Από τα μέσα του 2014, οπότε τα κλιμάκια εθελοντών ιατρών των Γιατρών Χωρίς Σύνορα έφυγαν από τα Κέντρα Κράτησης στον Έβρο, το Παρανέστι Δράμας και την Ξάνθη, αλλά και το Κέντρο Πρώτης Υποδοχής στις Φερές, χιλιάδες άνθρωποι ουσιαστικά έχουν μείνει δίχως καμία ιατροφαρμακευτική κάλυψη ή περίθαλψη.

«Από τα μέσα του 2014, οπότε τα κλιμάκια εθελοντών ιατρών των Γιατρών Χωρίς Σύνορα έφυγαν από τα Κέντρα Κράτησης στον Έβρο, το Παρανέστι Δράμας και την Ξάνθη, αλλά και το Κέντρο Πρώτης Υποδοχής στις Φερές, χιλιάδες άνθρωποι ουσιαστικά έχουν μείνει δίχως καμία ιατροφαρμακευτική κάλυψη ή περίθαλψη.

Από τα μέσα Ιανουαρίου δε, οπότε διακόπηκε η ιατρική κάλυψη των Κέντρων Κράτησης στην Αμυγδαλέζα και την Κόρινθο, δεν υπάρχει γιατρός για περισσότερους από 2.000 πρόσφυγες, πολλοί από τους οποίους αντιμετωπίζουν χρόνια προβλήματα υγείας ή πάσχουν από μεταδοτικές ασθένειες».

Ο Απόστολος Βεΐζης, διευθυντής του Τμήματος Προγραμμάτων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, περιγράφει στο «Ποντίκι» τον «αθέατο κόσμο» των Κέντρων Κράτησης Μεταναστών. Των επίγειων κολαστηρίων για περισσότερους από 6.000 μετανάστες, οι οποίοι συνελήφθησαν κατά τη διάρκεια των διαβόητων επιχειρήσεων «Ξένιος Ζευς» της Ελληνικής Αστυνομίας. Η αρχική «προσωρινή διοικητική κράτηση», με την κατηγορία της παράνομης εισόδου στη χώρα, για πάρα πολλούς από αυτούς μετατράπηκε εν μια νυκτί σε… αορίστου χρόνου, πέραν των 18 μηνών.

Η πρόσφατη νέα εξέγερση στην Αμυγδαλέζα, απόρροια μιας ακόμη αυτοκτονίας κρατούμενου πρόσφυγα, έστρεψε ξανά τα φώτα της δημοσιότητας πάνω στις άθλιες συνθήκες κράτησης και διαβίωσης των μεταναστών και επέσπευσε τις αλλαγές που προγραμμάτιζε η πολιτεία ώστε να δοθεί οριστικό τέλος στο καθεστώς της αδιάκριτης και πολύμηνης κράτησης μεταναστών υπό συνθήκες που συνιστούν απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση.

Νομοθετική ρύθμιση

Με Κοινή Υπουργική Απόφαση των υπουργών αναπληρωτών Εσωτερικών, αρμόδιων για θέματα Δημόσιας Τάξης και Μεταναστευτικής Πολιτικής, Γιάννη Πανούση και Αναστασίας Χριστοδουλοπούλου, αποφασίστηκε η άμεση κατάθεση νομοθετικής ρύθμισης για την απόλυση των κρατούμενων μεταναστών και από τα οκτώ Κέντρα Κράτησης που λειτουργούν σε όλη τη χώρα.

Σύμφωνα με τις πρώτες πρόχειρες εκτιμήσεις, η Κοινή Υπουργική Απόφαση αφορά 1.300 περίπου από τους συνολικά 4.400 κρατούμενους μετανάστες, οι οποίοι υπόκεινται σε καθεστώς διοικητικής απέλασης ή χορήγησης ασύλου, με τις τέσσερις παρακάτω ενέργειες:

1 Την άμεση κατάργηση της Υπουργικής Απόφασης με την οποία έγινε δεκτή η υπ’ αριθμόν 44/2014 γνωμοδότηση του ΝΣΚ και την άμεση απόλυση όσων τυχόν κρατούνται για χρονικό διάστημα πέραν των 18 μηνών. Σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες, σε αυτήν την κατηγορία υπάγονται ελάχιστοι πρόσφυγες. Ίσως και λιγότεροι από δέκα.

2 Την άμεση απόλυση των ευάλωτων περιπτώσεων (οικογένειες, παιδιά, ασυνόδευτοι ανήλικοι, έγκυες, θύματα βασανιστηρίων, ασθενείς, υπερήλικοι) με την αναγκαία παραπομπή τους σε δομές φιλοξενίας καθώς και την άμεση απόλυση των αιτούντων άσυλο.

Όσον αφορά τις δομές όπου προβλέπεται, βάσει της νομοθεσίας, να φιλοξενηθούν οι μονογονεϊκές οικογένειες με ανήλικα, οι έγκυες και οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, τα πάντα βρίσκονται στον αέρα. Όπως παραδέχονται πηγές του αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας, όσον αφορά τη φιλοξενία των μικρών παιδιών κυρίως, πρέπει οι δομές να πληρούν τις προϋποθέσεις για την ασφαλή και ομαλή φιλοξενία τους. Άλλες δομές όμως υπάγονται στις υπηρεσίες Κοινωνικής Πρόνοιας και άλλες στους δήμους, ενώ δεν λείπουν και οι αντιδράσεις από τις τοπικές κοινωνίες που δεν συμφωνούν με τη λειτουργία των ξενώνων.

3 Την απόλυση των κρατουμένων στις περιπτώσεις που η κράτηση έχει διαρκέσει πέραν των έξι μηνών, ανώτατο όριο που τίθεται ως κανόνας από τον νόμο – ταυτόχρονα με την έκδοση απόφασης εξάμηνης αναβολής απομάκρυνσης σύμφωνα με τις πρόνοιες του Ν. 3907/2011.

4 Την εξέταση, σε κάθε περίπτωση, της εφαρμογής των εναλλακτικών της κράτησης περιοριστικών μέτρων (υποχρέωση εμφάνισης στο αστυνομικό τμήμα του τόπου κατοικίας, δήλωση του τόπου κατοικίας κ.ά.). Η ίδια ρύθμιση μπορεί να εφαρμοστεί και για όσους / όσες στο εξής βρίσκονται στη χώρα χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα.

Το τελευταίο αφορά την πλειονότητα των 1.300 μεταναστών που πρόκειται να «απολυθούν». Ανθρώπους εξαθλιωμένους, από τα βάθη της Ασίας, τη σπαρασσόμενη από τον εμφύλιο Συρία και χώρες της Βόρειας και Κεντρικής Αφρικής.

Η απόλυση από τα κέντρα κράτησης θα γίνει σταδιακά. Έως τότε το υπουργείο Δημόσιας Τάξης σκοπεύει στη βελτίωση των συνθηκών κράτησης, σίτισης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης όλων όσοι παραμένουν κρατούμενοι.

Επί της ουσίας πρόκειται για εφαρμογή του Νόμου 3907/11, που θεωρούσε την κράτηση ως έσχατο μέσο και προέβλεπε την εξάμηνη παράταση της παραμονής στη χώρα μας όσων μεταναστών δεν πληρούν τους όρους μόνιμης διαμονής σε καθεστώς περιοριστικών μέτρων (π.χ. παρουσία δύο φορές τον μήνα στο αστυνομικό τμήμα του τόπου μόνιμης κατοικίας κ.λπ.).

Δηλαδή η πολιτεία φαίνεται να «ομολογεί» αδυναμία άμεσης απέλασης όσων δεν πληρούν τους όρους παραμονής και τους δίνει παράταση έξι μηνών είτε να φύγουν μόνοι από τη χώρα (πράγμα αδύνατο δίχως νόμιμα έγγραφα) είτε να παραμείνουν υπό καθεστώς διακριτικής παρουσίασης.

Το ερώτημα που τίθεται, είναι κατά πόσον η συγκεκριμένη ρύθμιση μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη, αφού ο αριθμός των μεταναστών οι οποίοι εισέρχονται παράνομα στη χώρα μας παρουσιάζει αύξηση τουλάχιστον 400%. Το επόμενο ερώτημα είναι κατά πόσον η χώρα μας διαθέτει τις δομές για τη διαχείριση του μείζονος σημασίας ζητήματος του μεταναστευτικού, ώστε να αποφύγει τον σκόπελο πιθανών αντιδράσεων και διαρροών.

Το προφίλ

Η μη κυβερνητική οργάνωση Γιατροί Χωρίς Σύνορα, η οποία επί δύο μήνες, στα τέλη του 2014, βρέθηκε σε Κέντρα Φιλοξενίας και Πρώτης Υποδοχής στα Δωδεκάνησα καταγράφοντας τις τραγικές έως και απάνθρωπες συνθήκες διαμονής οικογενειών με μικρά παιδιά, εγκύων και ηλικιωμένων κυρίως από τη Συρία και το Αφγανιστάν αναφέρει στο «Π» διά στόματος Απόστολου Βεΐζη:

«Αυτήν τη στιγμή παρατηρείται αύξηση των εισροών προσφύγων από τα παράλια της Μικράς Ασίας στα νησιά του Βορειοανατολικού και Νοτίου Αιγαίου, θύματα των δουλεμπόρων όλοι τους, κατά 700%! Επιπλέον έχει αλλάξει το προφίλ του πρόσφυγα, αφού δεν συναντάμε τόσο πολλούς άνδρες (οικονομικούς μετανάστες ή αντιφρονούντες των αυταρχικών καθεστώτων στις πατρίδες τους), αλλά μητέρες μόνες με βρέφη στην αγκαλιά, ασυνόδευτα μικρά παιδιά, οικογένειες που ξεριζώθηκαν βιαίως από τα σπίτια και τις πατρίδες τους και ηλικιωμένους άρρωστους, με χρόνια παθολογικά προβλήματα, αλλά και μεταδοτικές ασθένειες».

Σύμφωνα με την έκθεση που συνέταξαν τα μέλη των Γιατρών Χωρίς Σύνορα που βρέθηκαν στους υποτυπώδεις χώρους πρώτης υποδοχής στα νησιά των Δωδεκανήσων, φέτος περισσότεροι από 14.000 άνθρωποι έχουν πραγματοποιήσει το επικίνδυνο ταξίδι σε μικρές βάρκες, διασχίζοντας το Αιγαίο από την Τουρκία στα Δωδεκάνησα, για να αναζητήσουν προστασία. Μάλιστα το 90% αυτών προέρχεται από την εμπόλεμη Συρία.

Με ελάχιστες κατάλληλες εγκαταστάσεις για τη φιλοξενία τους, πολλοί πρόσφυγες αναγκάζονται να κοιμηθούν ακόμα και έξω, στο κρύο και τη βροχή, ή συνωστισμένοι σε κελιά αστυνομικών τμημάτων, ενώ περιμένουν να μεταβούν στην ηπειρωτική χώρα. «Τους τελευταίους τέσσερις μήνες δεν έχουμε δει πραγματική βούληση για βελτίωση του συστήματος υποδοχής» αναφέρει ο Κώστας Γεωργακάς, συντονιστής της δράσης των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στα Δωδεκάνησα. «Δεν παρέχεται κανένας ιατρικός έλεγχος κατά την άφιξη και το πιο σημαντικό είναι ότι ευάλωτα άτομα παραμελούνται.

Πρόσφατα μια ομάδα γιατρών από το υπουργείο Υγείας στάλθηκε με σκοπό να κάνει ιατρικούς ελέγχους για τον Έμπολα, παρ’ ότι οι περισσότεροι πρόσφυγες προέρχονται από τη Συρία και το Αφγανιστάν και όχι από τη Δυτική Αφρική. Ενώ εκείνοι που υποφέρουν από καρδιαγγειακά προβλήματα ή διαβήτη δεν λαμβάνουν καμία φροντίδα» προσθέτει ο Κ. Γεωργακάς.

Προσωπικές μαρτυρίες προσφύγων στους ΓΧΣ

Έμπνεσαμ, 64 ετών, Συρία

Συναντήσαμε τον Ebmesam στο νησί της Λέρου την ημέρα που έφτασε στην Ελλάδα. Έτρεμε και τα ρούχα του ήταν μούσκεμα. Παρουσίαζε υποθερμία.

«Το ταξίδι από την Τουρκία στην Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο. Αλλά, αν το συγκρίνω με τις δυσκολίες που είχα στη Συρία ή την Αίγυπτο, δεν είναι τίποτα. Η βάρκα ήταν πολύ μικρή. Νομίζω πως τα καταφέραμε λόγω της βοήθειας του Θεού – αλλιώς θα είχαμε πεθάνει όλοι.

Ο διακινητής μάς άφησε σε ένα άλλο ελληνικό μικρό νησί και έφυγε. Εκεί μας βρήκαν και μας συνέλαβαν κάποιοι ντυμένοι με μαύρες στολές. Δύο ώρες ήμαστε σκυμμένοι, ξαπλωμένοι σχεδόν στο έδαφος, ενώ έβρεχε καταρρακτωδώς. Όταν με βρήκατε (το επόμενο πρωί) ήμουν μούσκεμα. Παρακαλούσα τον Θεό να με βοηθήσει να συνεχίσω το ταξίδι. Τώρα νιώθω καλύτερα, έχω έντονο πονόλαιμο, αλλά θα τα καταφέρω. Είμαι εντάξει.

Στη Λέρο, στο αστυνομικό τμήμα, (γελάει) ήταν πολύ δύσκολα. Αν δεν ερχόσαστε οι Γιατροί χωρίς Σύνορα να με εξετάσετε, θα φώναζα απελπισμένος “Αφήστε με έξω, θέλω να αναπνεύσω καθαρό αέρα”. Το κελί είναι πολύ μικρό και πάσχω από χρόνιο άσθμα. Κανονικά είναι για δύο άτομα, αλλά ήμαστε 12 μέσα σ’ αυτό! Το αστυνομικό τμήμα στη Λέρο δεν έχει κατάλληλες υπηρεσίες, όπως νερό, τουαλέτες κ.λπ.».

Σουλεϊμάν, 29 ετών, Συρία

Συναντήσαμε τον Σουλεϊμάν στο νησί της Κω, λίγο μετά την απελευθέρωσή του από το τοπικό αστυνομικό τμήμα. Περίμενε το καράβι με προορισμό την Αθήνα.

«Έχω δει φρικτά πράγματα στη διάρκεια του πολέμου στη Συρία. Καταστροφή. Μόνο αυτό μπορώ να πω. Έχω υποστεί ξυλοδαρμούς και βασανισμό. Είδα παιδιά να πεθαίνουν από την πείνα. Είδα ανθρώπους να πεθαίνουν επειδή δεν είχαν πρόσβαση στα φάρμακά τους. Αναγκάστηκα να πληρώσω ένα μεγάλο ποσό για να διαφύγω. Πρώτα πήγα στην Κωνσταντινούπολη. Ήθελα να δουλέψω στην Τουρκία, αλλά δεν υπήρχε δουλειά για μένα εκεί. Έπαιρνα 1.100 λίρες τον μήνα, λεφτά με τα οποία είναι αδύνατον να ζήσει κάποιος εκεί. Έμεινα τρεις μήνες και μετά πήγα στη Σμύρνη. Τρεις φορές προσπαθήσαμε να περάσουμε απέναντι.

Την πρώτη φορά πήγαμε δυόμισι ώρες μακριά από τη Σμύρνη, για να περάσουμε στη Χίο. Μετά από 300-400 μέτρα από την Τουρκία, ήρθαν οι ελληνικές αρχές και μας επαναπροώθησαν στην Τουρκία. Κατόπιν ήρθε τουρκικό πλοίο και μας τράβηξε πίσω. Ήμαστε 43 άτομα στη βάρκα.

Και τη δεύτερη φορά μας έπιασαν ύστερα από 40 λεπτά στη βάρκα. Ήρθαν οι ελληνικές αρχές και μας είπαν να σταματήσουμε. Όταν δεν εισακούσαμε, πυροβόλησαν στον αέρα και αναγκαστήκαμε να σταματήσουμε. Έβρεχε. Φοβήθηκα πολύ. Πώς μπορείς να μη φοβηθείς; Την τρίτη φορά η θάλασσα ήταν φουσκωμένη. Η βάρκα χάλασε και γυρίσαμε πίσω στην Τουρκία.

Την τέταρτη φορά μού είπαν ότι χρειάζεται να πληρώσω 200 ευρώ παραπάνω και μας πήγαν στο Μπόντρουμ. Από εκεί τελικά καταφέραμε να περάσουμε στην Ελλάδα. Την πρώτη φορά έδωσα 1.100 ευρώ, τη δεύτερη 1.250 ευρώ και την τρίτη φορά έδωσε ένας φίλος μου που μένει στην Ευρώπη και θα πρέπει να του τα επιστρέψω. Οι συνθήκες μέσα στο αστυνομικό τμήμα της Κω, αν τις περιγράψω μόνο με μία φράση, θα έλεγα ότι δεν υπάρχει καθόλου υγιεινή. Είναι ανύπαρκτη. Δεν θέλω να πω κάτι άλλο».

Μοχάτζερ, 18 ετών, Συρία

Συναντήσαμε τον Μοχάτζερ στο αστυνομικό τμήμα της Κω. Ήταν εκεί τέσσερις ημέρες. Πάσχει από διαβήτη και, όταν εξετάστηκε από γιατρό, του βρήκαν υψηλά επίπεδα ζαχάρου στο αίμα. Ήταν αναγκασμένος να τρώει φαγητό που δεν βοηθούσε καθόλου την κατάστασή του. Ο Μοχάτζερ ζήτησε μόνο μία καλύτερη συσκευή ινσουλίνης καθώς η δική του δεν λειτουργούσε σωστά. Όταν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα του έφεραν μια καινούργια, ο Μοχάτζερ ήταν πραγματικά χαρούμενος και ευγνώμων.

«Διαγνώστηκα με ζαχαρώδη διαβήτη όταν ήμουν επτά χρόνων. Έφυγα από τη Συρία από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος, γιατί δεν υπήρχε επαρκής ιατρική φροντίδα. Χρειάζομαι ινσουλίνη, αλλά αυτή δεν είναι πλέον διαθέσιμη. Πριν από τον πόλεμο, με παρακολουθούσε γιατρός και είχα πρόσβαση σε φαρμακευτική αγωγή. Τώρα δεν υπάρχει τίποτα. Η φροντίδα είναι αδύνατη για μένα.

Λίγο πριν φύγω, μου ήρθε το χαρτί για να καταταγώ στον στρατό. Κρύφτηκα σε ένα φορτηγό και κατάφερα να διαφύγω από εκείνη την περιοχή. Στη συνέχεια όμως έπρεπε να περάσω και από άλλες ένοπλες ομάδες και να τους πείσω να με αφήσουν να φύγω. Ήμουν ολομόναχος. Πέρασα στην Τουρκία – ήταν η πρώτη φορά που πήγαινα εκεί. Είχα κάποιους γνωστούς που με φιλοξένησαν. Έπειτα από κάποιες μέρες βρέθηκα στη Σμύρνη. Όλοι εκεί γνωρίζουν ότι οι ξένοι πηγαίνουν εκεί για να περάσουν απέναντι στην Ευρώπη. Κατάφερα να περάσω στην Ελλάδα την τρίτη φορά.

Την πρώτη μέρα που μας έφεραν στο αστυνομικό τμήμα της Κω ήταν ήδη 30 άτομα εδώ. Δεν υπήρχε χώρος. Αναγκαστήκαμε να κοιμηθούμε στο πάτωμα, όπου βρίσκαμε. Οι τουαλέτες είναι πολύ βρόμικες και, όπως βλέπετε, δεν υπάρχει υγιεινή».

Σημείωση: Τα ονόματα των προσφύγων έχουν αλλαχθεί.