Ο Λεόντιος Πιλάτος ο Καλαβρός γεννήθηκε – άγνωστο πότε ακριβώς – στην Piana της Καλαβρίας και πνίγηκε το1366 επιστρέφοντας από ένα ταξίδι του στην Κωνσταντινούπολη, που σκοπό είχε και την αναζήτηση χειρογράφων. Υπήρξε ένας από του ελληνιστές λόγιους του 14ου αιώνα. Δίδαξε τον Όμηρο στον Βοκάκιο και τον Πετράρχη και σε πολλούς άλλους δημόσιους άνδρες στην Ακαδημία της Φλωρεντίας. Ήταν ο πρώτος δημόσιος διδάσκαλος της ελληνικής γλώσσας και του Ομήρου και θεωρείται ο πρώτος μυσταγωγός των ελληνικών σπουδών στη Δύση. Ο Βοκάκιος μαρτυρεί μάλιστα ότι ήταν ο πρώτος Ιταλός που διδάχτηκε τον Όμηρο στο σπίτι του από τον Πιλάτο και ωφελημένος από τη διδασκαλία αυτή συνέταξε τη «Γενεαλογία των θεών». Η «Εκάβη» του Ευριπίδη στο αρχικό ελληνικό κείμενο και λατινική μετάφραση σε χειρόγραφο του 1362 γραμμένο από τον Λεόντιο Πιλάτο φυλάσσεται στη Λαυρεντιανή Βιβλιοθήκη στη Φλωρεντία.

 

Ο Φραγκίσκος Φίλελφος γεννήθηκε το 1398 στην Πικεντία της Ιταλίας. Σπούδασε στην Πάδοβα και κατόπιν βρέθηκε στη Βενετία και δίδαξε επί δύο έτη. Υπήρξε τέτοια η φήμη που απέκτησε, ώστε η Δημοκρατία της Γαληνοτάτης τον τίμησε με τον τίτλο του «Civis Venetus» και τον απέστειλε στην Κωνσταντινούπολη ως γραμματέα. Στην Κωνσταντινούπολη σπούδασε στον Ιωάννη Χρυσολωρά και αργότερα στον Χρυσοκόκκη και διακρίθηκε για την καθαρή και δόκιμη αττική γλώσσα του. Διακρίθηκε, επίσης, για τη γνώση της Ελληνικής Φιλολογίας και διέπρεψε στην εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. Ο Φίλελφος απέκτησε νωρίς τη φήμη του σπουδαίου ελληνιστή στη Δύση. Μετέφρασε έργα του Αριστοτέλη, του Πλούταρχου, του Ξενοφώντα κ.ά. Εδώ να υπενθυμίσουμε ότι ο Ιωάννης Αργυρόπουλος, που δίδαξε, όπως και ο Φίλελφος, στη Φλωρεντία, μετέφρασε τα «Ηθικά» και τα «Πολιτικά» του Αριστοτέλη και άλλα κλασικά έργα. 

 

 

Παράλληλα με τις μεταφράσεις ή και ως συνέπειά τους εμφανίζεται η ανάγκη έκδοσής τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι εκείνη την περίοδο αρχίζει μια συστηματική – επαγγελματική έκδοση των κειμένων της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Στη διάρκεια του 15ου αιώνα, ο φιλόμουσος θαυμαστής των ελληνικών γραμμάτων Άλδος Μανούτιος υπήρξε ο γενάρχης μιας μεγάλης τυπογραφικής οικογένειας. Θεωρώντας ως απαραίτητο στοιχείο για την παιδεία, εκτός από τη γνώση των λατινικών και των ελληνικών, την απόκτηση φροντισμένων εκδόσεων, ο Μανούτιος συνέβαλε τα μέγιστα στην ανάπτυξη και διάδοσή τους. 

 

Ο Ιταλός αυτός ουμανιστής έγινε γνωστός για την εκδοτική του δραστηριότητα στη Βενετία την εποχή της Αναγέννησης. Ήδη είχε ξεκινήσει τις προσπάθειές του με μιαν επιστολή προς την πριγκίπισσα Πία της Φεράρας, στην οποία της εξέθετε την άποψη ότι ήταν επιτακτική ανάγκη να μάθουν οι νέοι και οι πρίγκιπες λατινικά και ελληνικά, τα οποία αποτελούν τη βάση κάθε σοβαρής και αξιόλογης πνευματικής ανάπτυξης. Μάλιστα, εκεί στη Φεράρα συνέλαβε και το σχέδιο της έκδοσης αρχαίων συγγραφέων. Ωστόσο, για έδρα των δραστηριοτήτων του προτίμησε τη Βενετία, στη βιβλιοθήκη της οποίας είχε ήδη δωρίσει ο Βησσαρίων την πλούσια συλλογή του των ελληνικών χειρογράφων. Εκεί είχε επίσης τη δυνατότητα να βρει όλους εκείνους τους Έλληνες λόγιους που θα επέλεγε για συνεργάτες του, όπως τους Αποστόλη Χαλκοκονδύλη, Δεκάδιο, Δούκα, Γρηγορόπουλο και Μάρκο Μουσούρο. 

 

 

Ο Μανούτιος άρχισε την εκδοτική του καριέρα το 1490 με τις κλασικές φιλολογικές εκδόσεις που ονομάστηκαν «Αλδίνες» (από το όνομά του) και υπήρξαν σταθμός στην ιστορία του βιβλίου. Το 1490, λοιπόν, τα πρώτα έργα που τυπώθηκαν ήταν το «Ηρώ και Λέανδρος» του Μουσαίου, η «Γαλεομυομαχία» και το «Ελληνικό Ψαλτήρι». Χωρίς να φέρουν χρονολογία έκδοσης, θεωρούνται τα αρχαιότερα του τυπογραφείου.

 

Όλες του τις εμπορικές δραστηριότητες τις έκανε στην ελληνική γλώσσα: στα ελληνικά έδινε οδηγίες στους τυπογράφους και τους βιβλιοδέτες, στο σπίτι του μιλούσε μόνο ελληνικά, τις εκδόσεις του προλόγιζε πάντα στα ελληνικά, ενώ προσέλαβε Κρητικούς λόγιους για να σελιδοποιούν και να επιμελούνται χειρόγραφα, καθώς και για να δειγματίσουν καλλιγραφικές ελληνικές γραμματοσειρές. Τουλάχιστον τριάντα Έλληνες βοηθοί εργάζονταν μαζί του, χωρίς να υπολογίζουμε τους τεχνίτες και τους χειρώνακτες. Ακούραστος και εργασιομανής, εξέδωσε τον πρώτο τόμο με έργα του Αριστοτέλη το 1495. Μέχρι το 1498, άλλοι τέσσερις τόμοι συμπλήρωναν το έργο του μεγάλου κλασικού. Τον ίδιο χρόνο εξέδωσε και εννέα κωμωδίες του Αριστοφάνη, ενώ στα επόμενα χρόνια ακολούθησαν εκδόσεις των Θουκυδίδη, Σοφοκλή, Ηρόδοτου, Ξενοφώντα και Δημοσθένη.

 

Ως κυρίαρχος εκδότης και τυπογράφος την εποχή της ακμής της Αναγέννησης, ο Άλδος εδραίωσε κατ’ αρχάς τον σχεδιασμό του βιβλίου – ένα πρωτόκολλο θα λέγαμε –, που περιελάμβανε το μέγεθος του χαρτιού, τον σχεδιασμό και τη χρήση συγκεκριμένων γραμματοσειρών, τη μορφολογία της σελίδας καθώς και νέες μεθόδους βιβλιοδεσίας. 

 

Αξιοσημείωτη είναι η συνεισφορά του στην τυπογραφία με την επινόηση των πλάγιων γραμματοσειρών, την καθιέρωση της άνω τελείας στιγμής (semicolon), καθώς και τη μαζική παραγωγή δερματόδετων βιβλίων τσέπης σε προσιτές τιμές.

 

Οι εκδόσεις του με έργα κλασικών (Αρχαία Ελληνική Φιλολογία) έγιναν πασίγνωστες σε όλη την Ευρώπη και θεωρούνταν περίφημες. Πολλοί, μάλιστα, αντέγραψαν το εταιρικό του λογότυπο, ένα δελφίνι και μια άγκυρα, το οποίο συνδέεται με το λατινικό ρητό «Festina lente» («Σπεύδε βραδέως»)· η εικόνα και το ρητό απεικονίζονταν σε ένα ρωμαϊκό νόμισμα του 80 μ.Χ., το οποίο και αποτέλεσε την πηγή έμπνευσης για το λογότυπο. Το 1533, τη διεύθυνση του τυπογραφείου ανέλαβε ο γιος του, Παύλος Μανούτιος (1512-1574).