Η ανάκαμψη που γνώρισε η Ευρώπη μετά το 1945 υπήρξε εντυπωσιακή. Στον οικονομικό τομέα επιχειρήθηκε να αποκατασταθούν οι κατεστραμμένες από τον πόλεμο χώρες, που διέθεταν ωστόσο μια δυναμική για μακροπρόθεσμη ανάκαμψη.

Η ανάκαμψη που γνώρισε η Ευρώπη μετά το 1945 υπήρξε εντυπωσιακή. Στον οικονομικό τομέα επιχειρήθηκε να αποκατασταθούν οι κατεστραμμένες από τον πόλεμο χώρες, που διέθεταν ωστόσο μια δυναμική για μακροπρόθεσμη ανάκαμψη.

Η προσπάθεια ανάκαμψης της Ευρώπης έτυχε της αμέριστης αμερικανική βοήθειας, που τα κίνητρά της δεν είχαν τις ρίζες τους μόνο στη γενναιοδωρία, αλλά ήταν προφανώς και αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών και αποφάσεων.

Οι αποφάσεις τους αυτές μάλιστα δικαιώθηκαν πλήρως στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, όπου οι χώρες αυτές έπαιξαν ζωτικής σημασίας ρόλο για τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Έτσι το 1947 με το σχέδιο Μάρσαλ οι ΗΠΑ έδειξαν αποφασιστικότητα στο να μην αφήσουν αυτές τις χώρες να καταρρεύσουν οικονομικά. Το σχέδιο Μάρσαλ μαζί με το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο (1949) αποτέλεσαν του βασικούς άξονες στην προσπάθεια της υλικής ανασυγκρότησης και πνευματικής αποκατάστασης της Δυτικής Ευρώπης.

Είναι γνωστό ότι με το τέλος το πολέμου οι χώρες αυτές βρέθηκαν αντιμέτωπες με την πραγματικότητα μιας φυσικής και οικονομικής κατάρρευσης και υπό τον ψυχολογικό φόβο της σοβιετικής απειλής, που έθετε σε κίνδυνο τα κυριαρχικά τους δικαιώματα και τις ατομικές τους ελευθερίες.

Τα γεγονότα που οδήγησαν τις ΗΠΑ στην απόφαση για άμεση και εντυπωσιακή παροχή οικονομικής βοήθειας ήταν κυρίως η αποτυχία της διάσκεψης των υπουργών Εξωτερικών στη Μόσχα τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 1947 και το Δόγμα Τρούμαν, με το οποίο οι ΗΠΑ τον Μάρτιο του ιδίου έτους ουσιαστικά πήραν τη θέση της Βρετανίας στον ρόλο της προστάτιδας δύναμης για την Ελλάδα και την Τουρκία, προσδίδοντας στη σχέση αυτή αντικομμουνιστικό χαρακτήρα.

Το σχέδιο Μάρσαλ

Τον Ιούνιο του 1947 ο στρατηγός Μάρσαλ, που τότε ήταν υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, παρουσίασε στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ το σχέδιο που πήρε και το όνομά του και το οποίο προσέφερε σε ολόκληρη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης και της Σοβιετικής Ένωσης, οικονομική βοήθεια μέχρι το 1951.

Η αμερικανική προϋπόθεση ήταν ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα ήταν υπεύθυνες για τη διαχείριση του προγράμματος και θα συνεισέφεραν και οι ίδιες στην προσπάθεια για την ανάκαμψη μέσω μιας κοινής έως έναν βαθμό στρατηγικής.

Το σχέδιο προέβλεπε μια φυσιολογική και ήπια επαναφορά των χωρών στην ομαλότητα. Η Ευρώπη για την αναγέννηση της βιομηχανίας της και τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας της έλαβε από τις ΗΠΑ το ποσό των 17 δισ. δολαρίων.

Αρχικά το σχέδιο προέβλεπε τη δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού οργάνου, ιδέα στην οποία δεν συμφώνησε το Κρεμλίνο. Ως αποτέλεσμα της σοβιετικής άρνησης ήταν να ιδρυθεί ένας αμιγώς δυτικοευρωπαϊκός οργανισμός, με δεκαέξι χώρες που συγκρότησαν την Επιτροπή για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Συνεργασία.

Η επιτροπή αυτή το 1948 μετεξελίχθηκε στον Οργανισμό Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας (OEEC). Ο Οργανισμός, παρόλο που ήταν διακυβερνητικός και όχι υπερεθνικός, επηρέασε τη διεθνή συμπεριφορά των ευρωπαϊκών χωρών και προώθησε πρακτικές οικονομικής συνεργασίας που επιβίωσαν και μετά τη λήξη του Προγράμματος Ευρωπαϊκής Ανάκαμψης. Μάλιστα το 1960 αντικαταστάθηκε από τον Οργανισμό για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη, στον οποίο, εκτός από τις ευρωπαϊκές χώρες, εντάχθηκαν ως πλήρη μέλη οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Ιαπωνία.

Το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο

Η ίδρυση του ΟΟΣΑ συνέπεσε με την υπογραφή τον Μάρτιο του 1948 της Συνθήκης των Βρυξελλών από τις Βρετανία, Γαλλία, Βέλγιο, Ολλανδία και Λουξεμβούργο. Μάλιστα Βέλγιο, Ολλανδία και Λουξεμβούργο ήταν γνωστές ως χώρες Μπενελούξ από το 1947 που ενώθηκαν τελωνειακά.

Η συνθήκη των Βρυξελλών, όπως και η αγγλογαλλική συνθήκη της Δουνκέρκης το 1947, είχαν ως στόχο την αντιμετώπιση μιας πιθανής αναβίωσης της γερμανικής απειλής. Ωστόσο, περιείχε και ρυθμίσεις για την οικονομική πολιτική και πολιτιστική συνεργασία των χωρών. Η λογική αυτής της συνθήκης (ενάντια στην αναβίωση μιας πιθανής γερμανικής απειλής) θεωρήθηκε από αρκετούς ως το πρώτο βήμα για τη δημιουργία μιας ευρύτερης στρατιωτικής συμμαχίας με τις ΗΠΑ.

Ο Τρούμαν μάλιστα έβλεπε θετικά ένα παρόμοιο ενδεχόμενο, ενώ ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Άρθουρ Βάντερμπεργκ υπέβαλε μια πρόταση υπέρ της παροχής αμερικανικής βοήθειας σε περιφερειακούς στρατιωτικούς οργανισμούς, που εξυπηρετούσαν τους στόχους της αμερικανικής πολιτικής. Ο γερουσιαστής με άλλα λόγια υποστήριξε τη δημιουργία ενός στρατιωτικού συμφώνου μεταξύ ΗΠΑ και Δυτικής Ευρώπης, το οποίο μάλιστα θα αποτελούσε το στρατιωτικό αντίστοιχο του οικονομικού σχεδίου Μάρσαλ.

Και εγένετο ΝΑΤΟ

Τον Απρίλιο του 1949 υπογράφηκε το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο από τις ΗΠΑ και τον Καναδά και δέκα ευρωπαϊκές χώρες. Το Σύμφωνο επισημοποίησε και θεσμοποίησε την πρόθεση των ΗΠΑ να παραμείνουν στην Ευρώπη και μετά τη λήξη του πόλεμου. Την ίδια εποχή οι Σοβιετικοί και δεκαπέντε χρόνια αργότερα οι Κινέζοι διέθεταν πολλές χερσαίες δυνάμεις που αποτελούσαν απειλή για όλες τις χώρες που βρίσκονταν εντός του βεληνεκούς τους. Ωστόσο τους έλειπε ο σύγχρονος εξοπλισμός, προκειμένου να έρθουν σε μια ευθεία αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ. Το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο, μέσω της αεροπορικής ισχύος και του πυρηνικού οπλοστασίου των ΗΠΑ, επεδίωξε να αποτρέψει τη χρήση σοβιετικών χερσαίων δυνάμεων στις περιοχές που καθορίστηκαν από τη Συνθήκη.

Το όφελος των ευρωπαϊκών χωρών που συμμετείχαν σε αυτή τη νέα συμμαχία ήταν δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με την προσφορά τους. Ενώ το 80% των δυνάμεων της Συμμαχίας στην Ευρώπη προερχόταν από αυτές, στην πραγματικότητα η οικονομική και στρατιωτική αμερικανική συνεισφορά ήταν συντριπτική, ιδιαίτερα σε σχέση με την κάλυψη των αναγκών που αντιμετώπισαν από τις διάφορες απειλές.
Αν και κατ’ ουσίαν το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο ήταν μια συμφωνία συλλογικής ασφάλειας, έμοιαζε περισσότερο με τις συνθήκες βάσει των οποίων μια μεγάλη δύναμη έθετε υπό την προστασία της τις ασθενέστερες χώρες.

Το Σύμφωνο δημιούργησε έναν μόνιμο οργανισμό (ΝΑΤΟ) για την ανταλλαγή απόψεων σε πολιτικό επίπεδο και τον στρατιωτικό σχεδιασμό, ενώ ορισμένοι από τους εμπνευστές του οραματίστηκαν τη μετεξέλιξη της στρατιωτικής συμμαχίας σε μια κοινότητα, μια ένωση κρατών με κοινά συμφέροντα και στόχους.

Αυτό το όραμα εκ των πραγμάτων δεν μπορούσε να γίνει εφικτό, αφενός κυρίως λόγω της μεγάλης διαφοράς ισχύος των ΗΠΑ με τις άλλες συμμαχικές χώρες και αφετέρου λόγω της αποτυχίας των ευρωπαϊκών χωρών να αποτελέσουν μια κοινή ομάδα με κοινούς πολιτικούς στόχους. Σημαντικός ήταν ακόμα και ο παράγοντας της μεγάλης απόστασης που χώριζε τις ΗΠΑ από την Ευρώπη, αλλά και η σύντομη ανάκτηση της ευρωπαϊκής αυτοπεποίθησης και ισχύος κυρίως μετά την υποχώρηση της σοβιετικής απειλής.