Χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι η ταχύτητα των ιστορικών αλλαγών, η συμπύκνωση του ιστορικού χρόνου που περνά μπροστά μας με κινηματογραφική ταχύτητα.

 
Χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι η ταχύτητα των ιστορικών αλλαγών, η συμπύκνωση του ιστορικού χρόνου που περνά μπροστά μας με κινηματογραφική ταχύτητα. Το πρόβλημα της πολιτικής, της πολιτικής ως σκέψης και ως πρακτικής, είναι ότι πασχίζει ολοένα και περισσότερο ανεπιτυχώς να τον ακολουθήσει, ακόμα και να τον ερμηνεύσει, στον βαθμό βεβαίως που δεν λειτουργεί ψευδεπιγράφως ως τέτοια.

Σήμερα βρισκόμαστε ενώπιον προϊούσης παγκοσμιοποίησης. Επειδή αυτός είναι όρος που συχνά χρησιμοποιούμε επιπόλαια, θυμίζω πως παγκοσμιοποίηση είναι κυρίως η σταδιακή αποδέσμευση της διακίνησης κεφαλαίων και οικονομικών δραστηριοτήτων από τις δεσμεύσεις που μέχρι τώρα επέβαλλαν τα κράτη. Οι κοινωνικές, πολιτισμικές, τεχνολογικές και λοιπές παγκόσμιες αλληλεξαρτήσεις, συνοδεύουν αυτήν την ελεύθερη διακίνηση των οικονομικών δραστηριοτήτων. Μπορεί αυτές οι ολοένα και στενότερες αλληλεξαρτήσεις να προήλθαν αρχικώς από την εξέλιξη των μέσων επικοινωνίας, των μέσων πληροφόρησης, της τεχνολογίας κ.λπ., όμως το κύριο χαρακτηριστικό της παγκοσμιοποίησης σήμερα και ο κύριος μοχλός όλων των φαινομένων της, είναι η δυνατότητα των οικονομικών δραστηριοτήτων να διαχέονται σε παγκόσμια κλίμακα. Βέβαια υπάρχει και τώρα αδήριτος ανάγκη προστασίας αυτού του νέου τρόπου των οικονομικών δραστηριοτήτων και του νέου τρόπου «ανάπτυξης». Παλαιότερα ήταν αδήριτος η ανάγκη προστασίας της οικονομικής ανάπτυξης εντός των κρατών, με αυτό που ονομάζουμε κρατικό προστατευτισμό, σήμερα η προστασία παρέχεται από το τραπεζικό – και χρηματοπιστωτικό – σύστημα, σύστημα που σταδιακώς αποδεσμεύεται και αυτό από τις κρατικές δεσμεύσεις.

Το τραπεζικό αυτό σύστημα σταδιακώς – από εποχής Lincoln – αποδεσμεύεται επί πλέον και από τις πολιτικές εξουσίες. Σήμερα μάλιστα δείχνει να έχει απολύτως κυριαρχήσει, ακυρώνοντας συνακολούθως κάθε έννοια αντιπροσώπευσης των πολιτών, που το θεωρούν πλέον κάτι σαν μεταφυσικό θέσφατο – αλλά αυτό δεν είναι ζήτημα του παρόντος σημειώματος. Αυτό που μας απασχολεί εδώ, είναι πως το σύστημα αυτό δείχνει επίσης να έχει χωριστεί σε μεγάλες γεωτραπεζικές ή γεωοικονομικές ενότητες, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν υπάρχει μεταξύ τους στενότατη αλληλεξάρτηση, αλλά και ταυτόχρονα προσπάθεια ελέγχου και κατίσχυσης της μίας έναντι της άλλης. Αναφερόμαστε σε μεγάλες χωρικές ενότητες με κοινά χαρακτηριστικά, που τίθενται υπό ένα είδος οικονομικού και τραπεζικού προστατευτισμού, αλλά και ελέγχου, κυρίως με μέσο το κοινό νόμισμα. Ο τραπεζικός όμως αυτός προστατευτισμός στηρίζεται κυρίως στις παραγωγικές και αναπτυξιακές δυνατότητες της ευρύτερης αυτής γεωγραφικής ενότητας – γι’ αυτό και προτιμούμε τον όρο γεωοικονομική ενότητα –, στηρίζεται στα ιδιαίτερα αναπτυξιακά, οικονομικά, τεχνολογικά, πολιτισμικά, πολιτικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά της. Χωρίς αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και την ενίσχυση των ιδιαίτερων δυνατοτήτων τους, οι ενότητες αυτές δεν μπορούν να υπάρξουν με αξιώσεις στον σημερινό έντονο οικονομικό ανταγωνισμό και κανένα τραπεζικό σύστημα δεν μπορεί αποτελεσματικά να τις προστατεύσει.

Η Ευρώπη αποτελεί τέτοια γεωοικονομική ενότητα και ως τέτοια σχεδιάστηκε η όποια ενοποίησή της, ακολουθώντας μια διαδικασία που κατέληξε στη σημερινή ονομαζόμενη Ευρωπαϊκή Ένωση. Δυστυχώς όμως δείχνει ότι εξακολουθεί να εμμένει σε σχήματα και νοοτροπίες του παρελθόντος, παρ’ ότι οι πιέσεις που υφίσταται από την προϊούσα παγκοσμιοποίηση την έχουν οδηγήσει σε πολλαπλά προβλήματα και παρ’ ότι οι διάφορες «δεξαμενές σκέψης», που η ίδια έχει ευφυώς δημιουργήσει, προτάσσουν μετ’ επιτάσεως την ανάγκη οικονομικής και κοινωνικής συνοχής (δες «Ευρώπη 2020»), την ανάγκη προσαρμογής της στα νέα παγκόσμια δεδομένα και την ανάγκη ανάπτυξής της «πάση δυνάμει», δηλαδή με συμμετοχή όλων των επί μέρους χωρικών ενοτήτων της σε κοινό αναπτυξιακό σχεδιασμό.
Έτσι, από τη μια μεριά προσπαθεί σήμερα να ενισχύσει την παρουσία της θεσμοθετώντας κοινό νόμισμα και κοινή εξωτερική πολιτική, από την άλλη όμως το μεν κοινό αυτό νόμισμα χρησιμοποιείται κυρίως ως μέσο κατίσχυσης μερικών χωρών έναντι άλλων, η δε «εξωτερική πολιτική» της αποτελεί γράμμα κενό νοήματος, εξ αιτίας της έλλειψης επιθυμίας όλα τα επί μέρους κράτη της να αποτελέσουν ενιαία χωρική, οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική οντότητα. Η κακοδαιμονία της προφανώς λοιπόν εντοπίζεται στον κατακερματισμό της στα λεγόμενα «έθνη – κράτη», σχηματισμοί που εν πολλοίς τυχαίως και συγκυριακώς δημιουργήθηκαν και που μάλλον ουδέποτε δικαιολόγησαν αυτόν τον χαρακτηρισμό τους και που βρίσκονται σε ανταγωνισμό και αντιπαράθεση μεταξύ τους. Μία διαδικασία που ξεκίνησε τον 15ο αιώνα και ολοκληρώθηκε μόλις και μετά βίας τα τελευταία χρόνια – μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο – οδήγησε στη δημιουργία χωρικών ενοτήτων που αποκαλούμε έθνη – κράτη, παρά το ότι πολλά από αυτά περιλαμβάνουν δύο και τρία «έθνη», μιλούν δύο και τρεις γλώσσες και που αποτελούν σχηματισμούς που αμέσως μετά τη χωρική ολοκλήρωσή τους άρχισαν εν τοις πράγμασι να διαλύονται, αλλά και να αμφισβητούνται από τους πολίτες τους. Παράδειγμα τα τελευταία γεγονότα στην Αγγλία και αυτά που ακολουθούν στην Ισπανία, σε λίγο στο Βέλγιο κ.λπ. Πολλά δηλαδή τέτοια έθνη – κράτη είναι όχι μόνο ψευδεπίγραφα ως προς την ουσία τους, αλλά η ίδια η ανάπτυξή τους τροχοπεδείται από εσωτερικές αντιπαλότητες. Υπάρχουν βέβαια και κράτη συγκροτημένα ως ομοσπονδίες (και έτσι ονομάζονται), αυτά μάλιστα δείχνουν να λειτουργούν καλύτερα, ενώ σε ουσιαστικότερη ομοσπονδίωση δείχνει να οδηγείται η Αγγλία, ίσως να ακολουθήσει η Ιταλία. Σε κάθε πάντως περίπτωση αυτή η διαίρεση της Γηραιάς Ηπείρου σε επί μέρους κράτη και κρατίδια, αδύναμα πλέον να σταθούν μόνα τους εντός της σημερινής παγκοσμιότητας, αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την ανάπτυξή της ως ισχυρής γεωοικονομικής ενότητας, αποτελεί τροχοπέδη σε κάθε προσπάθεια ισχυροποίησης της θέσης της εντός του διεθνούς οικονομικού ανταγωνισμού.

Όπως ήδη αναφέραμε, το κοινό νόμισμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το ευρώ, αντί να λειτουργεί ως μοχλός ανάπτυξής της και ισχυροποίησης της διεθνούς της εμβέλειας, λειτουργεί ως μέσο ισχυροποίησης κάποιων επί μέρους χωρών έναντι άλλων. Πρόκειται περί άφρονος στάσης, γιατί υπονομεύει όχι μόνο την ολοκληρωμένη ανάπτυξη της δήθεν σήμερα Ενωμένης Ευρώπης, αλλά και το μέλλον των ίδιων των χωρών αυτών. Είναι δυσερμήνευτη η απόφαση εγκαθίδρυσης ενιαίου νομίσματος σε κράτη με διαφορετικά οικονομικοπολιτικά χαρακτηριστικά και εξ ορισμού μεταξύ τους ανταγωνιστικά. Συνιστά σοβαρότατο λάθος πρωτοετή φοιτητή οικονομικών να θεωρεί πως μπορεί να εισαγάγει κοινό νόμισμα σε χώρες με διαφορετική οικονομική και αναπτυξιακή πολιτική. Να αποφασίστηκε άραγε αυτό για να εκβιάσει προς γρήγορη ομοσπονδίωση της Ευρώπης; Να αποφασίστηκε για να κατισχύσουν μερικά κράτη έναντι των άλλων;

Τα ερωτήματα αυτά δεν έχουν πλέον ιδιαίτερη σημασία, ό γέγονε γέγονε, σημασία έχει το τι θα κάνουμε από εδώ και πέρα. Το ότι η Ευρώπη έφτασε στη σημερινή οικονομική αλλά και κοινωνική, πολιτισμική και πολιτική κρίση ήταν αναμενόμενο, όπως αναμενόμενο πρέπει να θεωρείται και η κρίση των κρατών που για ίδιον όφελος και αφρόνως συνετέλεσαν σε αυτό. Η Ευρώπη έχει δύο επιλογές: ή την εμμονή της σε επί μέρους κράτη και κρατίδια –με συνακόλουθο την αντικατάσταση του κοινού νομίσματος με επί μέρους «εθνικά» νομίσματα – ή την άμεση ομοσπονδίωσή της. Θεωρούμε πως η Ευρώπη δεν έχει πολλά περιθώρια επιλογών. Τα κράτη και τα κρατίδιά της είναι πλέον αδύναμα να υπάρξουν αυτοδύναμα και με αξιώσεις στο διεθνές παγκόσμιο τοπίο, με τις νέες αναδυόμενες οικονομικές υπερδυνάμεις και τις λοιπές πιέσεις που δέχεται από αυτό.

Επαναλαμβάνουμε αυτό που επισημάναμε στην αρχή αυτού του σημειώματος: χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι η συμπύκνωση του ιστορικού χρόνου που περνά μπροστά μας με κινηματογραφική ταχύτητα. Οφείλουμε όχι μόνο να τον ακολουθήσουμε αλλά και να τον προβλέψουμε, να κινηθούμε δηλαδή ταχύτερα από αυτόν, για να μη μείνουμε στο περιθώριο.

Ας έλθουμε τώρα στα καθ’ ημάς. Η Ελλάδα ιστορικά υπήρξε μια πολιτισμική πρόταση τρόπου ύπαρξης, ζωής και σκέψης, που απλώθηκε αρχικώς από τη σημερινή Μικρά Ασία μέχρι το σύνολο της Μεσογείου, καθόρισε τη ρωμαϊκή οικουμένη καθιστώντας την ελληνορωμαϊκή – και στις δύο φάσεις της, δηλαδή αυτήν με κέντρο τη Ρώμη και αυτήν με κέντρο την Κωνσταντινούπολη –, ορίζοντας τη σκέψη και τη λαλιά της. Μέχρι τουλάχιστον τον 19ο αιώνα, οι μορφωμένοι πολίτες του κόσμου όλου ήξεραν να μιλούν ελληνικά, σε αυτήν προσέτρεχαν και προσέβλεπαν εξ αιτίας του οντολογικού κενού που η δυτική διανόηση τους είχε οδηγήσει. Τον 19ο αιώνα όμως αναγκάστηκε – καλώς ή κακώς, δεν είναι του παρόντος αυτή η εξέταση – να μετατραπεί από κοσμοπολίτικη ιδέα σε κρατίδιο.

Οφείλουμε να κατανοήσουμε και το γιατί δημιουργήθηκε αυτό το κρατίδιο και τι ανέμενε η υπόλοιπη ευρωπαϊκή Ήπειρος και τι εξακολουθεί να αναμένει από αυτό, τόσο σε συμβολικό όσο και σε στενά γεωστρατηγικό ή γεωπολιτικό επίπεδο. Ας μην εμμένουμε λοιπόν και εμείς σε παρωχημένους και ξένους προς εμάς θεσμούς.