Η περίπτωση της Boko Haram και οι λόγοι της επικράτησής της.

Το Ισλάμ εισήχθη στη βορειοανατολική Νιγηρία τον 11ο αιώνα από πλανόδιους εμπόρους και λογίους. Σταδιακά άρχισε να βρίσκει μεγάλη απήχηση και στις τάξεις των φυλάρχων και των αξιωματούχων και μέχρι τα μέσα του 14ου αιώνα είχε εδραιωθεί ως επικρατούσα θρησκεία στο Σουλτανάτο του Kano.

Αργότερα συνέχισε να εξαπλώνεται και σε άλλες περιοχές της βόρειας και βορειοδυτικής Νιγηρίας και κατά τα τέλη του 18ου αιώνα ο Shaihu Usman dan Fodio, ένας μουσουλμάνος μεταρρυθμιστής και σεΐχης της φυλής των Fulani, κήρυξε τζιχάντ εναντίον όλων των βασιλέων της φυλής των Hausa που δεν είχαν ασπαστεί το Ισλάμ και, αφού τους καθυπέταξε ύστερα από τετραετή πόλεμο, εγκαθίδρυσε το Χαλιφάτο του Sokoto, του οποίου η διακυβέρνηση διείπετο από τις αρχές της Σαρία (Ισλαμικός Νόμος).

Προς τα τέλη του 19ου αιώνα σηματοδοτείται η εδραίωση της βρετανικής κυριαρχίας στη Νιγηρία. Το 1886 οι Βρετανοί ίδρυσαν τη Βασιλική Εταιρεία του Νίγηρα προκειμένου να επεκτείνουν τις εμπορικές τους δραστηριότητες και να ισχυροποιήσουν τα επιχειρηματικά τους συμφέροντα, ενώ στις αρχές του 20ού αιώνα η Νιγηρία πέρασε στον πλήρη έλεγχο των Βρετανών και ανακηρύχθηκε επισήμως προτεκτοράτο.

Οι Βρετανοί ιεραπόστολοι κατάφεραν να διαδώσουν τον Χριστιανισμό στο νότιο τμήμα της χώρας, ωστόσο η βρετανική πολιτική αναγνώρισης της μουσουλμανικής θρησκείας και της ισλαμικής παράδοσης δεν δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για την περαιτέρω διάδοσή του και στον Βορρά.

Έτσι οι Βρετανοί, θεωρώντας πως ο Βορράς και ο Νότος αποτελούν ξεχωριστές κρατικές οντότητες, προέβησαν σε μία νοητή διαίρεση της χώρας σε δύο τμήματα, σε καθένα από τα οποία ασκούσαν την εξουσία με διαφορετικό τρόπο.

● Στον Βορρά η εξουσία ασκούνταν από κοινού με τους μουσουλμάνους κληρικούς και τους τοπικούς αξιωματούχους και η Σαρία εφαρμοζόταν απρόσκοπτα σε υποθέσεις αστικού δικαίου, αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις αδικημάτων που ενέπιπταν στο Ποινικό Δίκαιο, χωρίς ωστόσο να υφίστανται οι αυστηρότερες ποινές του, όπως αυτή του λιθοβολισμού για πράξεις μοιχείας και του ακρωτηριασμού ή του αποκεφαλισμού για το αδίκημα της κλοπής.

● Στον Νότο, αντιθέτως, οι βρετανικές νομοθετικές και διοικητικές εξουσίες εφαρμόζονταν σε απόλυτο βαθμό, χωρίς να επιτρέπεται η παρέμβαση των τοπικών αξιωματούχων.

Οι βρετανικές αρχές με τις αποικιακές τους πρακτικές έθεσαν τις βάσεις ώστε το Ισλάμ να καταστεί ένας ισχυρός θρησκευτικός, κοινωνικός και πολιτικός παράγοντας στον Βορρά, καθώς επέλεξαν να μην διαταράξουν τα μουσουλμανικά ήθη.

Η ταυτότητά της

Η οργάνωση αποκαλείται επισήμως από τα μέλη της «Σουνιτική Ομάδα για Κήρυγμα και Τζιχάντ», ενώ είναι επίσης γνωστή και ως «Ισλαμικό Κράτος της Δυτικής Αφρικής».

Η ονομασία «Boko Haram» προέρχεται από τη γλώσσα Hausa, η οποία ομιλείται ευρέως στο βόρειο τμήμα της Νιγηρίας και στον Νίγηρα και, σε ελεύθερη μετάφραση, σημαίνει «η δυτική εκπαίδευση είναι απαγορευμένη», αν και ορισμένοι μελετητές θεωρούν ότι η λέξη «boko» χρησιμοποιείται για να περιγράψει ολόκληρο τον δυτικό πολιτισμό.

Για να γίνει κατανοητή η ταυτότητα της Βoko Ηaram είναι απαραίτητο να εξεταστούν τόσο κάποια γεωγραφικά και ανθρωπολογικά στοιχεία της Νιγηρίας όσο και η έντονη οικονομική ανισότητα, καθώς και η μεγάλη εθνοτική και θρησκευτική πολυμορφία.

Η Νιγηρία είναι το πολυπληθέστερο κράτος της αφρικανικής ηπείρου με πληθυσμό 212 εκατομμυρίων κατοίκων και η έβδομη πιο πολυπληθής χώρα παγκοσμίως. Η έκτασή της ανέρχεται σε 923,768 τ.χλμ. και εντός της επικράτειάς της συνυπάρχουν περισσότερες από 250 εθνοτικές ομάδες με κυρίαρχη αυτή των Hausa / Fulani, που είναι κατά βάση μουσουλμανική και εντοπίζεται κυρίως στον Βορρά.

Ακολουθούν οι Yoruba, που βρίσκονται στα νοτιοδυτικά και ασπάζονται τον Χριστιανισμό και το Ισλάμ, οι Igbo, που είναι εγκατεστημένοι στα νοτιοανατολικά και είναι ως επί το πλείστον χριστιανοί, αλλά και μικρότερες εθνοτικές ομάδες, όπως οι Ijaw και οι Edo, που ασπάζονται τον Χριστιανισμό και διάφορες παραδοσιακές δοξασίες. Από αυτό το συνονθύλευμα εθνοτικών ομάδων εκτιμάται ότι το 75% – 80% των μελών της Βoko Ηaram προέρχεται από τη μουσουλμανική εθνοτική ομάδα των Kanuri, το 20% από τη Hausa και το 5% είναι αυτόχθονες που επανεξισλαμίστηκαν.

Τα προσφάτως δημοσιευθέντα στατιστικά στοιχεία του Εθνικού Γραφείου Στατιστικών της Νιγηρίας (NBS) απέδειξαν ότι, 61 χρόνια μετά τον τερματισμό της βρετανικής αποικιοκρατίας, στη χώρα αυτήν εξακολουθεί να υφίσταται ένα τεράστιο χάσμα μορφωτικού επιπέδου μεταξύ Βορρά και Νότου.

Η συντριπτική πλειονότητα των οργανικά αναλφάβητων Νιγηριανών εντοπίζεται σε πολιτείες που βρίσκονται βορειοανατολικά, βορειοδυτικά και βορειοκεντρικά της χώρας, ενώ άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι στις περιοχές αυτές πολλοί γονείς επιλέγουν ως φορείς παροχής εκπαίδευσης για τα παιδιά τους τα μουσουλμανικά ιεροδιδασκαλεία.

Επίσης αξιοσημείωτη είναι η ανισότητα ως προς την κατανομή του πλούτου. Το βόρειο τμήμα της Νιγηρίας βρίσκεται κοντά στη λίμνη Τσαντ και, παρότι είναι μία γεωγραφική περιοχή πλούσια σε φυσικούς πόρους, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, δεν παρουσιάζει την οικονομική ανάπτυξη του νότιου τμήματος, το οποίο διαρρέει ο ποταμός Νίγηρας και αποτελεί το βιομηχανικό και οικονομικό κέντρο της χώρας.

Η ιδεολογία της

Σύμφωνα με την Boko Haram, η αποδοχή της δυτικής εκπαίδευσης θα προκαλούσε διαφθορά και αναρχία στον Βορρά της Νιγηρίας και θα επέφερε την πλήρη κατάρρευση της ισλαμικής τάξης. Ως «λύση» προτείνει την εγκαθίδρυση ενός χαλιφάτου, το οποίο θα εξαλείψει τα αίτια της ανέχειας στη Νιγηρία, που – βάσει των όσων υποστηρίζει – οφείλονται στους τρεις θεμελιώδεις πυλώνες του δυτικού πολιτισμού: την εκπαίδευση, την ιουδαιοχριστιανική παράδοση και τη δημοκρατία.

Η Βoko Ηaram έχει ως ιδεολογική βάση τον τζιχαντιστικό σαλαφισμό, βάσει του οποίου ο πρωταρχικός στόχος των μουσουλμάνων πρέπει να είναι η κήρυξη πολέμου εναντίον των «απίστων» και η ίδρυση ενός παγκόσμιου χαλιφάτου.

Επίσης, εν αντιθέσει με πολλές άλλες τζιχαντιστικές οργανώσεις, η Βoko Ηaram έχει χαρακτήρα «takfiri», που σημαίνει ότι όλοι όσοι αντιτίθενται στην ιδεολογία της – είτε είναι μουσουλμάνοι είτε όχι – θεωρούνται αποστάτες («kuffar») και αποτελούν δυνητικούς εχθρούς της.

Η δομή της

Διάφορες πηγές αναφέρουν ότι η Boko Haram είναι μία οργάνωση με αποκεντρωμένη οργανωτική δομή.

● Κάτω από τον αρχηγό της ομάδας βρίσκεται ένα συμβούλιο («shura»), του οποίου ο αριθμός των ατόμων που το απαρτίζουν δεν είναι γνωστός.

● Κάθε μέλος του συμβουλίου είναι υπεύθυνο μίας επιτροπής («lajna»), που με τη σειρά της είναι υπεύθυνη για τη λήψη αποφάσεων. Τα μέλη του συμβουλίου μπορούν να μετακινούνται τόσο εντός της επικράτειας της Νιγηρίας όσο και έξω από αυτή και η μεταξύ τους επικοινωνία πραγματοποιείται συνήθως μέσω κινητών τηλεφώνων ώστε να μην έρχονται σε άμεση επαφή.

Επιπροσθέτως κάθε μέλος του συμβουλίου ασκεί έλεγχο σε μία μονάδα που είναι επιφορτισμένη με ξεχωριστά καθήκοντα, τα οποία διαφέρουν ανάλογα με τον τομέα εξειδίκευσης. Ειδικότερα υπάρχουν μονάδες μάχιμες, μονάδες ειδικών σε εκρηκτικούς μηχανισμούς, μονάδες παροχής υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας, τμήματα αντικατασκοπίας και περιφρούρησης, καθώς και μονάδες παροχής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Επίσης η Boko Haram διαθέτει γραφείο Τύπου και αποθήκες όπλων και τροφίμων.

Σημειώνεται ότι μετά την ανάληψη της ηγεσίας από τον Abubakar Shekau η ιεραρχική δομή της οργάνωσης απέκτησε αποκεντρωμένο χαρακτήρα. Εν τούτοις πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι υπό την ηγεσία του Shekau η δομή της Βoko Ηaram ήταν μάλλον συγκεντρωτική με μία σχετική ελευθερία όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο.

Μέχρι σήμερα δεν έχουν υπάρξει στοιχεία σχετικά με τον ακριβή αριθμό των μελών της, αν και το State Department εκτιμά ότι υπάρχουν αρκετές χιλιάδες μαχητές που αγωνίζονται για λογαριασμό της Βoko Ηaram. Ωστόσο είναι βέβαιο ότι τα τελευταία χρόνια η οργάνωση έχει αποδυναμωθεί σημαντικά, κυρίως λόγω της αποτελεσματικότητας της πολιτικής του Προέδρου Muhammadu Buhari για την καταπολέμηση της τζιχαντιστικής τρομοκρατίας, αλλά και της ανεπάρκειας των τροφίμων στη βορειοανατολική Νιγηρία.

Οι σχέσεις με άλλες τζιχαντιστικές οργανώσεις

Την τελευταία δεκαετία η Boko Haram κατόρθωσε να συνάψει συμμαχίες με αρκετές διεθνείς τζιχαντιστικές σαλαφιστικές οργανώσεις. Αναφορικά με τις περιφερειακές της συμμαχίες, ορισμένες από τις ομάδες με τις οποίες συνεργάστηκε η Boko Haram είναι

● η Al-Shabaab,

● η Ansar al-Din («Υπερασπιστές της Πίστης»),

● το Κίνημα για τη Μοναδικότητα και τον Τζιχάντ στη Δυτική Αφρική (MUJWA)

● και η Al-Qaeda του Ισλαμικού Μαγκρέμπ (AQIM).

Οι δύο τελευταίες μάλιστα προσέφεραν στους μαχητές της Boko Haram τα στρατόπεδά τους στις ερήμους του Νίγηρα και του Τσαντ προκειμένου να λάβουν στρατιωτική εκπαίδευση, ενώ τους παρείχαν και σημαντικό στρατιωτικό εξοπλισμό.

Παράλληλα, υπάρχουν ενδείξεις ότι η Boko Haram και η οργάνωση Ansaru (γνωστή και ως «Εμπροσθοφυλακή για την Προστασία των Μουσουλμάνων στη Μαύρη Αφρική»), που αρχικά υπήρξε τμήμα της και το 2012 αποσπάστηκε από αυτή λόγω της διαφωνίας ορισμένων μελών της με την τακτική της εξόντωσης Νιγηριανών μουσουλμάνων, συνεργάστηκαν για κάποιο χρονικό διάστημα με σκοπό την απαγωγή ξένων αξιωματούχων.

Τέλος, όσον αφορά τις διεθνείς συμμαχίες της Boko Haram, ξεχωρίζουν αυτές με το Ισλαμικό Κίνημα στο Ουζμπεκιστάν (IMU) και με το Ισλαμικό Κράτος (ISIS), καθώς και με αρκετά κινήματα που υπάγονται σε αυτό, όπως το Ισλαμικό Κράτος της Μεγάλης Σαχάρας (ISGS), που κατά το παρελθόν υπήρξε παρακλάδι της Ομάδας Υποστήριξης για το Ισλάμ και τους Μουσουλμάνους (JNIM).

*Ο Μιχαήλ Εμμανουήλ Δημάκας, MSc: «Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές», είναι υποψήφιος διδάκτορας

Διαβάστε επίσης

Αφελείς προβληματισμοί περί «ψεκασμένων»

Ενημερωμένοι διασωληνωμένοι!

Γιατί οι Ταλιμπάν κατέλαβαν τόσο γρήγορα το Αφγανιστάν