϊκής δημοκρατίας, είναι το τελευταίο έργο το οποίο γνωρίζουμε ότι παρουσιάστηκε στην Αθήνα, πριν την αναχώρηση του ποιητή από την πόλη και την εγκατάστασή του στη Μακεδονία.

Ο Ευριπίδης τοποθετεί τη δράση του Ορέστη μετά τη δολοφονία της Κλυταιμνήστρας. Στο Άργος, μπροστά στα ανάκτορα των Ατρειδών, μετά το φόνο της μητέρας του, βασανισμένος από τις Ερινύες, βυθίζεται στην παραφροσύνη και αναζητά τη λύτρωση. Περιμένει, μαζί με την αδερφή του Ηλέκτρα, την απόφαση της πόλης για το έγκλημα που διέπραξαν. Ο ποιητής προσεγγίζει τον μητροκτόνο και τις ενοχές του με ανθρώπινους όρους. Φέρνει τον μύθο πιο κοντά στα ανθρώπινα μέτρα, καταθέτοντας ένα έργο με συγκρούσεις, ανατροπές, απολογίες και έντονο πολιτικό προβληματισμό. Στην τέταρτη σκηνοθεσία του στην Επίδαυρο, αλλά πρώτη με την ιδιότητα του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, ο Γιάννης Χουβαρδάς στήνει μια παράσταση που «ανιχνεύει τον μύθο θέτοντας ερωτήματα για τις σχέσεις των γενεών, των φύλων, της κοινωνικής συνοχής και της επιβίωσης των νέων ανθρώπων σε έναν εχθρικό κόσμο, σ’ έναν κόσμο που καθορίζεται από παράγοντες έξω από τους ίδιους. Το τέλος του έργου και των μυθικών προσώπων, αριστοτεχνικά ειρωνικό από τον Ευριπίδη, φέρνει την ομάδα των νέων σημερινών ανθρώπων αντιμέτωπη με τη σημασία της Ιστορίας και του Μύθου στη δική τους ζωή». Η παράσταση αφορά στο σήμερα κατά τον Γιάννη Χουβαρδά. «Κινητήριος μοχλός της είναι ο χορός» υποστηρίζει. «Πρόκειται για έργο που κατ’ εξοχήν έχει κατηγοριοποιηθεί σε αυτά του Ευριπίδη στα οποία ο χορός δεν παίζει σοβαρό ρόλο, μπορεί να είναι και εμβόλιμος ακόμα -το τελευταίο εγώ δεν το πιστεύω- παρ’ όλα αυτά είναι σίγουρα ένα έργο στο οποίο μπορεί ο χορός να παίξει εντελώς δευτερεύοντα ρόλο». Στη συγκεκριμένη παραγωγή, όμως, συμβαίνει το αντίθετο: «ο χορός έχει πρωταγωνιστικό ρόλο. Είναι μία ομάδα σημερινών νέων ανθρώπων όπως τους έχουμε ζήσει, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, στη χώρα μας. Αφορά πολύ τα σημερινά νέα παιδιά και το πώς βλέπουν τη ζωή, την κοινωνία, την ιστορία, την ηθική, τη φιλοσοφία γενικότερα της ζωής και το μέλλον τους, ποια είναι η σχέση τους με τις άλλες γενιές και ποια η σχέση τους με το χθες. Αυτό είναι το θέμα του έργου κατά τη γνώμη μου. Αυτό το ανοίγω ούτως ώστε να συμπεριλάβει και το χορό. Να ξεκινάει από το χορό». Ο «Ορέστης» καταλήγει σε μια πολύ βίαιη ιστορία όπου «πολύ νέα παιδιά, καθώς έχουν βρεθεί σε ένα πλήρες αδιέξοδο, επιστρατεύουν τα πιο άγρια και χαμηλά ένστικτα που μπορεί να διαθέτουν για να διαφύγουν από το αδιέξοδο. Αν δεν τα καταφέρουν σχεδιάζουν να καταστρέψουν ό,τι μπορούν. Αυτό μου θυμίζει πολύ συγκεκριμένα πράγματα της εποχής μας κι από εκεί ξεκίνησα. Αυτή είναι η αφετηρία της παράστασης», την οποία εμπνεύστηκε σε μια επίσκεψή του στην Επίδαυρο προκειμένου να γίνει μια δοκιμή του σκηνικού-μη σκηνικού. Εκεί, ανάμεσα σε τουρίστες που επισκέπτονται το θέατρο, μαθητές και σχολεία, συνέλαβε την ιδέα του ανεβάσματος. Στην παράσταση ο Ορέστης και η Ηλέκτρα είναι δύο μυθικά πρόσωπα στο περιθώριο της Ιστορίας, εγκλωβισμένα στο χρόνο και στο χώρο του αρχαίου θεάτρου. Σαν τον Τάνταλο κουβαλούν το άχθος της οικογενειακής ιστορίας, μιας τραγωδίας που δεν ολοκληρώνεται. Αυτήν τη φορά δεν είναι μόνοι. Νέοι «εισβολείς», άνθρωποι που προέρχονται από έναν άλλο χρόνο, μία άλλη εποχή, φέρουν με τον ενθουσιασμό, την αθωότητα και τη νεότητά τους μια άλλη ποιότητα. Συγκροτούν ένα σύγχρονο χορό που έχει έρθει να επισκεφθεί το χώρο με εφόδια τη γνώση και τη συγκίνηση που τους επιτρέπει η απόσταση. Τα νέα αυτά παιδιά είναι σε θέση να δουν ένα μόνο μέρος της ιστορίας, του σκηνικού, του τοπίου. Αρχικά διστάζουν, έπειτα δέχονται τις παραινέσεις των προσώπων σαν σκηνοθετικές οδηγίες, αργότερα συμπάσχουν, παθιάζονται, διχάζονται, ταυτίζονται και βιώνουν την ιστορία των Ατρειδών, μία ιστορία γεμάτη συγκρούσεις, αίμα, ανατροπές, ενοχές και απολογίες. Άλλοτε με δέος, κάποιες φορές με υπερβάλλοντα ζήλο, διαταράσσουν την ηρεμία του τοπίου και ξυπνούν τα «φαντάσματα» με τις φωνές και τις αδέξιες κινήσεις τους. Μετά την έξοδό τους από τη σκηνή, ο καθένας τους θα πρέπει να διαχειριστεί τα ίχνη που άφησε αυτή η μεταφυσική συνάντηση. Στα πρόσωπά τους η Ηλέκτρα -και στη συνέχεια τα υπόλοιπα μυθικά πρόσωπα- βλέπουν μία δυνατότητα. Η παρουσία των νέων είναι το έναυσμα για να ξεκινήσει, για μία ακόμη φορά, η ιστορία, με την κρυφή ελπίδα μιας ανατροπής· της εξόδου από τον κύκλο του αίματος. Η Ηλέκτρα και ο Ορέστης έχουν έτσι την ευκαιρία να βιώσουν για μία ακόμη φορά τη δική τους ιστορία έχοντας μάρτυρες αυτούς τους απρόσκλητους θεατές, που ίσως φανούν χρήσιμοι: θεατές, μάρτυρες του προαιώνιου δράματος.

* «Ορέστης» του Ευριπίδη, από το Εθνικό Θέατρο. Μετάφραση: Στρατής Πασχάλης. Σκηνοθεσία: Γιάννης Χουβαρδάς. Σκηνικά – Κοστούμια: Γιοχάννες Σουτς. Μουσική: Μανώλης Καλομοίρης. Πρωταγωνιστούν: Νίκος Κουρής (Ορέστης), Στεφανία Γουλιώτη (Ηλέκτρα), Ακύλλας Καραζήσης (Μενέλαος), Νίκος Καραθάνος (Φρύγας) Τάνια Τρύπη (Ελένη), Γεωργιάννα Νταλάρα (Ερμιόνη), Χρήστος Στέργιογλου (Τυνδάρεως), Μανώλης Μαυροματάκης (Αγγελιαφόρος), Κώστας Βασαρδάνης (Πυλάδης), Γιώργος Γλάστρας (Απόλλων). Παραστάσεις: Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου: 30, 31 Ιουλίου.

Χαρά Αργυρίου