Οι εμπορικές συμφωνίες συνήθως μαγειρεύονται πίσω από κλειστές πόρτες, με κρυφούς όρους

 

Η διατλαντική συμφωνία εμπορίου TTIP σφυροκοπείται από αντιδράσεις και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού. Στην Ευρώπη, κατηγορείται ότι είναι κομμένη και ραμμένη ακριβώς στα μέτρα των μεγάλων πολυεθνικών. Στις ΗΠΑ, ο Ντόναλντ Τραμπ («δεν είναι ελεύθερο εμπόριο, είναι ηλίθιο εμπόριο»), αλλά και ο Μπέρνι Σάντερς, όπως κι άλλοι από το πολιτικό φάσμα, είναι κατηγορηματικά κατά της συμφωνίας.

Το εμπόριο έχει εξελιχθεί σε κόκκινο πανί της πολιτικής. Κυρίως επειδή τέτοιες συμφωνίες απηχούν την τυπική γενικευμένη δυσφορία κατά των διαφόρων «ελίτ».

Και υπάρχουν λόγοι για αυτό:

• Οι εμπορικές συμφωνίες συνήθως μαγειρεύονται πίσω από κλειστές πόρτες.
• Οι πολιτικοί της κάθε πλευράς κρύβουν τις πραγματικές διαπραγματευτικές θέσεις τους από τους ψηφοφόρους.
• Οι οικονομικές αλλαγές που φέρνουν τέτοιου είδους συμφωνίες με όχημα την τεχνολογία και τον ανταγωνισμό προκαλούν ανασφάλεια για θέσεις εργασίας.

Και, όπως και να έχει, είναι ευκολότερο να στραφεί κανείς ενάντια σε ένα πολιτικό που βάζει την υπογραφή του σε μια συμφωνία, παρά στο αόρατο χέρι της παγκοσμιοποίησης.

Όλα τα παραπάνω, είναι «διατλαντικά». Και σε Ευρώπη, δηλαδή, αλλά και σε ΗΠΑ, παρατηρούνται οι ίδιες οξύτατες αντιρρήσεις και αντιδράσεις. Όμως, παρά ταύτα, υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής στους λόγους της εναντίωσης.

Στην Ευρώπη, η οξύτερη εναντίωση της κοινής γνώμης στην TTIP παρατηρείται στην Γερμανία και στην Αυστρία. Πρόκειται για δυο χώρες με τεράστιες εξαγωγές και ιδιαίτερα χαμηλή ανεργία. Οι χιλιάδες που διαδήλωσαν στο Ανόβερο πριν λίγες μέρες κατά την διάρκεια της επίσκεψης του Μπάρακ Ομπάμα ή οι Ολλανδοί που έχουν διοργανώσει καμπάνια για συλλογή υπογραφών ώστε να τεθεί η TTIP σε δημοψήφισμα, διαμαρτύρονται κυρίως όχι για την πιθανή απώλεια θέσεων εργασίας, αλλά κατά των λαίμαργων πολυεθνικών και την συρρίκνωση των περιβαλλοντικών και διατροφικών στάνταρ ασφαλείας, κάτι που θεωρείται ότι θα επιβάλλει η συμφωνία.  

Στην Αμερική, η αφετηρία των ανησυχιών είναι άλλη. Η συρρίκνωση των θέσεων εργασίας. Οι μεγαλύτερες αντιδράσεις παρατηρούνται περισσότερο στις πρώην βιομηχανικές περιοχές που έχασαν λόγω μιας προηγούμενης συμφωνίας εμπορίου, της NAFTA, που υπογράφηκε την δεκαετία 1990 με Καναδά και Μεξικό, αλλά και από την ένταξη της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2001.

Αυτά, είχαν ως αποτέλεσμα τεράστια απώλεια θέσεων εργασίας καθώς οι αμερικανικές εταιρίες πάλευαν να ανταγωνιστούν με τις φθηνές εισαγωγές.

Ακόμη και ο Ομπάμα, στην ομιλία του στο Ανόβερο, παραδέχτηκε ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να κάνουν περισσότερα για τα θύματα της παγκοσμιοποίησης. Όσο για τον Ολάντ, παρουσιάστηκε, τουλάχιστον σ’ αυτό το στάδιο, αρνητικός στην TTIP, σε πλήρη σύμπλευση με την γαλλική κοινή γνώμη.

Γιατί οι διαφορές στους λόγους αντίδρασης της κοινής γνώμης; Επειδή υπάρχουν διακριτές διαφορές μεταξύ του «παλιού» και του «νέου» μοτίβου των συμφωνιών εμπορίου:

• Το παλιό μοτίβο ενδιαφερόταν για το άνοιγμα αγορών και την περικοπή των δασμών, σε έναν κόσμο που κυριαρχείτο από εθνικούς παραγωγούς.
• Ενώ το “νέο” σημερινό μοτίβο των συμφωνιών εμπορίου, επιχειρεί να μειώσει τις διαφορές μεταξύ των εθνικών και περιφερειακών κανόνων που θεωρείται ότι “εμποδίζουν” το εμπόριο σε έναν κόσμο διακρατικής παραγωγής και πολύπλοκων αλυσίδων εφοδιασμού πλέον.

Στον “παλιό” κόσμο, δηλαδή, οι συμφωνίες εμπορίου είχαν ως αντιπάλους τους παραγωγούς που αποζητούσαν προστασία από τον διεθνή ανταγωνισμό. Ενώ τώρα, οι συμφωνίες έχουν απέναντί τους κυρίως καταναλωτές που φοβούνται ότι τα γνωστά τους στάνταρ ασφαλείας θα εκπέσουν ή θα εξαφανιστούν.

Πάντως είναι η Ευρώπη και όχι οι ΗΠΑ, ο «παλιός» δηλαδή και όχι ο «νέος» κόσμος, που απηχεί αυτές τις ανησυχίες περισσότερο. Προς το παρόν, η Αμερική επικεντρώνεται σε ένα, όχι ακόμα επικυρωμένο, εμπορικό ντιλ με την Ασία και ανησυχεί πρωτίστως για νέο κύμα φθηνών εισαγωγών.

Αντίθετα στην Ευρώπη, η διαμάχη γύρω από την TTIP επικεντρώνεται στην θέσπιση κανόνων και ποιοτικών προδιαγραφών. Υπό αυτή την έννοια, ο κόσμος που διαμαρτύρεται έχει κατανοήσει την αξία των ρυθμίσεων και των κανόνων καλύτερα από τις κυβερνήσεις της ΕΕ, όπως και την Κομισιόν που διαπραγματεύεται την συμφωνία με την Αμερική. Οι προσπάθειες, άλλωστε, των πολιτικών να «πουλήσουν» την TTIP στα κρυφά, αγνοώντας τις ανησυχίες περί διαφάνειας ήταν καταδικασμένες εξαρχής.

Οι αξιωματούχοι της ΕΕ λένε πλέον ότι οι έντονες διαμαρτυρίες τούς βοήθησαν στο να εντοπίσουν αδυναμίες. Όσοι διαπραγματεύονται την συμφωνία τώρα επικεντρώνονται στην στρατηγική σημασία της TTIP και στο πως θα θέσουν στάνταρ που οι περισσότερες από τις υπόλοιπες χώρες (εκτός των χωρών που θα περιλαμβάνει η TTIP) θα υποχρεωθούν να ακολουθήσουν. Παράλληλα, κάνουν απόπειρες – αποτελεσματικές ή όχι, θα φανεί – να περάσουν κάποιες από τις ανησυχίες του κόσμου στις διαπραγματεύσεις. Για παράδειγμα, μετά από την κατακραυγή για την δυνατότητα που θα επέτρεπε σε επενδυτές να μηνύουν κυβερνήσεις, εξέδωσαν μια αναθεωρημένη πρόταση.

Τέτοιου είδους ευαίσθητες μανούβρες γίνονται συνήθως αποτελεσματικότερα από εκλεγμένους πολιτικούς. Όμως, ενώ η Άνγκελα Μέρκελ, ο Ντέιβιντ Κάμερον και ο Ματέο Ρέντσι υποστηρίζουν την TTIP, δεν δείχνουν να αφιερώνουν ενέργεια για να πείσουν τους ψηφοφόρους. Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί έχουν αφήσει την δύσκολη δουλειά του πλασαρίσματος της συμφωνίας εμπορίου στους γραφειοκράτες, πράγμα που δεν σημείωσε επιτυχία.

Οι υποστηρικτές της συμφωνίας θεωρούν ότι θα έδινε ώθηση στην υποτονική οικονομία της Ευρώπης και θα επανεπιβεβαίωνε τον δεσμό μεταξύ Ευρώπης –ΗΠΑ.

Πάντως οι συνομιλίες για την TTIP βολοδέρνουν, γενικά. Σε διάφορα θέματα, όπως στις δημόσιες συμβάσεις, στις υπηρεσίες και στα αγροτικά έχουν κολλήσει. Αυτή την στιγμή και οι δυο πλευρές μεταθέτουν τα πιο δύσκολα σημεία σε ένα νέο κύκλο διαπραγματεύσεων το φθινόπωρο. Όσον αφορά τον επίσημο στόχο, δηλαδή να υπάρξει επίτευξη συμφωνίας μέχρι το τέλος του χρόνου, είναι μάλλον άπιαστος.

Η καθυστέρηση μοιραία θα σημαίνει έναν νέο Αμερικανό πρόεδρο, ένα νέο Κογκρέσο, έναν νέο διαπραγματευτή και πιθανότατα ένα νέο σύνολο προτεραιοτήτων. Μην ξεχνάμε και τις εκλογές του χρόνου σε Γερμανία και Γαλλία που πάλι θα μπορούσαν να περιπλέξουν περαιτέρω την διαδικασία.

Η TTIP μάλλον θα χρειαστεί να περιμένει ως το 2018 ή κι ενδεχομένως πολύ περισσότερο για επικύρωση. Το παιχνίδι, άλλωστε, με την κοινή γνώμη έχει χαθεί. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις (YouGov) δείχνουν ότι η υποστήριξη για την TTIP έχει καταποντιστεί από 55% το 2014 σε 17% σήμερα. Και στις ΗΠΑ έπεσε από 53% σε 18% για την ίδια περίοδο…