search
ΠΕΜΠΤΗ 28.03.2024 11:11
MENU CLOSE

Σινεμά: Οι λέξεις στο… πανί

12.09.2010 14:09
Σινεμά: Οι λέξεις στο… πανί  - Media

Το φεστιβάλ «Από το βιβλίο στην οθόνη», ανοίγει τον ασκό του Αιόλου: Όταν ένα λογοτεχνικό έργο μεταφέρεται στον κινηματογράφο, οπωσδήποτε κάτι χάνεται στη μετάφραση. Υπάρχει όμως τρόπος να σωθεί η ταινία στο σύνολό της. Εφόσον ο σκηνοθέτης γνωρίζει καλά τη γλώσσα της μεταφοράς, δηλαδή του σινεμά!

Το φεστιβάλ «Από το βιβλίο στην οθόνη», ανοίγει τον ασκό του Αιόλου: Όταν ένα λογοτεχνικό έργο μεταφέρεται στον κινηματογράφο, οπωσδήποτε κάτι χάνεται στη μετάφραση. Υπάρχει όμως τρόπος να σωθεί η ταινία στο σύνολό της. Εφόσον ο σκηνοθέτης γνωρίζει καλά τη γλώσσα της μεταφοράς, δηλαδή του σινεμά!

Με το φεστιβάλ «Από το βιβλίο στην οθόνη», που εστιάζει σε οκτώ σύγχρονες ελληνικές ταινίες, αναδεικνύεται καταρχήν η τόλμη των δημιουργών τους (όλοι τους «πρώτης γραμμής») αφού επέλεξαν να αντλήσουν τα θέματά τους από σημαντικά μυθιστορήματα της ελληνικής λογοτεχνίας. Και ίσως εάν αδικούσαν τον Ντίκενς, να μην γκρίνιαζε κανείς. Εάν όμως κατέστρεφαν τον Ροΐδη; Όλοι θυμούνται πόσο μελάνι χύθηκε για να διορθωθεί η «ύβρις» της χολιγουντιανής Ιλιάδας η οποία έδωσε αβάντα τους κοιλιακούς του Μπραντ Πιτ αντί να ρίξει βάρος στην «ανάκληση» του μύθου. Αρκετές φορές έχουν διοργανωθεί φεστιβάλ γύρω από το αιχμηρό και πολύπλευρο κεφάλαιο της κινηματογραφικής διασκευής. Όχι μόνο διότι το κοινό ανατρέχει στα έργα που ερωτεύτηκε εις διπλούν. Αλλά κυρίως επειδή δίνουν το έναυσμα να απαντηθούν (ξανά) ορισμένα επίμονα ερωτήματα. Με την εμβάθυνση δεν έρχεται και η απόλαυση;

Τα κλασικά, εικονογραφημένα

«Στα μεγάλα λογοτεχνικά έργα είμαστε ελεύθεροι να χαθούμε σε ψυχικά τοπία, απέραντα και αδιανόητα, με μοναδικό μπούσουλα την πνευματική μας σκευή, την προσωπική μας καλλιέργεια και ευαισθησία», σημειώνει ο πολυβραβευμένος συγγραφέας και σεναριογράφος Δημήτρης Νόλλας. «Κανείς δεν μας υποχρεώνει να φανταστούμε έτσι ή αλλιώς τον Ραγκόζιν. Αυτή η ελευθερία δεν υπάρχει στις εικόνες, οι οποίες υποδουλώνουν τον θεατή», διευκρινίζει. Στη συλλογή διηγημάτων του με τίτλο «Ονειρεύομαι τους φίλους μου», στηρίχτηκε η ομότιτλη ταινία του Νίκου Παναγιωτόπουλου. Πολλοί θα συμφωνήσουν με τον Δημήτρη Νόλλα, αλλά υπάρχει και αντίλογος. Διάφοροι μελετητές όσο και σινεφίλ έχουν εντοπίσει την απαράμιλλη υπαινικτική δύναμη της εικόνας. Διότι οι εικόνες υποβάλλουν, οι λέξεις προσδιορίζουν. Μερικές φορές περιορίζουν. Δύσκολο να φανταστεί κανείς καλύτερη περιγραφή του τρόμου από αυτή που νιώθει ο θεατής παρακολουθώντας το πρόσωπο της Ίνγκριντ Μπέργκμαν να κοιτάζει το δηλητήριο στο προσκεφάλι της (στο «Νοτόριους» του Χίτσκοκ). Μέσω της ταύτισης, ο κινηματογράφος απελευθερώνει νοήματα που αχρηστεύουν τα λόγια. Ο βαθμός δυσκολίας αυξάνεται όταν ο σκηνοθέτης αναμετριέται με τα κλασικά έργα της λογοτεχνίας εφόσον με τους τρισδιάστατους χαρακτήρες και τις γλαφυρές περιγραφές τους, δεν αφήνουν περιθώρια δημιουργικής ελευθερίας. «Προσωπικά με διευκόλυνε», παρατηρεί η Ελένη Αλεξανδράκη αναφερόμενη στη «Νοσταλγό», που βασίστηκε σε διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Και διευκρινίζει: «Συνέβαλε στο να καταστεί για εμένα φυσιολογική αυτή η διαδικασία. Βλέπω αυτό που λέει και με το φακό μου το καταγράφω. Συνήθως απογοητευόμαστε όταν ένα βιβλίο γίνεται ταινία. Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει όταν απουσιάζει το πνεύμα του συγγραφέα. Και αυτό δεν βρίσκεται μέσα σε ένα μόνο μυθιστόρημα, αλλά στο σύνολο της σκέψης του, που πρέπει κανείς να μελετήσει». Λέγεται πάντως ότι οι μεγάλοι συγγραφείς του παρελθόντος, αν ζούσαν σήμερα, θα ήταν κινηματογραφιστές.

Ελεγχόμενη απιστία

Ο Γάλλος Κλοντ Σαμπρόλ δημιούργησε μία μέτρια «Μαντάμ Μποβαρί» (από το αθάνατο μυθιστόρημα του συμπατριώτη του, Φλωμπέρ) ενώ ο Άγγλος Μάικλ Γουιντερμπότομ έναν έξοχο «Τζουντ» (από τον Τόμας Χάρντι). Ο Ρομπέρ Μπρεσόν είχε σημειώσει ότι κινηματογράφος είναι γραφή «που αποτελείται από κινούμενες εικόνες και ήχους». Διασκεύασε μεταξύ άλλων και «Το πλαστό χαρτονόμισμα» του Τολστόι παραδίδοντας «Το χρήμα», μία αριστουργηματική ταινία με ύφος μπρεσονικό, δηλαδή αφαιρετικό και ελλειπτικό, που εξαλείφει εντελώς την ανάμνηση του κόσμου που είχε συνθέσει στη νουβέλα του ο μεγάλος συγγραφέας. Πίσω από κάθε αποτυχημένη διασκευή, υπάρχει ένας σκηνοθέτης που δεν αντιλαμβάνεται την αληθινή φύση του κινηματογράφου. Παρότι δεν έχει κλείσει ούτε 120 χρόνια ζωής, κατάφερε να εξελιχθεί σε αυτούσια τέχνη κωδικοποιώντας μία γλώσσα της εικόνας (συνοπτικά, η εικαστική σύνθεση που δημιουργεί το κάδρο, η κατάτμηση του χρόνου σε πλάνα, η κίνηση της μηχανής κ.ά.). Διαθέτει, δηλαδή, μια δέσμη δικών του εκφραστικών μέσων για να συμβολίσει, να παρομοιάσει, εν τέλει για να λέει ιστορίες, χωρίς αυτό να πραγματοποιείται μόνο μέσα από τη δράση και το διάλογο του σεναρίου. Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη Λάκη Παπαστάθη, «αυτή ακριβώς η δυσκολία και η απόσταση που χωρίζει την τέχνη του σκηνοθέτη από τη λογοτεχνία τον αναγκάζουν να αναζητεί εντελώς καινούργιους δρόμους μετάπλασης του (ελληνικού) λόγου σε κινηματογραφική εικόνα». Ο ίδιος διασκεύασε ένα από τα κορυφαία διηγήματα του Βιζυηνού και της ελληνικής πεζογραφίας, «Το μόνον της ζωής του ταξείδιον». «Ας μην ξεχνάμε», εξηγεί ο διακεκριμένος συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός, «ότι τα μεγάλα βιβλία προκαλούν δέος. Ο σκηνοθέτης φοβάται ότι το έργο του δεν θα είναι ισάξιο. Αυτό δημιουργεί προβλήματα, εκτός και αν ο σκηνοθέτης προβεί σε μία δική του ερμηνεία. Όσοι θέλουν να είναι πιστοί, την πατάνε: Πρόκειται για δύο διαφορετικές γλώσσες». Το βιβλίο του «Η νύχτα με τη Σιλένα» μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Δημήτρη Παναγιωτάτο και προβάλλεται στο φεστιβάλ. Και ως γνωστόν, ο Κώστας Γαβράς, υπέγραψε την κινηματογραφική μεταφορά του «Ζ», ίσως του πιο σημαντικού βιβλίου του Βασιλικού. «Θυμάμαι στην πρεμιέρα της “Αβάσταχτης ελαφρότητας του είναι”, καθόμουν δίπλα στον Κούντερα. Όταν άνοιξαν τα φώτα, κατάλαβα ότι ο Μίλαν δυσαρεστήθηκε. Μόνο όταν η σύζυγός του κούνησε επιδοκιμαστικά το κεφάλι, δήλωσε ικανοποιημένος… Εγώ είμαι υπέρ της ελεγχόμενης απιστίας από την πλευρά του σκηνοθέτη για να είναι καλή η ταινία. Στο “Ζ” αποφασίσαμε να παραλείψουμε τις πιο λυρικές στιγμές του βιβλίου. Όταν, ας πούμε, η ψυχή του Λαμπράκη πετάει στον ουρανό».

Τα «κακά» βιβλία

Το πρωτότυπο λοιπόν πρέπει να διαλυθεί και να ξαναπλαστεί με τα νέα εκφραστικά μέσα του κινηματογράφου. Τα αριστουργήματα προέκυψαν όταν ο σκηνοθέτης -δημιουργώντας ο ίδιος- δεν σεβάστηκε το πρωτότυπο (κι ας ανήκε στο πάνθεον της λογοτεχνίας). Ο «Θρόνος του αίματος» του Ακίρα Κουροσάβα αποτελεί διασκευή του Μάκμπεθ, αλλά ο θεατής δεν αισθάνεται παρά μόνο μια μεταφυσική σχέση ανάμεσα στους ιάπωνες σαμουράι και τους ιππότες του Σαίξπηρ. Τίποτα δεν θυμίζει τη βικτωριανή Αγγλία, αλλά η ταινία είναι σπουδαία. Οι φοιτητές σκηνοθεσίας διεθνώς μελετούν κάδρο – κάδρο τον «Μακμπέθ» και τον «Οθέλλο» του Ορσον Ουέλς. Οι μεγάλοι σκηνοθέτες της 7ης τέχνης, γνωρίζοντας ότι δεν χρειάζεται να «αντιγράψουν», εμπνέονται ανενδοίαστα και από δευτερεύοντα πεζογραφήματα. Ο Λουίς Μπουνιουέλ δήλωνε ότι «Η ωραία της ημέρας» του Κεσέλ τον άφηνε παντελώς αδιάφορο (ως κακό βιβλίο). Αλλά ως ταινία;

Το φεστιβάλ «Από το βιβλίο στην οθόνη», που διοργανώνει η «Feelgood», προβάλλεται στον κινηματογράφο «Απόλλων» από τις 9 έως τις 15 Σεπτεμβρίου. Για το αναλυτικό πρόγραμμα: www.feelgoodentertainment.gr.

Οι ταινίες του φεστιβάλ

1. «Ρόδινα Ακρογιάλια» του Ευθύμη Χατζή, βασισμένο σε μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.

2. «Ονειρεύομαι τους Φίλους μου» του Νίκου Παναγιωτόπουλου, βασισμένο σε συλλογή διηγημάτων του Δημήτρη Νόλλα.

3. «Ιαγουάρος» της Κατερίνας Ευαγγελάκου, βασισμένο στη νουβέλα του Αλέξανδρου Κοτζιά.

4. «Τα Παιδιά της Χελιδόνας» του Κώστα Βρεττάκου, βασισμένο στο μυθιστόρημα του Διονύση Χαριτόπουλου

5. «Ο Εργένης» του Νίκου Παναγιωτόπουλου, βασισμένο σε μυθιστόρημα του Βαγγέλη Ραπτόπουλου.

6. «Η άλλη όψη» του Τάσου Ψαρρά, βασισμένο στο διήγημα «Το Μυστικό» του Περικλή Σφυρίδη.

7. «Η Νοσταλγός» της Έλενας Αλεξανδράκη, βασισμένο σε διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.

8. «Κοράκια» του Τάκη Σπετσιώτη, βασισμένο στο διήγημα «Το Παράπονο του Νεκροθάπτου» του Εμμανουήλ Ροΐδη.

9. «Η νύχτα με τη Σιλένα» του Δημήτρη Παναγιωτάτου, βασισμένο στην ομότιτλη νουβέλα του Βασίλη Βασιλικού.

Κατερίνα Δαφέρμου

 

 

 

 

 

 

 

 

 

google_news_icon

Ακολουθήστε το topontiki.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν.

ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

Το topontiki.gr σέβεται όλες τις απόψεις, αλλά διατηρεί το δικαίωμά του να μην αναρτά υβριστικά σχόλια και διαφημίσεις. Οι χρήστες που παραβιάζουν τους κανόνες συμπεριφοράς θα αποκλείονται. Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών.

ΠΕΜΠΤΗ 28.03.2024 11:11