Καθώς πλησίαζαν οι στρατοί, φάνηκαν καθαρά ο Δαρείος και οι γύρω του άνδρες, οι μηλοφόροι Πέρσες, οι Ινδοί, οι Αλ­βανοί, οι «μετοικισμένοι» Κάρες και οι Μάρδοι τοξότες, που είχαν παραταχτεί απέναντι από τον Α­λέξανδρο και τη βασιλική ίλη.

Καθώς πλησίαζαν οι στρατοί, φάνηκαν καθαρά ο Δαρείος και οι γύρω του άνδρες, οι μηλοφόροι Πέρσες, οι Ινδοί, οι Αλ­βανοί, οι «μετοικισμένοι» Κάρες και οι Μάρδοι τοξότες, που είχαν παραταχτεί απέναντι από τον Α­λέξανδρο και τη βασιλική ίλη. Ο Αλέξανδρος οδηγούσε το στρα­τό μάλλον προς τα δεξιά του, κι οι Πέρσες κινήθηκαν ανάλογα, οπότε το αριστερό τους εκτεινό­ταν τώρα πολύ πιο πέρα από τους Μακεδόνες. Ήδη οι Σκύθες ιππείς, που κινήθηκαν παράλληλα προς τους Μακεδόνες, ήρθαν σ’ επαφή με τους άνδρες που είχαν τοπο­θετηθεί μπροστά από το κυρίως σώμα του στρατού του Αλέξανδρου· αυτός όμως εξακολούθη­σε να προχωρεί προς τα δεξιά και κόντευε να βγει από τον χώρο που είχαν ισοπεδώσει οι Πέρσες. Τό­τε ο Δαρείος, επειδή φοβήθηκε μήπως οι Μακεδόνες προχωρή­σουν στο ανώμαλο έδαφος, οπό­τε θα αχρηστεύονταν τα άρματά του, πρόσταξε τους ιππείς που είχαν παραταχτεί μπροστά στο αριστερό του κέρας να κυκλώ­σουν το δεξιό των Μακεδόνων που το οδηγούσε ο Αλέξανδρος, για να μην μπορούν οι Μακεδό­νες να επεκτείνουν κι άλλο την πτέρυγά τους. Μόλις έγινε αυτό, ο Αλέξανδρος πρόσταξε να τους επιτεθούν οι μισθοφόροι ιππείς, που είχαν αρχηγό τον Μενίδα. Αμέσως οι Σκύθες ιππείς και οι Βάκτριοι, που ήταν μαζί τους, αντεπιτέθηκαν και τους έτρεψαν σε φυγή, αφού οι μισθοφόροι ήταν λίγοι κι εκείνοι πολλοί. Τότε ο Αλέξανδρος πρόσταξε τους άν­δρες του Αρέτη, τους Παίονες και τους μισθοφόρους να επιτεθούν στους Σκύθες· έτσι οι βάρβαροι υποχώρησαν. Αλλά οι υπόλοιποι Βάκτριοι πλησίασαν τους Παίονες και τους μισθοφόρους κι ανάγκα­σαν τους δικούς τους, που ήδη υ­ποχωρούσαν, να γυρίσουν και να πολεμήσουν πάλι κι έτσι προκά­λεσαν μάχη ιππικού. Περισσότε­ρους νεκρούς είχαν οι άνδρες του Αλέξανδρου, επειδή τους πίεζε το πλήθος των βαρβάρων και επι­πλέον επειδή οι ίδιοι οι Σκύθες και τα άλογά τους προστατεύονταν από καλύτερη αμυντική θωρά­κιση. Μολαταύτα οι Μακεδόνες αντιμετώπισαν τις επιθέσεις τους κι έκαναν επιθέσεις η μία ίλη πίσω από την άλλη και έσπαζαν τις γραμμές τους.

Στο μεταξύ οι βάρβαροι εξαπέ­λυσαν τα δρεπανηφόρα άρματά τους εναντίον του ίδιου του Αλέ­ξανδρου για να προκαλέσουν ανα­στάτωση στη φάλαγγά του. Και σ’ αυτό απέτυχαν οικτρά. Γιατί άλλα απ’ αυτά, μόλις πλησίαζαν, τα χτυ­πούσαν με τα ακόντια οι Αγριάνες και οι ακοντιστές του Βαλάκρου, που είχαν παραταχτεί μπροστά από το ιππικό των εταίρων. Άλλα πάλι, τα άρπαζαν από τα χαλινά­ρια των αλόγων, τραβούσαν κάτω τους αναβάτες κι έσφαζαν τα άλο­γα, αφού τα περικύκλωναν. Υπήρ­ξαν και μερικά άρματα που πέρα­σαν μέσα από τις γραμμές, επειδή οι Μακεδόνες, υπακούοντας στις διαταγές που τους είχαν δώσει, άνοιγαν στα δυο όποτε εφορμού­σαν τα άρματα. Κι έτσι έγινε τα άρματα αυτά να περάσουν άθικτα μέσα από την παράταξη, χωρίς να προξενήσουν απώλειες. Πάντως κι αυτά μετά έπεσαν στα χέρια των ιπποκόμων της στρατιάς του Αλέ­ξανδρου και των υπασπιστών του βασιλιά.

Όταν ο Δαρείος κίνησε πια ολό­κληρη τη φάλαγγα, ο Αλέξανδρος πρόσταξε τον Αρέτη να επιτεθεί στους ιππείς, που επιχειρούσαν να κυκλώσουν το δεξιό του κέρας. Ο ίδιος οδηγούσε για λίγο τους άνδρες του τον ένα πίσω απ’ τον άλλον. Αλλά όταν οι Μακεδόνες ιππείς, που είχαν σταλεί να επιτε­θούν εναντίον των Περσών που επιχειρούσαν να περικυκλώσουν το δεξιό κέρας των Μακεδόνων, πέτυχαν να δημιουργήσουν ρήγ­μα στην πρώτη γραμμή των βαρ­βάρων, ο Αλέξανδρος στράφηκε προς το ρήγμα και με το ιππικό των εταίρων και τη φάλαγγα που ήταν παραταγμένη εκεί, μπήκε σαν σφήνα και επιτέθηκε γρήγορα και με αλαλαγμούς στον ίδιο τον Δαρείο. Για λίγο έγινε μάχη σώμα με σώμα· όταν όμως οι ιππείς γύ­ρω από τον Αλέξανδρο και ο ίδιος ο Αλέξανδρος έκαναν ορμητικές επιθέσεις απωθώντας με δύναμη τους Πέρσες και χτυπώντας τους με τα δόρατα στα πρόσωπα, ενώ ταυτόχρονα τους χτυπούσε και η μακεδονική φάλαγγα, συμπαγής και φοβερή με τις σάρισσές της, ο Δαρείος, όντας φοβισμένος από πριν και βλέποντας μόνο φοβερά πράγματα να γίνονται γύρω του, έ­κανε πρώτος στροφή και τράπηκε σε φυγή. Φοβήθηκαν και οι Πέρ­σες ιππείς, που προσπαθούσαν να κυκλώσουν το δεξιό κέρας των Μακεδόνων, μόλις τους επιτέθη­καν σθεναρά οι άνδρες του Αρέτη.

Πραγματικά στο μέρος αυτό η φυγή των Περσών ήταν γενική, και οι Μακεδόνες ακολουθούσαν αυ­τούς που υποχωρούσαν και τους έ­σφαζαν. Αλλά ο Σιμμίας με τους δι­κούς του και το τάγμα του δεν κα­τόρθωσαν να ακολουθήσουν τον Αλέξανδρο και να συμμετάσχουν στην καταδίωξη· σταμάτησαν τη φάλαγγα εκεί που βρίσκονταν κι ε­ξακολουθούσαν να μάχονται, επει­δή ακούστηκε ότι δεχόταν πίεση το αριστερό των Μακεδόνων. Στο σημείο αυτό σχηματίστηκε ρήγμα στην παράταξή τους, και μερικοί Ινδοί και Πέρσες ιππείς όρμησαν μέσα απ’ αυτό με στόχο τα σκευο-φόρα των Μακεδόνων. Κι εκεί έγι­νε σφοδρή μάχη. Επειδή οι Πέρσες ορμούσαν με θάρρος εναντίον των Μακεδόνων, που ήταν οι περισσό­τεροι άοπλοι και δεν φαντάζονταν ποτέ ότι θα μπορούσαν μερικοί να διασπάσουν τη διπλή φάλαγγα και να τους επιτεθούν, και οι αιχμά­λωτοι βάρβαροι, μόλις όρμησαν οι Πέρσες, επιτέθηκαν κι αυτοί στους Μακεδόνες. Τότε οι αρχη­γοί των ανδρών που είχαν παρατα­χτεί πίσω από την πρώτη φάλαγγα, μόλις έμαθαν τι γινόταν, έκαναν αμέσως μεταβολή σύμφωνα με τις διαταγές που είχαν πάρει εξαρ­χής και επιτέθηκαν στα νώτα των Περσών· σκότωσαν εκεί πολλούς απ’ αυτούς, που είχαν συνωστιστεί γύρω απ’ τα σκευοφόρα. Μερικοί πάντως Πέρσες έκαναν μεταβολή και τράπηκαν σε φυγή. Οι Πέρσες που βρίσκονταν στο δεξιό κέρας και δεν είχαν αντιληφθεί ακόμα τη φυγή του Δαρείου, πέρασαν με το ιππικό μπροστά από το αριστερό του Αλέξανδρου κι επιτέθηκαν από τα πλάγια στους άνδρες του Παρμενίωνα.

Στο μεταξύ, επειδή στην αρχή οι Μακεδόνες βάλλονταν από δυο με­ριές, ο Παρμενίων έστειλε γρήγορα αγγελιοφόρο στον Αλέξανδρο, για να του αναφέρει ότι οι άνδρες του βρίσκονταν σε απελπιστική κατά­σταση και ότι είχαν ανάγκη από βοήθεια. Μόλις το άκουσε αυτό ο Αλέξανδρος, σταμάτησε την κατα­δίωξη, έκανε μεταβολή και με το ιππικό των εταίρων όρμησε γρήγο­ρα εναντίον του δεξιού των βαρβά­ρων. Πρώτα χτύπησε τους ιππείς του εχθρού που υποχωρούσαν, δη­λαδή τους Παρθυαίους, μερικούς Ινδούς και τους Πέρσες, που ήταν οι περισσότεροι και οι ισχυρότεροι. Κι έγινε τότε η πιο άγρια σύγκρου­ση ιππικού όλης της μάχης. Γιατί οι βάρβαροι, που είχαν παραταχτεί σε σχηματισμό βάθους με τη μια ίλη πίσω από την άλλη, έκαναν συνε­χώς μεταβολή και συγκρούονταν κατά μέτωπο με τους άνδρες του Αλέξανδρου· δεν έριχναν πια ακό­ντια ούτε κι έκαναν ελιγμούς με τα άλογα, όπως συμβαίνει σ’ αυτές τις συγκρούσεις αλλά ο καθένας νοιαζόταν να ξεφύγει ο ίδιος, σαν να ήταν αυτή η μοναδική σωτηρία του, και έσφαζαν και σφάζονταν αλύπητα, αφού δεν αγωνίζονταν πια για τη νίκη κάποιου άλλου, αλ­λά για να σωθούν οι ίδιοι. Σκοτώ­θηκαν εδώ περίπου εξήντα εταίροι του Αλέξανδρου και τραυματίστη­κε ο ίδιος ο Ηφαιστίων, καθώς και οι Κοίνος και ο Μενίδας. Πάντως νίκησε και πάλι ο Αλέξανδρος.

Όσοι Πέρσες πέρασαν μέσα α­πό τους άνδρες του Αλέξανδρου, έφευγαν όσο πιο γρήγορα μπο­ρούσαν, ενώ αυτός ήταν πια έτοι­μος να συγκρουστεί με το δεξιό κέρας των εχθρών. Στο μεταξύ οι Θεσσαλοί ιππείς αγωνίστηκαν λα­μπρά και δεν υστέρησαν από τον Αλέξανδρο σε κατορθώματα. Οι βάρβαροι από το δεξιό κέρας εί­χαν ήδη αρχίσει να φεύγουν, όταν συγκρούστηκε μαζί τους ο Αλέ­ξανδρος, οπότε ο Αλέξανδρος άλ­λαξε πάλι κατεύθυνση και όρμηξε να καταδιώξει τον Δαρείο, όσο είχε ακόμα φως. Ακολουθούσαν οι άνδρες του Παρμενίωνα, που καταδίωκαν τους Πέρσες που εί­χαν απέναντί τους. Ο Αλέξανδρος όμως, αφού διάβηκε τον ποταμό Λύκο, στρατοπέδευσε εκεί, για να ξεκουράσει λίγο τους άνδρες και τα άλογα. Ο Παρμενίων κυρίευσε το στρατόπεδο των βαρβάρων, τα σκευοφόρα, τους ελέφαντες και τις καμήλες.

Ο Αλέξανδρος ξεκούρασε μέ­χρι τα μεσάνυχτα τους ιππείς που είχε μαζί του. Ύστερα προχώρησε πάλι γρήγορα προς τα Άρβηλα, με την ελπίδα να συλλάβει εκεί τον Δαρείο και τα χρήματα και τα υ­πόλοιπα πράγματα του βασιλιά. Έφτασε στα Άρβηλα την επόμενη μέρα, αφού διάνυσε συνολικά ε­ξακόσια στάδια από το πεδίο της μάχης. Τον Δαρείο πάντως δεν τον συνέλαβε στα Άρβηλα, μια που ε­κείνος δεν είχε διακόψει στιγμή τη φυγή του. Ήλθαν όμως στην κα­τοχή του τα εγκαταλειμμένα εκεί χρήματα και όλα τα πράγματα του Δαρείου και για δεύτερη φορά το άρμα, η ασπίδα και τα τόξα του.

Σκοτώθηκαν από τους άνδρες του Αλέξανδρου πάνω από εκα­τό, άλογα πάνω από χίλια, από τα τραύματα και την ταλαιπωρία κατά την καταδίωξη, κι ανάμεσά τους τα μισά σχεδόν από το ιππικό των εταίρων. Οι νεκροί βάρβαροι λεγόταν πως ήταν τριακόσιες χιλιάδες· αιχμαλωτίστηκαν δε πολύ περισσό­τεροι από τους νεκρούς, καθώς και οι ελέφαντες και τα άρματα που δεν καταστράφηκαν στη μάχη.

Αυτό το τέλος είχε τούτη η μάχη, που έγινε τον μήνα Πυανεψιώνα, όταν στην Αθήνα ήταν επώνυμος άρχοντας ο Αριστοφά­νης. Έτσι βγήκε αληθινή η μαντεία του Αρίστανδρου, ότι η μάχη και η νίκη του Αλέξανδρου θα γίνονταν τον ίδιο μήνα με την έκλειψη της σελήνης.

Πηγή: Αρριανός, Αλέξανδρου ανάβασις Μετάφραση: Σαρίκας Ζήσης Εκδόσεις: Εξάντας