Πριν από έναν χρόνο επισήμαινα ότι ο σχηματισμός μιας κυβέρνησης «με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ» αποτελούσε «αναγκαιότητα» («Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία», 5.1.14). 

Γράφει ο Κωνσταντίνος Καβουλάκος*

Πριν από έναν χρόνο επισήμαινα ότι ο σχηματισμός μιας κυβέρνησης «με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ» αποτελούσε «αναγκαιότητα» («Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία», 5.1.14). Ήταν ήδη τότε πασιφανές ότι η πρωτόγνωρη οικονομική, πολιτική και πολιτισμική κρίση είχε οδηγήσει σε μια νέα πόλωση μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς – τάση που ενισχύθηκε έκτοτε περαιτέρω.

Μπροστά στην προϊούσα διάλυση κάθε κοινωνικής συνοχής και κάθε προηγούμενης βεβαιότητας, το σύστημα εξουσίας ήταν αναγκασμένο να στραφεί στον ολοένα και πιο ανοικτό αυταρχισμό και στα ιδεολογικά φαντάσματα του παρελθόντος (εμφυλιοπολεμική ρητορική) προκειμένου να σταθεροποιηθεί απέναντι στην Απολύπλευρη πλέον αμφισβήτησή του.

Οι μετριοπαθείς φωνές, τόσο της Κεντροδεξιάς όσο και της Κεντροαριστεράς, οι οποίες διαχειρίστηκαν την υποτιθέμενη «χρυσή εποχή» της «ανάπτυξης» και της «ευρωπαϊκής προοπτικής» της χώρας, μπήκαν ιδεολογικοπολιτικά στο περιθώριο και έγιναν ουραγοί, όπως δείχνει η ετοιμότητά τους να συμπλεύσουν με τον αυταρχισμό της νεο(ακρο)Δεξιάς του Σαμαρά.

Υπό αυτές τις συνθήκες δεν μπορούσε παρά να σχηματιστεί, αργά ή γρήγορα, το αντίπαλο δέος στα αριστερά: Στον ΣΥΡΙΖΑ έπεσε αυτός ο «λαχνός», καθώς από τις αριστερές δυνάμεις ήταν η μόνη που το 2012 αποδέχθηκε την πρόκληση των καιρών να μη μείνει στην αναποτελεσματικότητα της διαμαρτυρίας απέναντι σε μια ισοπεδωτική αντιλαϊκή πολιτική, αλλά να διεκδικήσει την κυβερνητική εξουσία, για να αλλάξει τους όρους του πολιτικού παιχνιδιού.

Η πρόσφατη αποτυχία της εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας και η προσφυγή στις εκλογές ήταν λοιπόν απολύτως αναμενόμενη. Αντιστοιχεί στην πραγματική κατάσταση της ελληνικής κοινωνίας που, εξουθενωμένη από τον βαρύ φόρο τον οποίο πληρώνει για τη διάσωση των τραπεζών και τη «δημοσιονομική προσαρμογή», παρακολουθεί τώρα με σχετική αδιαφορία την αναμενόμενη επανάληψη της κινδυνολογίας για την επικείμενη καταστροφή της χώρας.

Ακόμα κι αν μέσα στη θολούρα της από τα απανωτά χτυπήματα και τη γενική διάλυση θα προτιμούσε να αποφύγει τους πειραματισμούς, η κοινωνία ή σημαντικό μέρος αυτής διατηρεί κρυφά την ελπίδα ότι η πολιτική αλλαγή θα μπορούσε τελικά να αποδειχθεί προτιμότερη από τον σημερινό αργό θάνατο μιας χώρας, της οποίας ο νεανικός πληθυσμός ήδη μεταναστεύει.

Αυτή η μάλλον παθητική εύνοια, την οποία σημαντικό τμήμα του πληθυσμού – ακόμα και πέρα από τους επίδοξους ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ – φαίνεται να δείχνει απέναντι στη δυνατότητα μιας κυβερνητικής αλλαγής, προετοιμάζει την εκλογική επικράτηση της «ριζοσπαστικής Αριστεράς», αν και δεν της εξασφαλίζει ακόμα επαρκή μεσοπρόθεσμη στήριξη σε σταθερές κοινωνικές βάσεις.

Γνωρίζοντας αυτήν την πραγματικότητα, οι ξένοι πιστωτές προσαρμόζονται ήδη από καιρό στην ιδέα μιας κυβερνητικής αλλαγής στην Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα ξένα δημοσιεύματα και στις δηλώσεις του τελευταίου διαστήματος η κινδυνολογία εναλλάσσεται για πρώτη φορά με πιο ψύχραιμες εκτιμήσεις για τη δυνατότητα συνεννόησης «ακόμα και με μια κυβέρνηση Τσίπρα».

Τέτοιες εκτιμήσεις σίγουρα δεν είναι αβάσιμες: Κατ’ αρχάς το ντόπιο πολιτικό σύστημα επιδίδεται σε έναν λυσσαλέο αγώνα ανακοπής του ρεύματος υπέρ του βέβαιου νικητή των εκλογών, ώστε αυτός να μην εξασφαλίσει αυτοδυναμία – με κινδυνολογία, ίδρυση «νέων» κομμάτων κ.ο.κ. Επίσης μέσω του χειρισμού της ολοκλήρωσης του τρέχοντος «προγράμματος στήριξης» από την τρόικα επιχειρείται να οδηγηθεί ο ΣΥΡΙΖΑ σε παγίδα, ώστε να συρθεί σε μια διαπραγμάτευση με τους πιστωτές, στην οποία θα έχει περιορισμένες εναλλακτικές επιλογές.

Τέλος, η αποριζοσπαστικοποίηση του λόγου του ΣΥΡΙΖΑ γίνεται όλο και πιο αισθητή όσο πιο κοντά έρχεται στην εξουσία, την οποία είναι επιπλέον πιθανό να αναγκαστεί να μοιραστεί με κάποια από τις «υπεύθυνες» δυνάμεις της Κεντροαριστεράς.

Μέσα σε ένα δυσμενές διεθνές περιβάλλον και έχοντας επιλέξει ως «στρατηγική» την παραμονή στην ευρωζώνη (ακόμα και το «καμία θυσία για το ευρώ» θάφτηκε τους τελευταίους μήνες), ο ΣΥΡΙΖΑ οδηγείται αναπόδραστα σε έναν συμβιβασμό με τις κατεστημένες πολιτικές που επικρατούν στον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με την ελπίδα η εκλογική του νίκη να αποτελέσει από μόνη της τη θρυαλλίδα εξελίξεων σε άλλες χώρες του Νότου, οι οποίες θα αλλάξουν τον συσχετισμό προς όφελος μιας πιο «αναπτυξιακής» ευρωπαϊκής οικονομικής πολιτικής.

Ήδη, δηλώσεις κομματικών παραγόντων αφήνουν ανοικτό το ενδεχόμενο, το αναγκαίο κούρεμα του χρέους του επίσημου τομέα να αντικατασταθεί από μια «τεχνικά έξυπνη» επιμήκυνση της αποπληρωμής του.

Παράλληλα προβάλλεται ο εκσυγχρονιστικός ρόλος που θα μπορούσε να παίξει η κυβερνώσα Αριστερά, κάνοντας την Ελλάδα «μια κανονική ευρωπαϊκή χώρα», με σταθερό φορολογικό σύστημα και έλεγχο της φοροδιαφυγής, κτηματολόγιο, διαφάνεια στο Δημόσιο, κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας για τους ασθενέστερους κ.ο.κ. – πρόγραμμα που θα μπορούσε να υιοθετηθεί χωρίς δυσκολία και από ένα αδιάφθορο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα.

Είναι βέβαιο ότι, εφόσον αυτή η τάση επιβεβαιωθεί στην πράξη, οι αριστεροί που προσβλέπουν σε μια ανατροπή των νεοφιλελεύθερων πολιτικών θα νιώσουν αργά ή γρήγορα ανικανοποίητοι, ακόμα και προδομένοι. Το πόσο ισχυρές θα είναι οι φυγόκεντρες τάσεις που θα εκδηλωθούν τότε θα εξαρτηθεί κυρίως από το πόσο «τίμιος» (αλλά και «βιώσιμος») θα είναι ο συμβιβασμός με τους πιστωτές, προς τον οποίο βαδίζουμε γοργά.

Οι επείγουσες κοινωνικές ανάγκες που έχει δημιουργήσει η κρίση έχουν βέβαια διευρύνει τα περιθώρια ανοχής της κοινωνίας και έχουν οδηγήσει σε πολλές περιπτώσεις σε μια πιο πραγματιστική αντιμετώπιση των άμεσων προβλημάτων. Είτε πάντως στηρίξει κανείς τον ΣΥΡΙΖΑ ως «αναγκαία επιλογή» μεταξύ δεδομένων εναλλακτικών είτε το κάνει τρέφοντας μια παράδοξη «συγκρατημένη – ρεαλιστική ελπίδα» για ουσιαστική αλλαγή, μετά την εκλογική επιτυχία θα χρειαστεί η μέγιστη εγρήγορση όλων απέναντι στον ανοικτό κίνδυνο μιας ενσωμάτωσής του στο κατεστημένο ευρωπαϊκό σύστημα εξουσίας.

Γιατί από την επομένη των εκλογών δεν θα αρκεί πια η αναμφισβήτητα μεγάλη συμβολική σημασία της εκλογικής νίκης της Αριστεράς σε μια ευρωπαϊκή χώρα, αλλά θα βαρύνει το εάν και κατά πόσο θα αξιοποιηθεί θετικά αυτή η ιστορική ευκαιρία.

*O Κωνσταντίνος Καβουλάκος διδάσκει Κοινωνική και Πολιτική Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης