Στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, η Ελλάδα με πολιτικούς όρους φαίνεται να εντάσσεται μεταξύ των χωρών που ήταν διατεθειμένες να συμμετάσχουν στις διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης, πράγμα που δεν έγινε εφικτό λόγω της καθυστέρησης της ελληνικής οικονομίας…

Αφιέρωμα: Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και της Ευρώπης

Στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, η Ελλάδα με πολιτικούς όρους φαίνεται να εντάσσεται μεταξύ των χωρών που ήταν διατεθειμένες να συμμετάσχουν στις διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης, πράγμα που δεν έγινε εφικτό λόγω της καθυστέρησης της ελληνικής οικονομίας και των προοπτικών της.

Έτσι, παρατηρήθηκε μια δυσλειτουργία, κατά την οποία η χώρα μας πολιτικά είχε τη δυνατότητα να ακολουθήσει τους γρήγορους ρυθμούς που επέβαλε η ιδέα της παγκοσμιοποίησης και να αφήσει πίσω της τις χρόνιες αγκυλώσεις του πολιτικού συστήματος του παρελθόντος, αλλά οικονομικά άσθμαινε και δεν έδειχνε ικανή να ακολουθήσει τις πολιτικές εξελίξεις.

Ήδη από τα πρώτα χρόνια, τα οικονομικά της χώρας θα επιδεινωθούν δραστικά λόγω των εξοπλισμών, οι οποίοι προκειμένου να αντιμετωπιστούν για εθνικούς καθαρά λόγους μάς οδηγούν σε εξωτερικό δανεισμό. Η Ελλάδα θα αποδειχθεί το δεύτερο κράτος – μέλος του ΝΑΤΟ με τις μεγαλύτερες στρατιωτικές δαπάνες μετά τις ΗΠΑ! Από την άλλη, μετά την πτώση της Δικτατορίας χαλαρώνουν στον τομέα της οικονομίας οι μακροοικονομικές πολιτικές προκειμένου να επιτευχθεί η αναδιανομή των εισοδημάτων μέσω των μισθολογικών αυξήσεων όπως επίσης και η ενίσχυση της ανάπτυξης και της απασχόλησης στο νέο περιβάλλον των πετρελαϊκών κρίσεων (1973 η πρώτη, 1979 η δεύτερη).

Αυτή η οικονομική τακτική σε γενικές γραμμές ασκήθηκε από τις αρχές της μεταπολίτευσης έως και το 1990, με αποτελέσματα που εκ των υστέρων δεν μπορούν να θεωρηθούν επιτυχημένα. Ωστόσο, μέχρι τότε, το δημόσιο χρέος κυμαινόταν ακόμα σε χαμηλά και ελεγχόμενα επίπεδα, έτσι ώστε οι λάθος οικονομικές πολιτικές να μη δημιουργούν μεγάλα και μη αντιμετωπίσιμα προβλήματα. Στα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης της χώρας από τη Ν.Δ. παρατηρείται η μεγαλύτερη αναδιανομή εισοδήματος, με το ποσοστό φτώχειας να μειώνεται εντυπωσιακά από το 23,5% που ήταν το 1974 σε 8,8% το 1981-82.

Την αντίστοιχη περίοδο παρατηρούνται σοβαρά προβλήματα στον βιομηχανικό τομέα της χώρας, με τις μεγάλες μεταπρατικές επιχειρήσεις να πλήττονται από τις συνθήκες που δημιούργησαν οι πετρελαϊκές κρίσεις και η απότομη αύξηση του εργατικού κόστους. Τέλος, ακολουθήθηκε μια σειρά κρατικοποιήσεων μεγάλων επιχειρήσεων που ανήκαν στους ομίλους της Εθνικής και Εμπορικής Τράπεζας, με αποκορύφωμα την κρατικοποίηση της Εμπορικής. Έτσι, το κράτος βρέθηκε να ελέγχει το 60% του τραπεζικού συστήματος σε ένα διεθνές περιβάλλον που αποθάρρυνε έντονα παρόμοιες ενέργειες.

Αλλαγή στο πολιτικό σκηνικό

Αμέσως μετά την πτώση της Χούντας, εμφανίστηκε στο πολιτικό προσκήνιο της μεταπολίτευσης ένα νέο κόμμα που υπό την ηγεσία τού Ανδρέα Παπανδρέου κατάφερε σε ελάχιστο πολιτικό χρόνο να αλλάξει τα ακλόνητα πολιτικά δεδομένα της χώρας. Έχοντας ως βασικό του σύνθημα την «Αλλαγή», αξιοποίησε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα αντιδεξιά αντανακλαστικά της ελληνικής κοινωνίας εμφανίζοντας ένα ριζοσπαστικό για την εποχή του πρόγραμμα, το οποίο κατόρθωσε να εκφράσει τη συντριπτική πλειονότητα των παραδοσιακών αντιδεξιών κεντρώων ψηφοφόρων και των ΕΑΜογενών αριστερών, οι οποίοι στη συνθηματολογία του Αντρέα έβλεπαν την άμεση δικαίωση των δικών τους αγώνων. Με αυτόν τον τρόπο, ο Παπανδρέου κατάφερε, έπειτα από δυο πολύ επιτυχημένες εκλογικές αναμετρήσεις, να θέσει σοβαρότατη υποψηφιότητα στις εκλογές του 18ης Οκτωβρίου, όπου έγινε πραγματικότητα στην Ελλάδα μια μεγάλη αλλαγή. Το ΠΑΣΟΚ, με ένα εξωστρεφές και έντονα ριζοσπαστικό πρόγραμμα που στόχευε στον μη «προνομιούχο Έλληνα», ξεπέρασε στις εκλογές του Οκτωβρίου του ’81 τις προσδοκίες και του πιο ακραία αισιόδοξου στελέχους του Κινήματος!

Εκλογικές στρατηγικές

Η εκλογική στρατηγική του Ανδρέα Παπανδρέου εκπονήθηκε ευφυώς λαμβάνοντας υπόψη τις ευνοϊκές συνθήκες της εγχώριας πολιτικής – κομματικής διαστρωμάτωσης. Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένου και του ΚΚΕ, στηρίζονταν σε ταξικά ανομοιογενείς εκλογικές βάσεις. Ενώ η Νέα Δημοκρατία ήταν ο φυσικός φορέας έκφρασης των ανώτερων κοινωνικά στρωμάτων και το ΠΑΣΟΚ των ενδιάμεσων ή κατώτερων, εκείνο που προείχε στις επιλογές του εκλογικού σώματος ήταν η πολιτική – ιδεολογική τοποθέτηση στο δίπολο Αριστερά – Δεξιά, γεγονός που συνέτεινε στην έντονη πολιτική πόλωση. Αυτήν την πολιτική πόλωση αξιοποίησε αριστοτεχνικά το ΠΑΣΟΚ προκειμένου να πετύχει τους πολιτικούς του στόχους, που φυσικά απέβλεπαν στην κατάληψη της εξουσίας. Με το ξεκίνημα της νέας δεκαετίας του ’80, η Ελλάδα είχε ήδη πετύχει σημαντικούς μετασχηματισμούς, οι οποίοι με τη σειρά τους είχαν διαμορφώσει τέτοιες κοινωνικές προσδοκίες τις οποίες, όπως φάνηκε, μόνο το ΠΑΣΟΚ ήταν σε θέση να κινητοποιήσει και να πραγματώσει σε σχέση μάλιστα με μια Ν.Δ. που φαινόταν ξεπερασμένη τόσο στον λόγο της όσο και απέναντι στον κόσμο που απευθυνόταν. Πάνω σε αυτά τα δεδομένα, το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να πετύχει και να επιβάλει την πολιτική του ηγεμονία και να κυριαρχήσει στη μεταπολιτευτική Ελλάδα.

ΠΑΣΟΚ εν όψει!

Το ΠΑΣΟΚ ιδρύθηκε στα τέλη του Αυγούστου του 1974 και έκανε την ιδρυτική του διακήρυξη λίγες μέρες αργότερα, στις 3 Σεπτεμβρίου. Με βάση την ιδρυτική του διακήρυξη, σκοπός της δράσης του ήταν η εθνική ανεξαρτησία, η λαϊκή κυριαρχία, η κοινωνική απελευθέρωση και η εδραίωση των δημοκρατικών διαδικασιών. Το ΠΑΣΟΚ στις δυο πρώτες εθνικές εκλογικές αναμετρήσεις απέσπασε: τον Νοέμβριο του 1974 ποσοστό 13,5%, που μεταφράστηκε στην ανάδειξη 15 βουλευτών, και τον Νοέμβριο του 1977 ποσοστό 25,30% (διπλασίασε δηλαδή την εκλογική του δύναμη) και 92 βουλευτές, καταλαμβάνοντας τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Προκειμένου να φτάσει στην εξουσία, το ΠΑΣΟΚ χρειάστηκε να περάσει από μια σειρά εσωκομματικών αντιπαραθέσεων, στη διάρκεια των οποίων ο Ανδρέας Παπανδρέου εξουδετέρωσε όλες εκείνες τις ομάδες που θα μπορούσαν να θέσουν σε αμφισβήτηση την εσωκομματική κυριαρχία του. Έτσι, δίχως εσωκομματικές τριβές και αντιπαραθέσεις, ο Παπανδρέου προχώρησε άνετα στη συγκρότηση ενός μαζικού κόμματος, του πρώτου κόμματος με παρόμοια οργανωτικά χαρακτηριστικά που διεκδικούσε την εξουσία, το οποίο διέθετε αποτελεσματικούς μηχανισμούς, με τους οποίους κινητοποιούνταν νέα σε ηλικία, ικανά στελέχη, σε συνεργασία με έμπειρους πολιτικούς. Το 1977, το ΠΑΣΟΚ διέθετε 27.000 μέλη, ενώ το 1981 έφτασαν τα 110.000, μια και πολλοί έσπευσαν να ενταχθούν στις τάξεις του προβλέποντας την άνοδό του στην εξουσία. Η οργανωτική αποτελεσματικότητα του ΠΑΣΟΚ ώθησε τη Ν.Δ. – που έβλεπε ότι κάτι αντίστοιχο συνέβαινε και στις ευρωπαϊκές χώρες – στο να οργανωθεί κατά τα πρότυπα ενός μαζικού κόμματος. Αυτό, ωστόσο, συνέβη ουσιαστικά και οργανωμένα το 1984, μετά την άνοδο του Κ. Μητσοτάκη στην ηγεσία της.