Οι παρακολουθήσεις αφορούν ένα παγκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης. Tο ζητούμενο είναι η ύπαρξη ή μη πολιτικού ελέγχου

Οι παρακολουθήσεις αφορούν ένα παγκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης. Tο ζητούμενο είναι η ύπαρξη ή μη πολιτικού ελέγχου

Της Μαριλένας Κοππά*

Το ζήτημα με τις υποκλοπές που ανακινήθηκε στην Ευρώπη δημιουργεί τριβές στις ήδη δοκιμασμένες ευρωατλαντικές σχέσεις. Στο προσκήνιο έχουμε σειρά Ευρωπαίων αξιωματούχων που διαμαρτύρονται και Αμερικανούς που μειδιούν, άλλοτε συγκαταβατικά, άλλοτε σαρκαστικά, ίσως επειδή έχουν γνώση του παρασκηνίου.
Ένα πρώτο ζήτημα είναι η δημοκρατική νομιμοποίηση της πολιτικής ασφάλειας – ευρωπαϊκής, αμερικανικής ή ευρωατλαντικής. Ας θυμηθούμε ότι, μετά την πτώση του Τείχους τη δεκαετία του 1990, το ΝΑΤΟ άρχισε να συμπεριλαμβάνει στην αξιολόγηση των νέων υποψήφιων μελών του το ζήτημα της δημοκρατικής διακυβέρνησης, παρά το γεγονός ότι σε διαφορετικές περιόδους δικτατορικά καθεστώτα – Πορτογαλία, Ελλάδα, Ισπανία, Τουρκία – ήταν μέλη του.
Μια τεχνοκρατική εξήγηση σ’ αυτή τη θεσμική μετεξέλιξη ήταν ότι η πολιτική ατζέντα άμυνας και ασφάλειας μετατοπίστηκε σταδιακά από τη «στενή άμυνα» στην «ευρύτερη ασφάλεια». Συνεπώς η διακρατική συνεργασία απαιτούσε λειτουργική αλληλεξάρτηση όχι πλέον στρατηγικών δυνάμεων και μόνο, αλλά μεταξύ δομών του στενότερου πυρήνα (δημοκρατικής) διακυβέρνησης.
Ένα από τα παραδείγματα που ήγειραν σταθερά οι ηγεσίες ήταν και ο τομέας των υπηρεσιών ασφαλείας, που έπρεπε να έχουν κοινά πρωτόκολλα δημοκρατικής νομιμοποίησης. Όμως έχουν;
Ένα ακόμα ζήτημα είναι οι τριβές σε επίπεδο πολιτικής κουλτούρας μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Στις ΗΠΑ η ασφάλεια είναι ξεκάθαρα το υπέρτερο κοινωνικό αγαθό, ιδιαίτερα μετά το 2001.
Το γεγονός αυτό, όπως πρόσφατα διαπιστώσαμε ως αποστολή του ευρωκοινοβουλίου στην Ουάσιγκτον, αντικατοπτρίζεται οριζόντια σ’ όλο το φάσμα των πολιτικών: από τον προϋπολογισμό έως τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις διπλωματικές τους σχέσεις.
Αντίθετα, στην Ευρώπη, τα επιμέρους τρομοκρατικά χτυπήματα είναι αντιληπτά ως ζητήματα «εθνικής ασφάλειας» και σε επίπεδο Ευρωκοινοβουλίου η ατζέντα ανθρωπίνων δικαιωμάτων βρίσκεται σε ισορροπία με το αγαθό της ασφάλειας. Εάν η «συμμαχία» στηρίζεται στη συναντίληψη περί δημοκρατικών αξιών, το ερώτημα είναι αμείλικτο: Έχουμε συναντίληψη;

Νομικές προεκτάσεις

Η ουσία της συζήτησης παραμένει όμως στο παρασκήνιο. Από τη μία οι ΗΠΑ και τα κράτη – μέλη της Ε.Ε. δεν έχουν μόνο συμμαχικές σχέσεις, αλλά και ανταγωνιστικές. Στο προσκήνιο τα φώτα της δημοσιότητας πέφτουν στις πρακτικές Κινέζων και Ρώσων στον τομέα της ηλεκτρονικής κατασκοπίας, στρατιωτικής και βιομηχανικής. Όμως, αποκαλύπτεται ότι «μεταξύ φίλων» το παιχνίδι δεν είναι πάντα τίμιο. Το γεγονός αυτό έχει νομικές προεκτάσεις.
Όλα αυτά είναι προφανή. Όμως, είναι σίγουρο ότι οι Αμερικανοί δεν είναι οι μόνοι που δραστηριοποιούνται σ’ αυτό τον τομέα, αλλά είναι σίγουρο ότι είναι ένα βήμα μπροστά, αφού τα παγκόσμια δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης και άμεσης επικοινωνίας έχουν ως έδρα τις ΗΠΑ. Και αυτό σημαίνει ότι, μεταξύ φίλων, πρέπει να γίνει μια συμφωνία για τους κανόνες αυτού του παιχνιδιού. Εξ ορισμού, αυτή είναι μια συζήτηση παρασκηνίου.

Μειδιούν ειρωνικά

Από την άλλη πλευρά φαίνεται ότι τα κράτη – μέλη της Ε.Ε. παρακολουθούν τους πολίτες τους, αφού συνεργάζονται με τις ΗΠΑ σε διάφορες δομές άντλησης πληροφοριών. Με άλλα λόγια, οι υπηρεσίες ασφαλείας αντλούν, σε επίπεδο διεθνούς συνεργασίας, πληροφορίες που δεν θα είχαν τη νομική ή τεχνική δυνατότητα να αντλήσουν σε εθνικό επίπεδο. Και αυτό κάνει τους Αμερικανούς, που γνωρίζουν το παρασκήνιο, να μειδιούν ειρωνικά και να λένε ημιεπίσημα ότι όλοι παρακολουθούν όλους.
Με άλλα λόγια, το ζήτημα που προκύπτει δεν αφορά μόνο τις ευρωατλαντικές σχέσεις, αλλά ένα παγκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης, όπου η γνώση είναι δύναμη. Η γνώση πάντα ήταν δύναμη και γι’ αυτό κάθε κράτος έχει ένα παρασκήνιο διαχείρισης των πληροφοριών τέτοιου τύπου.
Αλλά το ζήτημα είναι πάντα ποιος, πώς και γιατί κάποιος συλλέγει, αξιολογεί και αξιοποιεί μια πληροφορία τόσο σ’ εθνικό όσο και σε διακρατικό επίπεδο. Και επειδή σημαντικό μέρος αυτής της συζήτησης είναι – ίσως και θεμιτά – παρασκηνιακό, στο προσκήνιο έχουμε μόνο το «εποικοδόμημα» της πραγματικής πολιτικής διαπραγμάτευσης.
Μάλλον συνειδητά «λαϊκίζουμε», αφού συζητάμε αρχές τις οποίες έχουμε «θεωρητικά», αλλά δεν γνωρίζουμε αν τελικά υπηρετούμε «πρακτικά». Υπ’ αυτό το πρίσμα η πιο σημαντική συζήτηση που θα μπορούσε να γίνει στο προσκήνιο δεν έχει γίνει: η τεχνολογία έχει προχωρήσει και όλα ή σχεδόν όλα είναι δυνατά.
Το ζήτημα είναι η ύπαρξη ή μη πολιτικού ελέγχου: οι ηγέτες, συχνά, όχι μόνο δεν έχουν γνώση ότι παρακολουθούνται, αλλά ούτε καν ότι οι δικές τους υπηρεσίες παρακολουθούν τόσο «τους άλλους» όσο και «δικούς τους» πολίτες, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη. Αυτό είναι κάτι που αξίζει και μπορεί να συζητηθεί στο προσκήνιο, χωρίς λαϊκισμούς, αφού, για να παραμείνει η δημοκρατία ασφαλής, όσο και δημοκρατική, πρέπει το προσκήνιο να θέτει τους κανόνες του παρασκηνίου.
 
* Η Μαριλένα Κοππά είναι ευρωβουλευτής, κοινοβουλευτική εκπρόσωπος
της Σοσιαλιστικής Ομάδας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για θέματα Άμυνας και Ασφάλειας