Η ελληνική εργοδοσία ήταν διαχρονικώς επιφυλακτική στα ζητήματα Κοινωνικής Ασφάλισης. Είτε με τη μορφή τής πολύ μικρής, μικρής ή μεσαίας επιχείρησης (που αποτελούν τη συντριπτική πλειο­νότητα του λυμφατικού και απο-συγκροτημένου παραγωγικού μας ιστού) είτε με το σπανίζον μέγεθος της μεγάλης μονάδας, ακόμη δε και με τη διακλαδικότητα των ελά­χιστων μεγάλων ομίλων, δεν την είδε ως το μείζον ζήτημα της κοι­νωνικής συνοχής, ως το επίκεντρο του Κοινωνικού Κράτους. Η δημόσια και καθολική Κοινωνι­κή Ασφάλιση, όταν λειτουργεί με ευκρινείς, πασίδηλες, μόνιμες και παγιωμένες διαδικασίες, ως συνάρ­τηση του εργασιακού συστήματος, όχι μόνο συμβάλλει στη συνεχή αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, ως κομβικού παράγοντα της ανταγωνιστικότητας της εθνι­κής οικονομίας και των κατ’ ιδίαν παραγομένων προϊόντων και υπη­ρεσιών, αλλά-και κυρίως-συ­γκροτεί και ενοποιεί το λεγόμενο «Κοινωνικό Κεφάλαιο».

Η ελληνική εργοδοσία ήταν διαχρονικώς επιφυλακτική στα ζητήματα Κοινωνικής Ασφάλισης. Είτε με τη μορφή τής πολύ μικρής, μικρής ή μεσαίας επιχείρησης (που αποτελούν τη συντριπτική πλειο­νότητα του λυμφατικού και απο-συγκροτημένου παραγωγικού μας ιστού) είτε με το σπανίζον μέγεθος της μεγάλης μονάδας, ακόμη δε και με τη διακλαδικότητα των ελά­χιστων μεγάλων ομίλων, δεν την είδε ως το μείζον ζήτημα της κοι­νωνικής συνοχής, ως το επίκεντρο του Κοινωνικού Κράτους. Η δημόσια και καθολική Κοινωνι­κή Ασφάλιση, όταν λειτουργεί με ευκρινείς, πασίδηλες, μόνιμες και παγιωμένες διαδικασίες, ως συνάρ­τηση του εργασιακού συστήματος, όχι μόνο συμβάλλει στη συνεχή αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, ως κομβικού παράγοντα της ανταγωνιστικότητας της εθνι­κής οικονομίας και των κατ’ ιδίαν παραγομένων προϊόντων και υπη­ρεσιών, αλλά-και κυρίως-συ­γκροτεί και ενοποιεί το λεγόμενο «Κοινωνικό Κεφάλαιο». Αυτό αποτελεί την πεμπτουσία των μικρών ή μεγάλων υποσυνό­λων του παράγοντα «εργασία», ο οποίος, μολονότι στις μέρες μας υποβαθμίζεται οικονομικά και θεσμικά, εν τούτοις, με αμιγώς οικονομετρικά και αναπτυξιακά κριτήρια, σύμφωνα με έρευνες της αδέσμευτης οικονομικής επιστή­μης, πολλαπλασιάζει τον παραγό­μενο πλούτο. Επιπροσθέτως δε, αναβαθμίζει τον κοινωνικό σχημα­τισμό στον διεθνή καταμερισμό της εργασίας.

Έτσι, η αμφισβήτηση ορισμένων πτυχών της Κοινωνικής Ασφάλι­σης (π.χ. ύψος εισφορών, ημερών ασφάλισης, παροχών) ή η μόνιμη επιδίωξη συγκεκριμένων εκπτώσε­ων ή εξαιρέσεων (απαλλαγές από τις εισφορές ή επαναλαμβανόμε­νες και χωρίς στοχευμένη διακριτότητα ρυθμίσεις), ως μέθοδος επιχειρηματικής αυτοσυντήρησης, συνέβαλε στην υποβάθμιση της και στην ουσιαστική ανυπαρξία ασφαλιστικής κουλτούρας και συ­νείδησης.

Στην υποτίμηση αυτού του σπου­δαίου θεσμού έπαιξε μεγάλο ρόλο η πανσπερμία, το μέγεθος, η πε­ριστασιακή και άνευ μελέτης και έρευνας ίδρυση και λειτουργία με­γάλου αριθμού μικρών επιχειρήσε­ων, στις οποίες η αυτοαπασχόληση και η οικογενειακή εργασία έχουν κεντρική θέση.

Η προσδοκία της γρήγορης και εύκολης επιτυχίας τού συνήθως αι­σιόδοξου Έλληνα, η έλλειψη έρευ­νας αγοράς, σχεδίου και κατάλλη­λης προετοιμασίας, η προφανής προτεραιότητα και εμμονή στην ευτυχία του παρόντος χρόνου, η παροχέτευση των πόρων των «κα­λών ημερών» στις εκδηλώσεις της εφήμερης ευωχίας και επίδειξης, η οιονεί γενετική ροπή στα ακίνητα (νόμιμα ή αυθαίρετα), είναι μερικές από τις κύριες αιτίες (πλην αυτών που αναφέρονται στις ελεγκτικές αρμοδιότητες του κράτους και στον βαθμό εγρήγορσης – ετοιμό­τητας των συνδικαλιστικών φορέ­ων) που έφεραν την ασφαλιστική συνείδηση σε δεύτερη μοίρα. Οι μικρομεσαίοι δεν θα είχαν σο­βαρούς λόγους να μην πειθαρχή­σουν στη θεμελιώδη Ασφαλιστική Νομοθεσία, αν το όλο σύστημα λειτουργούσε στοιχειωδώς ορθο­λογικά. Το ότι, π.χ., οι σχέσεις εργασίας, ως ένα κοινωνικο-οικονομικό σύνολο κανόνων αναγκαστικού δικαίου και ιδιωτικής βούλησης, λειτούργησαν αισθητά καλύτερα από τις ασφαλιστικές σχέσεις, είναι θέμα που αφορά και τις δύο πλευρές.

Οι μικρομεσαίοι (και με τη συναί­νεση πολλές φορές των μισθωτών) αρτίωναν τις απτές απολαβές, αλλά περιέκοπταν τις έμμεσες, ωσάν αυ­τές να μην πήγαιναν σε σπουδαίο σκοπό. Ήταν ζητήματα του απώτε­ρου και άγνωστου μέλλοντος και «ποιος ζει και ποιος πεθαίνει», για να απολαύσει εν καιρώ τις κρίσι­μες, αλλά διαρκώς μετατιθέμενες στον αόριστο χρόνο, παροχές του απόμαχου βίου, που κυρίως βασί­ζονται στις εισφορές! Έτσι και η δική τους ασφάλιση (πρώηνΤΕΒΕ, ΤΣΑ, ΤΑΕ κ.λπ. και τώρα ΟΑΕΕ) είναι εξόχως ελλειμ­ματική. Η ατελής ασφαλιστική κουλτούρα γίνεται μπούμερανγκ για πολλούς. Πάνω από το 1/3 των αυτοαπασχολούμενων, ακόμη και σήμερα, είναι απρόθυμο ή αδυνατεί να καταβάλλει τις ίδιες εισφορές.

2 Αλλά σ’ αυτή τη δυσάρεστη κατάσταση, προστέθηκε εσχάτως, από ένα τμήμα των ερ­γοδοτών της μεσαίας και μεγάλης επιχειρηματικότητας, και μια νέα, πολύ συγκεκριμένη αμφισβήτηση. Με την ενθάρρυνση της νεοφιλελεύθερης μονομέρειας και αυθάδειας, άρχισαν να προβάλουν μιαν απορρυθμιστική πρόταση, που αμφισβητεί τον πάγιο προσανα­τολισμό και τις βασικές αρχές της κοινωνικο-ασφαλιστικής πολιτικής και νομοθεσίας.

Ζητούν, π.χ., να καταργηθεί και να μη ληφθεί υπ’ όψιν για τη σύνταξη ο 13ος και ο 14ος μισθός· ο τελικός υπολογισμός της σύνταξης να γίνε­ται βάσει του μέσου όρου των απο­λαβών ολόκληρου του εργασιακού βίου· να εξισωθούν απολύτως τα όρια εξόδου ως προς όλους τους ασφαλισμένους προς τα πάνω, ανε­ξαρτήτως άλλων ατομικών, οικογε­νειακών, κοινωνικών παραμέτρων και στοχεύσεων να καθιερωθεί το κεφαλοποιητικό σύστημα κ.λπ.

3 Παρά την τελευταία ενεργο­ποίηση τους, για λόγους αυτο­συντήρησης ή ταξικής επιβολής, η μικροαστική και η μεγαλοαστική τάξη (η μεσοαστική είναι περισ­σότερο μετανεωτερικό νεφέλωμα παρά διακριτή-ένσαρκη τάξη στην-ευμετάβολη πάντως-ελληνική κοινωνική διαστρωμάτω­ση) δεν είχαν ποτέ συγκεκριμένο σχέδιο για το Κοινωνικό Κράτος, το οποίο έβλεπαν συνήθως με καχυποψία. Και ενώ, όπως ειπώ­θηκε, για πολλές χιλιάδες μελών της μικροαστικής τάξης ήταν, και τώρα περισσότερο καθίσταται, το μοναδικό προσδοκώμενο έσοδο βιοπορισμού, δεν το είχαν ποτέ ως προτεραιότητα της συλλογικής τους δράσης.

Η επιφύλαξη και η απροθυμία σύμπραξης στα ζητήματα εν γένει του Κοινωνικού Κράτους ήταν ένα από τα χαρακτηριστικά του συνδι­καλισμού τους. Ήταν η δυσάρεστη έκπληξη της τελευταίας χρημα­τοπιστωτικής κρίσης, το αδόκητο (για τους περισσότερους) υπαρκτικό«ταρακούνημα»της πιθανής οικονομικής και κοινωνικής κα­τάρρευσης (ή έστω υποβάθμισης), που οδήγησε χιλιάδες μικρομε­σαίους σε περίσκεψη και σφαιρικό προβληματισμό. Γι αυτό άρχισαν, κυρίως οι Ενώσεις των εμπόρων, των βιοτεχνών και των επιτηδευ­ματιών, να ευαισθητοποιούνται και να επεξεργάζονται προτάσεις βιωσιμότητας και διάσωσης του Ασφαλιστικού Συστήματος. Σε μιαν οικονομία φθίνουσας πρωτογενούς και μεταποιητικής παραγωγής, όπου οι εναπομέ­νουσες κύριες δραστηριότητες συγκεντρώνονται στους λίγους εγχώριους Ομίλους ή σε επεν­δύσεις «αυτοκρατορικού τύπου» (κατάληψη καίριων παγκόσμιων γεωστρατηγικών θέσεων), το μέλλον για τους πολλούς και μικρούς είναι προδιαγεγραμμένο. Άρα και η θέ­αση του Δημόσιου Ασφαλιστικού Συστήματος, ως ύστατου και σχε­τικώς σίγουρου -ακόμη-καταφυ­γίου, κερδίζει κοινωνικό έδαφος και συγκινεί όλο και περισσότερες (και μέχρι πρότινος μάλλον αδιά­φορες) συνειδήσεις.

Γι αυτήν την εξέλιξη συνέβαλαν και οι ενημερωτικές εκπομπές, κυρίως της πρωινής ζώνης, που με την επιμονή τους να παρουσιάζουν τα καθημερινά προσωπικά, αλλά και τα γενικότερα, ζητήματα των Εργασιακών Σχέσεων και του Κοι­νωνικού Κράτους, τα τοποθέτησαν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης. Η ενεργοποίηση των μικρομεσαίων αυτοαπασχολούμενων για την ανά­πτυξη ενός σύγχρονου και επαρ­κούς Κοινωνικού Κράτους, τώρα που η κρίση χτυπά όλο και με μεγα­λύτερη ένταση – αλλά και σε μεγα­λύτερη έκταση – την τάξη τους, θα οδηγήσει σε μιαν υπολογίσιμη (και –γιατί όχι; -απροσπέλαστη)συμ­μαχία με την Εργατική Τάξη, υπό τη στενή έννοια, με δεδομένο ότι, πάνω από το μισό του πληθυσμού της μισθωτής εργασίας της χώρας παρέχεται σ’αυτούς. Μάλιστα δε, κατά την ελληνική και μεσογειακή ιδιαιτερότητα, οι δύο αυτές διαστρωματώσεις έχουν αναπτύξει μεταξύ τους πολύμορ­φους δεσμούς, ώστε σ’αυτό ακρι­βώς το εργασιακό και κοινωνικό πε­δίο να παρατηρείται η μεγαλύτερη κινητικότητα, η οποία καθιστά την εναλλαγή των ρόλων σύνηθες φαι­νόμενο και τη διαδοχική ασφάλιση το συχνότερα απαντώμενο ζήτημα του Ασφαλιστικού. Αυτή η συνύφανση των συμφε­ρόντων και της κοινής μοίρας θα απελευθερώσει πολλές δυνάμεις, αν οι συνδικαλιστικές ηγεσίες των οικείων χώρων κατανοήσουν τα νέα κοινά εισοδηματικά, οικονο­μικά, θεσμικά και πολιτικά συμ­φέροντα τους και συγκροτήσουν τις θεωρητικές τους πλατφόρμες, αλλά και το διεκδικητικό τους πλαίσιο, με βάση τα επίκοινα και ομοειδή χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα. Οι μεγάλες ρωγμές, που το νεοφιλελεύθερο πρόταγμα προκαλεί στο κοινωνικό σώμα, η υπερσυσσώρευση παραγωγικών μέσων και πλούτου από την εσωτε­ρική και υπερεθνική μεγαλοαστική τάξη, η αναπόδραστη προλεταρι­οποίηση της κάποτε ανερχόμενης μεσαίας τάξης, η κοινή πικρή τους διαπίστωση ως «γενιάς χρεωστών» και ο εγκλωβισμός τους στο τρα­πεζικό σύστημα, έχουν ξεθωριάσει τα παλιά και ευδιάκριτα κριτήρια των τάξεων και έχουν οδηγήσει σε ευρύτερες κατηγοριοποιήσεις και ανακατατάξεις.

Προ της κοινωνικής επιδείνωσης που επέρχεται (αφού η κρίση αντι­μετωπίζεται με την ίδια περίπου συστημική λογική και οι συσχε­τισμοί στην Ε.Ε. δεν επιτρέπουν εναλλακτικές προσεγγίσεις και προγράμματα), πρέπει οι Κοινωνι­κές Συμμαχίες να σφυρηλατηθούν με ρεαλιστικές και πρόσφορες στοχεύσεις. Η κυριότερη μπορεί, και πρέπει να είναι, η αποτροπή της απορρύθμισης του Κοινωνικού Κράτους και του Ασφαλιστικού Συστήματος.

Η λογική της αναδιανομής της φτώχειας, που αναρριπίζει τις ενδοστρωματικές διαφορές, πρέπει να αποβληθεί ως επιζήμια και δια­λυτική. Γιατί, αν η πολιτική των όλο και λιγότερων εισροών πόρων προς το Κοινωνικό Κράτος θεωρηθεί μια αυτονόητη και νομιμοποιημένη επιλογή -ενόψει των προτεραι­οτήτων του νεοφιλελευθερισμού και της νεοσυντηρητικής δημο­σιονομικής διαχείρισης-, τότε το επόμενο αυτόθροο βήμα είναι η αναδιανομή των απομειούμενων εσόδων και η εξίσωση όλων προς τα κάτω.

Σ’αυτή την απευκταία περίπτωση, το μεν Κοινωνικό Κράτος θαγίνει για τους πολλούς ένα άθροισμα ευεργεσιών συλλογικής ελεημοσύ­νης, ανεπαρκών να εξασφαλίσουν μια μετρημένη και αξιοπρεπή ζωή, το δε Ασφαλιστικό Σύστημα ένα φιλόπτωχο Ταμείο βικτωριανής εποχής, από το οποίο μόνον οι λίγοι και κατέχοντες θα έχουν τη δυνατότητα να αποδράσουν, είτε προς τα Επαγγελματικά Ταμεία είτε προς την ιδιωτική ασφάλιση.

Επιβάλλεται, λοιπόν, η σύναψη  ενός νέου Κοινωνικού Συμβο­λαίου. Απαιτείται επειγόντως ένας ρωμαλέος ανασχεδιασμός των υποσυστημάτων του Κοινωνικού Κράτους, πρωτίστως του Ασφα­λιστικού. Για πρώτη φορά, έπειτα από πολλές δεκαετίες, τα μεσο­πρόθεσμα και μακροπρόθεσμα συμφέροντα των μικρομεσαίων συμπίπτουν, ή είναι πολύ κοντά, με αυτά των μισθωτών. Για πρώτη φο­ρά αναδύεται με τόση ευκρίνεια η στοιχειακή υπαρκτική τους ταξική συγγένεια.

Αλλά η αξιοποίηση αυτού του νέου, κοινού, ταξικού – ή έστω διαστρωματικού – αποθέματος προϋποθέτει και καθίδρυση νέων οργανωτικών δομών, επί τη βάσει των σύγχρονων ενοποιητικών στοι­χείων, που είναι περισσότερα των αποκλινόντων. Και αυτή τη νέα ορ­γάνωση πρέπει να την τολμήσουν όλοι όσοι έχουν την ευθύνη της εκπροσώπησης των επαγγελματι­κών τους τάξεων ή των Εργατικών Ενώσεων.