Ο «Ντον Κάρλο», η σπουδαιότερη όπερα του Βέρντι, παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ, σε μια εντυπωσιακή παραγωγή που υπογράφει ο σερ Νίκολας Χάιτνερ.

Μια όπερα γεμάτη εντυπωσιακές άριες, ντουέτα και επιβλητικά σύνολα, ένα έργο που παρουσιάζει, παράλληλα, την ανθρώπινη διάσταση των χαρακτήρων του, οι οποίοι αγωνίζονται να ισορροπήσουν ανάμεσα στα συναισθήματά τους και το καθήκον. Άλλωστε, τα θέματα που ενδιέφεραν τον Βέρντι είχαν πολυεπίπεδη πολιτική διάσταση, με την κοσμική εξουσία να συγκρούεται με την Εκκλησία και ο φιλελευθερισμός με την απολυταρχία.

Απέχοντας από ιστορικά γεγονότα, η υπόθεση της όπερας αναμιγνύει πραγματικά με φανταστικά πρόσωπα, εκτυλισσόμενη ταυτόχρονα σε δύο επίπεδα. Το πρώτο έχει να κάνει με τα συναισθήματα του Ντον Κάρλο – διαδόχου του θρόνου της Ισπανίας – για την Ελισάβετ των Βαλουά, η οποία, ενώ αρχικά προοριζόταν για εκείνον, τελικά παντρεύτηκε τον πατέρα του, Φίλιππο Β’, για πολιτικούς λόγους. Το δεύτερο επίπεδο είναι καθαρά πολιτικό και πραγματεύεται τον αυταρχικό τρόπο με τον οποίο διοικούσαν οι Ισπανοί τη Φλάνδρα.

Από την πρώτη παρουσίαση του έργου, το 1867 στο Παρίσι, μέχρι και την τελική πεντάπρακτη ιταλική εκδοχή της Μόντενας το 1886, μεσολάβησαν πολλές αλλαγές τόσο στη σύνθεση όσο και στο λιμπρέτο του «Ντον Κάρλο». Η πεντάπρακτη ιταλική εκδοχή που παρουσιάζει η ΕΛΣ αποτελεί την εκδοχή που αποτυπώνει τις τελευταίες σκέψεις του συνθέτη για το έργο αυτό, το οποίο τον απασχόλησε, μάλιστα, επί δύο δεκαετίες.

Μέχρι να φτάσει στη σημερινή αποδοχή και αναγνώριση, ο «Ντον Κάρλο» πέρασε τόσο από περιόδους λήθης όσο και καταξίωσης. Η Όπερα των Παρισίων είχε εκφράσει τις επιφυλάξεις της, κυρίως για τη μεγάλη διάρκεια, ενώ το έργο δίχαζε και σημαντικούς συνθέτες της εποχής. Ο νεαρός Μπιζέ το είχε χαρακτηρίσει ως ένα έργο «πολύ κακό», σε αντίθεση με τον Ροσίνι, ο οποίος είχε πει ότι «ο Βέρντι είναι ο μόνος συνθέτης που έχει την ικανότητα να γράψει μια μεγαλόπρεπη όπερα».

Ο «Ντον Κάρλο» με μια ματιά

Αρχικά σε γαλλική γλώσσα και πέντε πράξεις, αργότερα σε ιταλική γλώσσα, πρώτα σε τέσσερις και μετά σε πέντε πράξεις, η όπερα του Βέρντι βασίζεται στο θεατρικό ποίημα «Ντον Κάρλος, ινφάντης της Ισπανίας» (1787) του Φρίντριχ Σίλλερ. Ωστόσο, το λιμπρέτο των Ζοζέφ Μερί και Καμίλ ντι Λοκλ αντλεί, επίσης, από το θεατρικό «Φίλιππος Β’, βασιλιάς της Ισπανίας» του Εζέν Κορμόν, το οποίο παρουσιάστηκε το 1846 στο Παρίσι, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία.

Η όπερα παρουσιάστηκε σε πολλές εκδοχές, συνεπώς έχει και πολλές πρεμιέρες. Συγκεκριμένα, πρωτοπαρουσιάστηκε στο Παρίσι, στις 11 Μαρτίου 1867, σε πέντε πράξεις από την Αυτοκρατορική Ακαδημία Μουσικής, όπως λεγόταν τότε η παρισινή Όπερα, ενώ στις 10 Ιανουαρίου 1884 παρουσιάστηκε στη Σκάλα του Μιλάνου η τετράπρακτη αναθεωρημένη εκδοχή της σε ιταλική μετάφραση. Δύο χρόνια αργότερα, στις 29 Δεκεμβρίου 1886, ο «Ντον Κάρλο» παρουσιάστηκε στη Μόντενα σε πεντάπρακτη μορφή στα ιταλικά. Αυτή είναι και η εκδοχή που παρουσιάζεται σε πανελλήνια πρώτη από την Εθνική Λυρική Σκηνή, η οποία είχε παρουσιάσει, μάλιστα, ξανά την όπερα σε πανελλήνια πρώτη στην ιταλική τετράπρακτη εκδοχή της στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού την 1η Ιουλίου 1966, σε μουσική διεύθυνση Ανδρέα Παρίδη και σκηνοθεσία της Μαργκερίτας Βάλμαν, με διανομή αστέρων η οποία περιλάμβανε τον βαθύφωνο Νίκο Ζαχαρίου ως Φίλιππο Β’ και τον Βασίλη Γιαννουλάκο ως Ροντρίγκο.

Ο σκηνοθέτης

Ο Χάιτνερ αναγνωρίζεται ως ο σκηνοθέτης που έδωσε νέα πνοή στη βρετανική θεατρική σκηνή. Ως καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου της Αγγλίας κατάφερε να προσεγγίσει νέες ομάδες κοινού μέσα από μια μεγάλη ποικιλία καινοτόμων παραστάσεων. Στην όπερα έχει σκηνοθετήσει με επιτυχία παραγωγές στην Εθνική Όπερα της Αγγλίας, τη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου, τη Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης, τη Βαυαρική Όπερα του Μονάχου, τις Όπερες της Γενεύης, της Βαλένθιας, του Στρασβούργου, του Σαν Φρανσίσκο, του Όσλο, ενώ έχει συνεργαστεί και με το Φεστιβάλ του Γκλάιντμπορν.

Ο συνθέτης

Ο Τζουζέπε Βέρντι αποτελεί τον διασημότερο συνθέτη του ιταλικού ρομαντισμού. Γεννήθηκε στο Λε Ρόνκολε της βόρειας Ιταλίας το 1813 και πέθανε στο Μιλάνο το 1901. Σπούδασε μουσική στο επαρχιακό Μπουσέτο και κατόπιν στο Μιλάνο. Τα πρώτα του έργα γράφτηκαν μέσα στο επαναστατικό κλίμα της εποχής, απηχώντας ιδεολογικά τον αγώνα για την απελευθέρωση των ιταλικών κρατιδίων από τους Αυστριακούς και την ενοποίησή τους σε κυρίαρχη χώρα. Η ενασχόλησή του με την πολιτική τον ανέδειξε σε εθνικό σύμβολο.

Διασημότερες όπερές του είναι οι «Ναμπούκκο» (1842), «Μάκβεθ» (1847/1865), «Ριγολέττος» (1851), «Ο τροβαδούρος» (1853), «Η παραστρατημένη/Τραβιάτα» (1853), «Η δύναμη του πεπρωμένου» (1862), «Αΐντα» (1871), «Οθέλλος» (1887) και «Φάλσταφ» (1893).

Με τη μουσική του, ο Βέρντι εξέφρασε σε αισθητικό επίπεδο το πνεύμα του ώριμου ρομαντισμού και σε πολιτικό επίπεδο την επιθυμία των συμπατριωτών του να δουν την Ιταλία ελεύθερη και ενωμένη. Αγαπήθηκε ιδιαίτερα από το ευρύ κοινό, ενώ η δημοτικότητά του παραμένει αμείωτη μέχρι σήμερα. Στις ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες του 19ου αιώνα, ο Βέρντι υπήρξε ο συνθέτης που έζησε εκείνη τη μοναδική στιγμή στην ιστορία της μουσικής, όπου η υψηλή τέχνη έγινε συνάμα λαϊκή…

INFO

Εθνική Λυρική Σκηνή, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, Καλλιθέα

Πρόσθετες πληροφορίες/κρατήσεις: www.nationalopera.gr| 2130885700