Γράφει ο lykosakis

Σε αυτό το άρθρο θα προσπαθήσουμε να ερευνήσουμε πώς καλλιεργείτε η ιδέα του εθνικισμού και τις κοινωνικές επιπτώσεις του.

Γράφει ο lykosakis

Σε αυτό το άρθρο θα προσπαθήσουμε να ερευνήσουμε πώς καλλιεργείτε η ιδέα του εθνικισμού και τις κοινωνικές επιπτώσεις του. Μπορεί άραγε σήμερα,μετά τις εμπειρίες με τους Ναζί ο σύγχρονος πολιτισμός να αναγεννήσει ξανά από τις στάχτες του τον φασισμό; Καταρχήν ας δούμε πως ορίζεται αυτό το ιδεολόγημα που αποκαλείτε “εθνικισμός” και θα προσπαθήσουμε να το αποσυνδέσουμε από την έννοια του έθνους. Υπάρχει μια σύγχυση των εννοιών αυτών που θα πρέπει να ξεκαθαριστεί. Ο όρος “εθνικισμός” αναφέρεται σε ένα σύνολο πεποιθήσεων για το έθνος. Κάθε έθνος μπορεί να έχει διάφορες απόψεις σχετικά με τον χαρακτήρα του. Απόψεις που συχνά παίρνουν τη μορφή πολιτικών διαφορών. Ορισμένοι βλέπουν το έθνος στο οποίο ανήκουν ως πρόμαχο των ατομικών ελευθεριών,ενώ άλλοι μπορεί να θυσιάσουν τις ελευθερίες τους για χάρη της ασφάλειας. Κάποιοι μπορεί να θεωρούν ευπρόσδεκτους τους μετανάστες στηρίζοντας πολιτικές που διευκολύνουν την πολιτογράφησή τους ενώ άλλοι μπορεί να είναι εχθρικοί απέναντι στο φαινόμενο της μετανάστευσης, άλλες φορές πάλι οι πολιτικές αφορούν θρησκευτικές πεποιθήσεις που θα πρέπει ή δεν θα πρέπει να λατρεύονται από κάποιο έθνος. Όλα τα παραπάνω αποτελούν κριτήρια με τα οποία κοινωνικές ομάδες διαφοροποιούνται σε “αυτοί” και “εμείς”. Κάποιο ανθρώπινο σύνολο εναντιώνεται σε κάποιο άλλο σχεδόν από την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας και το φαινόμενο συνεχίζει να υπάρχει ακόμα και σήμερα. πχ. Οι Τσετσένοι και οι Ουκρανοί θεωρούν τους λαούς τους διαφορετικούς από τους Ρώσους, οι Κούρδοι διαχωρίζουν τον εαυτό τους από τους Ιρακινούς και τους Τούρκους. Οι Ταϊβανέζοι αναζητούν την διαφορετικότητά τους από την Κίνα . Οι Σλοβάκοι και οι Τσέχοι χώρισαν σχηματίζοντας ξεχωριστά εθνικά κράτη. Κάποιοι θεωρούν ότι το Κασμίρ δεν είναι μέρος της Ινδίας κλπ. Τα έθνη αναδύονται μέσα στο χρόνο ως αποτέλεσμα ποικίλων ιστορικών διεργασιών. Όλα τα έθνη έχουν κάποιες πρόδρομες ιστορικές μορφές, είτε μιλάμε για φυλές, είτε για πόλεις κράτη, είτε για βασίλεια. Για την δόμηση ενός έθνους είναι σημαντικές οι μνήμες οι οποίες αφορούν τις προγενέστερες αυτές μορφές κοινωνικής οργάνωσης.. Το δομικό αυτό συστατικό του χρόνου- όταν δηλαδή μια ορισμένη προσέγγιση του παρελθόντος διαμορφώνει ένα μέρος του παρόντος- είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των εθνών και αποκαλείτε “χρονικό βάθος”. Οι μνήμες του παρελθόντος διαμορφώνουν, επίσης, μέρος της εικόνας που έχει ένας άνθρωπος για τον εαυτό του στο παρόν. Καθώς η διάνοια και το πνεύμα του ατόμου αναπτύσσονται μέσα σε διαφοροποιημένους κοινωνικούς χώρους, όπως η οικογένεια και οι εκπαιδευτικοί θεσμοί, το άτομο έρχεται σε επαφή με τις παραδόσεις της κοινότητάς του. Το παιδί πχ. μαθαίνει την εθνική γλώσσα και το νόημα του ανήκειν σε ένα συγκεκριμένο έθνος μέσα από το νόμο και το έθιμο. Οι παραδόσεις αυτές ενσωματώνονται σιγά σιγά και γίνονται μέρος του εαυτού του. Η κοινωνική πραγματικότητα που δημιουργείτε με τις σχέσεις των ατόμων που μοιράζονται τον ίδιο γεωγραφικό χώρο ή μιλάνε μια κοινή γλώσσα εκφράζεται με τον όρο “συλλογική συνείδηση” . Όταν τα άτομα αυτά μετέχουν στις ίδιες κοινωνικές παραδόσεις και εκλαμβάνουν τον εαυτό τους ως διαφορετικό από τα άτομα που δεν μετέχουν, τότε υφίστανται μια κοινή πίστη σε ένα συλλογικό αυτοπροσδιορισμό, μια ιδιαίτερη κουλτούρα δηλαδή, η οποία καλείτε “συλλογική αυτοσυνείδηση”. Πολλές φορές η διαδικασία αυτοκατανόησης περιστρέφεται γύρω από το γεγονός της γέννησης σε ένα συγκεκριμένο “έδαφος”. Με τον τρόπο αυτό συσχετίζει κανείς τον εαυτό του με άλλους ανθρώπους που γεννήθηκαν στο ίδιο “έδαφος”, ακόμη κι αν η γέννησή τους έλαβε χώρα πολύ πριν τη δική τους γέννηση. Σε αυτή τη περίπτωση υφίσταται ένας λαός δομημένος με όρους γεωγραφίας του οποίου η ύπαρξη, κατά την άποψη των ατόμων που τον αποτελούν, έχει διάρκεια στο χρόνο: Το μόρφωμα αυτό αποκαλείτε έθνος.. Πιο συχνά όμως η πίστη στη συνέχεια του έθνους αφορμάται από την υποτιθέμενη καταγωγή της εθνικής συλλογικότητας από κάποιους κοινούς προγόνους, όπως η συλλογική πίστη των αρχαίων Ισραηλιτών στη κοινή καταγωγή από τον Αβραάμ, η πίστη των Ιαπώνων στη κοινή καταγωγή απο τον πρώτο Ιάπωνα Αυτοκράτορα, η πίστη των Ρουμάνων στην καταγωγή από τους αρχαίους Δάκες ή στην περίπτωση της Κίνας ,η πίστη στην ύπαρξη της φυλής των Χάν. Συνήθως η πίστη στη καταγωγή στερείτε ιστορικής βάσης, όμως δεν παύει να είναι φαινόμενο που επαναλαμβάνεται μέσα στην ιστορία. Η διαίρεση του κόσμου σε δυο αντιμαχόμενα στρατόπεδα -το έθνος μας απο τη μια πλευρά και όλα τα υπόλοιπα έθνη απο την άλλη- και η πεποίθηση οτι τα άλλα έθνη αποτελούν εχθρό εκφράζει, σε αντίθεση με τον πατριωτισμό, την ιδεολογία του εθνικισμού. Ο εθνικισμός αποκηρύσσει τη διαφορετικότητα και αποπειράται να εξαφανίσει όλες τις διαφορετικές κοινωνικές απόψεις και συμφέροντα για χάρη του ενός και μοναδικού οράματος σχετικά με το πώς είναι ένα έθνος και πώς θα πρέπει να γίνει στο μέλλον. Ο Γαλλικός εθνικισμός για παράδειγμα, θα μπορούσε να περιγραφεί με βάση την αντίληψη ότι καλός Γάλλος είναι εκείνος ο μισεί καθετί Αγγλικό ή Γερμανικό και καθένας που δεν συμμορφώνεται με την αντίληψη αυτή δεν είναι αληθινό μέλος του Γαλλικού έθνους. Πώς καθορίζεται όμως στη πράξη η ιδιότητα του πολίτη που ανήκει σε κάποιο έθνος? Τα κριτήρια αυτά δεν είναι σταθερά και ένα παράδειγμα είναι οι νόμοι για την πολιτογράφηση των μεταναστών οι οποίοι αλλάζουν συχνά. Ορισμένες φορές η ιδιότητα του μέλους ενός έθνους απονέμεται σε εκείνους που γεννιούνται από γονείς που είναι ήδη αναγνωρισμένα μέλη του εν λόγω έθνους,άλλες φορές πάλι απονέμεται σε εκείνους που γεννιούνται μέσα στα γεωγραφικά όρια τα οποία θεωρούνται εθνική επικράτεια. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με την “εθνοτική” αντίληψη του έθνους (ethnic), ενώ στη δεύτερη περίπτωση με την “αστική-πολιτική” (civic) αντίληψη. Η “αστική-πολιτική” αντίληψη είναι περισσότερο πιθανό να αποτελέσει βάση για πολιτικές ισονομίας και ελευθερίας γιατί όλοι όσοι γεννιούνται μέσα στην γεωγραφική επικράτεια του έθνους-κράτους θεωρούνται μέλη του, ανεξάρτητα από την καταγωγή, τη γλώσσα ή τις θρησκευτικές πεποιθήσεις αυτών ή των γονέων τους. Στην πράξη βέβαια αυτή η θεωρητική διάκριση δεν ισχύει ποτέ απόλυτα περιλαμβάνοντας ένα μείγμα και των δυο εκδοχών αναλόγως κιόλας αν το έθνος έχει υπάρξει έθνος αποστολής ή έθνος υποδοχής μεταναστών σε κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή της ιστορίας του, Το σημαντικό είναι να αναγνωρίζει κανείς ότι όλα τα έθνη είναι υποκείμενα σε αλλαγές. Τα όρια του εθνικού εδάφους δεν είναι ποτέ απλά γεωγραφικά. Είναι συνήθως οριοθέτες της γεωγραφίας των παραδόσεων που περνούν από γενεά σε γενεά. Εδώ μπορούμε να επεκταθούμε λίγο φιλοσοφικά στον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο θεωρεί “δική του” μια δομή τόσο εκτεταμένη όσο το έθνος. Ο John Locke στο έργο του “Δεύτερη πραγματεία περί διακυβέρνησης (1690)” υποστήριζε ότι όταν κάποιος δημιουργεί ή κατέχει ένα υλικό αντικείμενο, το αντικείμενο αυτό θεωρείτε δικό του εφόσον μέρος του εαυτού του έχει περάσει σε αυτό εξαιτίας του κόπου που κατέβαλε για να το δημιουργήσει ή να το αποκτήσει. Ο κόπος αυτός είναι που νομιμοποιεί το δικαίωμα της περιουσίας. Ο Steven Grosby του οποίου οι απόψεις αναπαράγονται σε αυτό το εδάφιο το πάει παραπέρα θέλοντας να αποδείξει ότι στο μέτρο που ένα αντικείμενο αποτελεί μέρος του δημιουργού του γίνεται παράγοντας και σχέσεων συγγένειας. Όταν κάποιος αποκτά ένα αντικείμενο μεταβιβάζοντας μέρος του εαυτού του σε αυτό, το συγκεκριμένο γεγονός αποτελεί εμπειρία έκτασης του εαυτού του στον υλικό κόσμο. Το γεγονός αυτό λαμβάνει χώρα σε δυο επίπεδα: 1. Στο επίπεδο της υλικής δημιουργίας του αντικειμένου (πχ το κτίσιμο ενός σπιτιού ή η καλλιέργεια μιας έκτασης γής) και 2. Στο επίπεδο του “στοχασμού” για το αντικείμενο αυτό που περιλαμβάνει τις σημασίες που του αποδίδονται και το καθιστά σημείο αναφοράς στη μνήμη. Φυσικά ότι είναι καρπός ανθρώπινης προσπάθειας δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι και παράγοντας για να διαμορφωθούν σχέσεις συγγένειας. Μόνο ότι είναι χρήσιμο για τη διατήρηση της ζωής ή τουλάχιστο θεωρείτε έτσι έχει πιθανότητες. Το πιο σημαντικό είναι η σχέση των γονιών με το παιδί. Καθώς το παιδί είναι μέρος του εαυτού των γονιών, θεωρείτε προέκτασή τους και συνεπώς δικό τους. Αυτό δημιουργεί και μια προφανή σχέση συγγένειας αφού μεταβιβάζεται η ίδια η ζωή. Στόχος είναι η δημιουργία μιας νέας ζωής. Στη νέα αυτή ζωή δεν κληροδοτούνται μόνο τα βιολογικά χαρακτηριστικά άλλα και τα πολιτισμικά,δηλαδή οι παραδόσεις τους. Η ενσωμάτωση των συγκεκριμένων παραδόσεων στην αυτο-εικόνα του παιδιού επιτρέπει την επέκταση της συγγένειας πέραν των ορίων της οικογένειας, καθώς αναγνωρίζονται σχέσεις με εκείνους που μοιράζονται ή μοιράζονταν στο παρελθόν τις παραδόσεις αυτές. Στην περίπτωση των εθνών,το αντικείμενο στο οποίο κάποιος έχει μεταβιβάσει μέρος του εαυτού του και ως αποτέλεσμα θεωρείτε δικό του, δεν είναι κάποιο άτομο αλλά μια άψυχη γή. Η γή όμως θεωρείτε σημαντική για την διατήρηση και αναπαραγωγή της ζωής, τόσο του ίδιου του ατόμου όσο και της οικογένειάς του καθώς και για την ευρύτερη κοινότητα στην οποία ανήκει. Όπως το σπίτι ή η καλλιέργεια της γής, προστατεύει και συντηρεί τη ζωή δημιουργώντας ένα αίσθημα ασφάλειας και οικειότητας, η ίδια σημασία αποδίδεται και στην πατρίδα (γή των πατέρων) ή μητρίδα (motherland). Καθώς ένα παιδί μεγαλώνει το αίσθημα της οικειότητας που του παρέχει το πατρικό σπίτι και ο περιβάλλον χώρος, ενσταλάζεται σε αυτό η αντίληψη ότι είναι μέλος της οικογένειας και του έθνους. Αυτό γίνεται μέσα από τα έθιμα (όπως τον τρόπο ντυσίματος ή το φαγητό), την γλώσσα και τους νόμους της χώρας που του εξασφαλίζουν το δικαίωμα της ιδιοκτησίας (προστατεύει πχ την γή του, αλληλοκαλύπτοντας έτσι τον συναισθηματικό δεσμό με ένα κομμάτι γής και τον συναισθηματικό δεσμό με το έθνος), προάγοντας δηλαδή τον “πατριωτισμό”. Αναγκαίος παράγοντας για τη διαμόρφωση γεωγραφικά προσδιορισμένων σχέσεων καταγωγής είναι η “παρερμηνεία της ιστορίας” όπως παρατήρησε ο Ernest Renan πρίν απο εκατό και πλέον χρόνια. Ποιά είναι όμως η σημασία της “παρερμηνείας της ιστορίας” στην απόπειρα κατανόησης της εθνικότητας; Ας πάρουμε 3 παραδείγματα που μια περίεργη ιστορία έχει βασίσει πάνω της την δημιουργία ενός έθνους: Στη Σρι Λάνκα κατά την παράδοση, ο Βούδας (=πεφωτισμένος) την επισκέφτηκε τρεις φορές και την απελευθέρωσε απο τους παραδοσιακά υπερφυσικούς και μοχθηρούς κατοίκους, τους “Γιάκας”, εξαγνίζοντας ολόκληρη τη νησιωτική περιοχή και μετατρέποντάς την σε βουδιστικό γεωγραφικό χώρο. Έτσι δημιουργήθηκε μια σχέση ανάμεσα στους Σιναλέζους και τον Βουδισμό. Σήμερα στη Σρι Λάνκα υπάρχουν ιεροί τόποι και ναοί σε όλη την έκταση του νησιού που επιβεβαιώνουν την παράδοση ενώ φυλάσσεται η κλείδα του Βούδα, υπάρχει ένα απολιθωμένο ίχνος που αποδίδεται στον Βούδα και το σημαντικότερο ένας ναός όπου φυλάσσεται ένα δόντι του Βούδα. Ανάμεσα στις παραδόσεις των αρχαίων Ισραηλιτών,βρίσκει κανείς την πίστη πως η Χαναάν, η Γη της Επαγγελίας, δεν θα ανήκε στους ίδιους επειδή την κατείχε ο μυθικός γίγαντας Νεφθαλιείμ. Ωστόσο ο Μωυσής διαβεβαίωσε τους Ισραηλίτες πως όλη η περιοχή θα περάσει στη δική τους κατοχή επειδή ο Ιαχβέ (ο Θεός), θα τους οδηγήσει σε μάχη, εκπληρώνοντας έτσι την υπόσχεση του Θεού τους προς τον υποτιθέμενο πρόγονο του Ισραήλ, τον Αβραάμ Τέλος, η Πολωνική ιστορική αφήγηση του Βινσέντυ (Wincenty) τον 13ο αιώνα μ.Χ. Παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο το σώμα του Στανίσλαου (Stanislaw), ενώ είχε διαμελιστεί και διασκορπιστεί στη γεωγραφική περιοχή που αποτελούσε την Πολωνία, ενώθηκε εκ θαύματος, όπως ακριβώς το έθνος θα αναγεννάτο, όταν ο εδαφικός χώρος θα ενοποιούνταν. Σε αυτά τα παραδείγματα μπορεί κανείς να παρατηρήσει πως υπάρχουν μύθοι ή δοξασίες χωρίς κανένα εμπειρικό θεμέλιο,οι οποίοι όμως συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας γεωγραφικής εικόνας μέσα στο χρόνο. Το κατορθώνουν θεμελιώνοντας (αυθαίρετα) μια σχέση ανάμεσα στις πραγματικές ιστορικά κοινωνίες που προϋπήρξαν με την δράση των “θεών”. Έτσι αποδεικνύεται η μοναδικότητα μιας γεωγραφικής κοινότητας που διακρίνεται από άλλες γεωγραφικές σχέσεις. Το αρχαίο Ισραήλ διαφοροποιείτε από την Αίγυπτο ή η Πολωνία από τη Γερμανία. Αυτές οι πεποιθήσεις δεν περιορίζονται μόνο στις κοινωνίες του απώτερου παρελθόντος,αλλά και στο σχηματισμό των σύγχρονων εθνών. Ο ιστορικός Ντέλμερ Μπράουν (Delmer Brown) είχε παρατηρήσει πως καθιστούμε τους μύθους πιο ιστορικούς και τα πραγματικά γεγονότα πιο μυθικά.. Δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει πως η Δημοκρατία, ως τρόπος λήψης αποφάσεων, δεν ευνοεί την σταθερότητα ενός έθνους ως γεωγραφικής κοινότητας, ακριβώς επειδή αναγνωρίζει νομικά δικαιώματα και δικαιώματα πολιτικής συμμετοχής στη πλειοψηφία του λαού. Αν θεωρήσουμε τις σύγχρονες αντιλήψεις για την ιδιότητα του πολίτη ως κριτήριο για την ύπαρξη ενός έθνους , αμέσως κλονίζεται το έθνος ως γεωγραφική σχέση συγγένειας. Οι θρησκείες ιστορικά πάντα είχαν έναν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση και την συνοχή ενός έθνους. Τα έθνη χρησιμοποιούν τις θεότητες ως “εργαλεία” προστασίας του γεωγραφικού τους χώρου. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ίσως είναι η θεά Αθηνά,προστάτιδα της αρχαίας Αθήνας. Οι αρχαίες θρησκείες ήταν παγανιστικές επί το πλείστον. Η παράδοση αυτή πέρασε μέσα από το χρόνο και στις σύγχρονες μονοθεϊστικές θρησκείες. Η πίστη σε έναν οικουμενικό θεό επιδιώκει την ενότητα του ανθρώπινου είδους,όχι όμως και την διακριτότητα των εθνών. Ένας “παγκόσμιος” θεός δεν μπορεί να μοιραστεί σε πολλά έθνη, με αποτέλεσμα τα έθνη να εφευρίσκουν τρόπους προκειμένου να διεκδικούν τον οικουμενικό θεό, ως “δικό τους” θεό, και να προστατεύσουν τις σχέσεις γεωγραφικής και πολιτισμικής συγγένειας . Έτσι υπάρχουν πολλά παραδείγματα “οικειοποιήσης” ενός θεού που καθιστά το έθνος ως “προστατευόμενο” ή “εκλεκτό” σε σχέση με τα υπόλοιπα, μέσα από ιστορικές παραποιήσεις και δοξασίες. Η κοινωνική αυταπάτη βασιλεύει πάνω σε όλα τα συσσωρευμένα ερείπια του παρελθόντος. Οι μάζες ποτέ δεν δίψασαν για αλήθειες. Μπροστά στο “προφανές” που τις δυσαρεστεί, μεταστρέφονται και θεοποιούν την πλάνη, αν η πλάνη τις θέλγει. Αυτός που ξέρει να εξαπατά τις μάζες, γίνεται εύκολα ο κύριός τους. Αυτός που προσπαθεί να τις απαλλάξει από τη πλάνη είναι πάντα το θύμα τους. Οι μάζες εντυπωσιάζονται κυρίως από εικόνες, λέξεις και σύμβολα. Οι λέξεις, αν τις μεταχειριστεί κανείς με τέχνη διαθέτουν τη μυστηριώδη δύναμη που τους απέδιδαν παλιά οι μύστες της μαγείας. Προκαλούν μέσα στη ψυχή των όχλων τις πιο τρομερές ταραχές,αλλά και ξέρουν να τους καθησυχάζουν. Η δύναμη των λέξεων βρίσκεται στις εικόνες που ανακαλούν και δεν έχουν σχέση με την πραγματική τους σημασία. Το νόημα κάποιων λέξεων είναι ασαφές και άσχημα καθορισμένο. Αυτό όμως είναι που πολλές φορές έχει την μεγαλύτερη επίδραση στις μάζες. Αυτό συμβαίνει για παράδειγμα με τους όρους: Δημοκρατία, Σοσιαλισμός,Ισότητα,Ελευθερία κλπ. Συνθέτουν ποικίλες ασυνείδητες επιθυμίες και την ελπίδα της πραγμάτωσής τους. Ο κύκλος της ζωής ενός λαού, ενός έθνους, είναι νομοτελειακός. Περνά από την βαρβαρότητα στον πολιτισμό κυνηγώντας ένα όνειρο,μετά παρακμάζει και πεθαίνει,όταν τούτο το όνειρο χάνει τη δύναμή του. Ξεκινάει με έναν κονιορτό ανθρώπων,διαφορετικής προέλευσης. Συγκεντρώνεται απ’ τις συγκυρίες των μεταναστεύσεων,των εισβολών και των κατακτήσεων. Με διαφορετικές καταγωγές, με γλώσσες και πεποιθήσεις, αυτοί οι άνθρωποι έχουν ως μόνο κοινό δεσμό τον νόμο κάποιου αρχηγού. Σιγά σιγά ο χρόνος εκπληρώνει το έργο του. Η ταυτότητα του περιβάλλοντος,οι ανάγκες μιας κοινής ζωής δρουν αργά. Η συγκέντρωση ανόμοιων ομάδων αρχίζει να συστέλλεται και δημιουργείτε μια φυλή, δηλαδή μια συνάθροιση που έχει χαρακτήρες και αισθήματα κοινά,τα οποία η κληρονομικότητα θα τα σταθεροποιήσει προοδευτικά. Η μάζα έχει γίνει ένας λαός και αυτός ο λαός θα μπορέσει να βγει από την βαρβαρότητα. Δε θα βγει όμως τελείως από αυτή,παρά μόνο όταν, μετά από μακροχρόνιες προσπάθειες ,αγώνες και αναρίθμητες επανεκκινήσεις, θα έχει αποκτήσει ένα ιδανικό. Δεν έχει σημασία η φύση αυτού του ιδανικού. Είτε αυτό είναι η λατρεία της Ρώμης. Η δύναμη της Αθήνας. Ο θρίαμβος του Αλλάχ ή σήμερα η συγκρότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αρκεί όλα τα άτομα των φυλών που απαρτίζουν το έθνος να διαμορφώσουν μια ενότητα αισθημάτων και σκέψεων. Τότε είναι που μπορεί να γεννηθεί ένας καινούριος πολιτισμός, με τους θεσμούς, τις πεποιθήσεις και τις τέχνες του. Όμως αφού ασκήσει τη δημιουργική του δράση, ο χρόνος αρχίζει το έργο της καταστροφής, απο το οποίο δεν ξεφεύγουν ούτε οι θεοί,ούτε οι άνθρωποι. Έχοντας φτάσει σε ένα ορισμένο επίπεδο δύναμης και πολυπλοκότητας, ο πολιτισμός σταματά να μεγαλώνει, και αφού πλέον δεν μεγαλώνει είναι καταδικασμένος να παρακμάσει γρήγορα. Αυτή η αναπόδραστη ώρα του γήρατος σημαδεύεται πάντα από την εξασθένιση του ιδανικού που υποστήριζε την “ψυχή” του λαού,την “ψυχή” της φυλής. Στο μέτρο που αυτό το ιδανικό ωχριά, όλα τα θρησκευτικά, πολιτικά ή κοινωνικά οικοδομήματα που εμπνεύστηκε αρχίζουν να κλονίζονται. Με τον προοδευτικό αφανισμό του ιδανικού της, η φυλή χάνει την συνοχή της,την ενότητα και τη δύναμή της. Το άτομο μπορεί να αναπτύσσει την προσωπικότητα και την ευφυΐα του, όμως ο συλλογικός “εγωισμός” της φυλής έχει αντικατασταθεί από μια υπερβολική ανάπτυξη του ατομικού εγωισμού. Αυτό που αποτελούσε έναν λαό, μια ενότητα, ένα συνασπισμό καταλήγει να γίνει μια συγκέντρωση ατόμων δίχως συνοχή και τα οποία διατηρούν τεχνητά, για κάποιον καιρό ακόμα τις παραδόσεις και τους θεσμούς τους. Είναι τότε που χωρισμένοι από τα συμφέροντά τους, μη γνωρίζοντας πια να κυβερνήσουν τους εαυτούς τους ,οι άνθρωποι ζητούν να κατευθύνονται ακόμα και στις πιο μικρές τους πράξεις. Στο τέλος,με την οριστική απώλεια κάθε παλαιού ιδανικού η φυλή, ο λαός, το έθνος, καταλήγει πάλι σε έναν κονιορτό απομονωμένων ανθρώπων και γίνεται πάλι αυτό που ήταν στην αφετηρία του: μια μάζα. Ο πολιτισμός δεν έχει πια καμιά σταθερότητα και πέφτει στην εξουσία όλων των συγκυριών. Εκεί μπορεί να καλλιεργηθεί ένας νέος εθνικισμός μαζεύοντας ξανά κάποια άτομα κάτω από έναν κοινό αρχηγό που θα τα κουμαντάρει όπως θέλει, σύμφωνα με τις δικές του επιδιώξεις και συμφέροντα. Ο όχλος είναι βασιλιάς και οι βάρβαροι προχωρούν.. Οι μάζες είναι ικανές για φόνους,για εμπρησμούς και για όλα τα είδη των εγκλημάτων, είναι επίσης το ίδιο ικανές για πράξεις θυσίας και αφιλοκέρδειας. Είναι κυρίως πάνω στο άτομο μέσα στη μάζα που δρα κανείς, όταν επικαλείται αισθήματα δόξας, τιμής, θρησκείας και πατρίδας.. Μόνο οι μάζες είναι ικανές για μεγάλη αφοσίωση και για μεγάλη αφιλοκέρδεια. Πόσες μάζες σφαγιάστηκαν ηρωικά για πίστεις και ιδέες που μόλις καταλάβαιναν! Οι μάζες που κάνουν απεργίες τις κάνουν περισσότερο για να υπακούσουν σε μια εντολή, παρά για να πετύχουν μια αύξηση μισθού. Το προσωπικό συμφέρον σπάνια είναι ένα ισχυρό κίνητρο για τις μάζες , ενώ συνιστά το σχεδόν αποκλειστικό κίνητρο του μεμονωμένου ατόμου. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι εύπιστοι, εφόσον οι αιτίες των πραγμάτων παραμένουν γι αυτούς μυστικές και άγνωστες. Μπορεί να εξαπατήσει κανείς τις μάζες είτε λέγοντας ψέματα που φοβίζουν και σκορπούν τον τρόμο είτε λέγοντας ψέματα που εμψυχώνουν και γεμίζουν φλόγα την καρδιά,και τα δυο εξαιρετικά χρήσιμα όταν χρησιμοποιούνται όπως αρμόζει. Το ψεύδος πετά ενώ η αλήθεια έρπει ανάμεσά του. Και οι εποχές που ζούμε μοιάζουν επικίνδυνες. Η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά είναι και κρίση αξιών,κρίση των θεσμών ίσως και κρίση της ίδιας της Δημοκρατίας. Όλο αυτό το σκηνικό θυμίζει την εποχή λίγο πριν τον Β” παγκόσμιο πόλεμο. Τι είχε γίνει τότε; Το Τέλος των ψευδαισθήσεων (Δεκαετία του ’30) Η οικονομική κρίση του 1929 είχε διαλύσει την δυναμική της ειρήνης. προκαλώντας οικονομικό πόλεμο, πολιτικές εντάσεις, εθνικιστικές και ιδεολογικές συγκρούσεις. Το Μορατόριουμ Χούβερ για τα χρέη του πολέμου, το 1931 καταλήγει στη διάσκεψη της Λοζάννης το 1932 που ακυρώνει τις Γερμανικές επανορθώσεις (είχαν καταβληθεί τα 23 απο τα 132 δισεκατομμύρια), χωρίς όμως να καταργεί τα χρέη των συμμάχων απέναντι στις ΗΠΑ. Παράλληλα τα σχέδια αφοπλισμού και ευρωπαϊκής ένωσης ναυαγούν το 1931-1932, ενώ εμφανίζονται οι επεκτατικές φιλοδοξίες της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ιαπωνίας. Η επίθεση της Ιαπωνίας στη Κίνα τον Σεπτέμβριο του 1931,η απόσυρσή της απο την Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ) το 1933,δείχνει ότι έχει φτάσει μια εποχή της “επίδειξης ισχύος”. Την ίδια χρονιά η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία σημαίνει το τέλος του συστήματος της συλλογικής ασφάλειας. Το Μορατόριουμ Χούβερ Το 1930 το Κογκρέσο των ΗΠΑ είχε εισαγάγει τον δασμό Smoot-Hawley για να περιορίσει τις εισαγωγές. Οι χώρες με χρέη σε δολάριο ήταν αποκομμένες από την αγορά των ΗΠΑ και δεν μπορούσαν να κερδίσουν τα απαραίτητα χρήματα για να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους. Η κατάσταση δεν βελτιώθηκε όταν ο Πρόεδρος Χούβερ πρότεινε ένα ετήσιο moratorium για όλο το εξωτερικό χρέος της Γερμανίας. Το μορατόριουμ βρήκε αντίσταση τόσο από τη Γαλλία – η οποία επέμεινε στις γερμανικές αποζημιώσεις – όσο και από το Κογκρέσο των ΗΠΑ. Όταν το Κογκρέσο ενέκρινε τελικά το moratorium, τον Δεκέμβριο του 1931 ήταν πολύ λίγο και πολύ αργά. Το καλοκαίρι του 1931, οι γερμανικές τράπεζες άρχισαν να πέφτουν, προκαλώντας μια πιστωτική κρίση και τεράστια δημόσια πακέτα βοήθειας για να σωθούν μεγαλύτερες τράπεζες. Οι τράπεζες έπρεπε να κλείσουν και η κυβέρνηση αθέτησε την υποχρέωση πληρωμής των χρεών της. Το moratorium του Hoover και η πολιτική δημοσιονομικής επέκτασης από τον διάδοχο του Bruning, τον Von Papen, ήρθαν πολύ αργά: οι χρεοκοπίες και η ανεργία συνέχισαν να αυξάνονται και οι Ναζί κέρδισαν πολιτικό έδαφος. Οι παραλληλισμοί με την οικονομική κατάσταση που επικρατεί σήμερα είναι τρομακτικοί: η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία πρέπει να ακολουθήσουν μια άγρια πολιτική λιτότητας κάτω από την πίεση των πιστωτριών χωρών και των χρηματοπιστωτικών αγορών, ώστε να μετατρέψουν τα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών τους από έλλειμμα σε πλεόνασμα. Και εκείνοι που θα μπορούσαν να βοηθήσουν δεν κάνουν αρκετά: η Γερμανία και οι γερμανοί κεντρικοί τραπεζίτες ζητούν δραστική λιτότητα και δίνουν μόνο αποσπασματική και ανεπαρκή βοήθεια σε αντάλλαγμα – πολύ λίγα, πολύ αργά, τώρα και τότε. Πολλά θα είχαν κερδηθεί για τη Γερμανία το 1931, εάν οι ΗΠΑ – και η Γαλλία επίσης – είχαν παράσχει την αναγκαία ρευστότητα για τις γερμανικές τράπεζες και την κυβέρνησή. Ίσως η πολιτική ριζοσπαστικοποίηση θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί. Αλλά οι ΗΠΑ ήταν στη στροφή του απομονωτισμού. Δεν ήθελε να εμπλακεί στις μπερδεμένες ευρωπαϊκές υποθέσεις. Σήμερα η Γερμανία παίζει το ρόλο των ΗΠΑ. Τόσο το Κοινοβούλιο όσο και η κυβέρνηση διστάζει να παράσχει την απαραίτητη βοήθεια για τις χώρες σε κρίση..

Βιβλιογραφία απ’ όπου πάρθηκαν αποσπάσματα: Η εποχή μας σε 15 λέξεις: “Εθνικισμός” (Steven Grosby) Ελληνικά γράμματα 2005 Ψυχολογία των μαζών (Gustave Le Bon) Η τέχνη της πολιτικής ψευδολογίας (Jonathan Swift) Η ιστορία των διεθνών σχέσεων (Francois-Charles mougel & Severine Pacteau),σελ 76]

(Τα κείμενα των «Ρεπόρτερ στο δρόμο» δεν υφίστανται επεξεργασία και εκφράζουν τις απόψεις των συντακτών τους)