Συνέντευξη στην Ιωάννα Μπλάτσου

Από τα πιο γοητευτικά πρόσωπα της εγχώριας θεατρικής και κινηματογραφικής σκηνής, ουσιαστικά ευγενής, εργασιομανής, τελειομανής, με απόλυτη αφοσίωση στην τέχνη της.

Συνέντευξη στην Ιωάννα Μπλάτσου

Από τα πιο γοητευτικά πρόσωπα της εγχώριας θεατρικής και κινηματογραφικής σκηνής, ουσιαστικά ευγενής, εργασιομανής, τελειομανής, με απόλυτη αφοσίωση στην τέχνη της. Όχι, δε θα κάνω εδώ μια αγιογραφία της Καρυοφυλλιάς Καραμπέτη. Η ίδια θα το υπονόμευε, άλλωστε, με το γνωστό αυτοκριτικό της τρόπο. Ούτε και εγώ έχω πρόθεση να την αδικήσω αποκρύπτοντάς σας ίσως το πιο γοητευτικό στοιχείο της προσωπικότητάς της: την εντιμότητα, την ειλικρίνεια και τη δύναμη να εκτίθεται, σεβόμενη πάντα τον εαυτό της και το συνομιλητή της. Αυτό το καλοκαίρι η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη επιστρέφει στο Εθνικό Θέατρο με τον «Ηρακλή Μαινόμενο» του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού, έναν καλλιτέχνη με τον οποίο επιθυμούσε διακαώς να συνεργαστεί.

Θυμάμαι, πριν από αρκετά χρόνια, όταν σας είχα ρωτήσει με ποιους σκηνοθέτες ονειρεύεστε να συνεργαστείτε, μου είχατε αναφέρει και τον Μιχαήλ Μαρμαρινό. Και να, που τώρα πραγματοποιείται αυτή η επιθυμία μου. Με τον Μιχαήλ, βέβαια, είχαμε δουλέψει μαζί ως ηθοποιοί και οι δύο, αρχικά στην «Ελένη» σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά και μετά στους «Οιδίποδες» της Ρούλας Πατεράκη. Τότε, πριν από τρία χρόνια, όταν του είχα κάνει πιο σαφές το αίτημά μου να συνεργαστώ μαζί του, θυμάμαι μου είχε πει: «Αν το θες πολύ, θα γίνει». Και να, που έγινε.

Τι έχει να πει στο σύγχρονο θεατή η αρχαία τραγωδία του Ευριπίδη «Ηρακλής Μαινόμενος»; Ο Ευριπίδης εδώ μοιάζει να λέει ότι το πρόβλημα του ανθρώπου δεν είναι η μοίρα, ούτε η σκληρότητα των θεών ή των συγκυριών αλλά η στάση του απέναντι σε αυτό που του φέρνει η μοίρα, η τύχη, η ζωή. Ο Ηρακλής αποφασίζει να αντιμετωπίσει την καταστροφή στρεφόμενος προς τον εαυτό του και τους συνανθρώπους του. Ομοίως κι εμείς σήμερα πρέπει πρώτα να κοιτάξουμε με ειλικρίνεια μέσα μας και παράλληλα να στραφούμε στους συνανθρώπους μας. Το θέμα δεν είναι το κακό που μας κάνουν οι άλλοι –οι «κακοί» Ευρωπαίοι, οι «κακοί» οίκοι αξιολόγησης- αλλά το καλό που μπορούμε να δημιουργήσουμε εμείς μέσα από μια δυσχερή συνθήκη.

Στη συγκεκριμένη τραγωδία του Ευριπίδη, υπάρχει και ο χορός των γερόντων, ηλικιωμένοι πολίτες χωρίς καμία δύναμη στα χέρια τους, που όμως συμπαραστέκονται στα δεινά των συμπολιτών τους. Ακριβώς, άλλη μια σύγχρονη αναφορά στην Ελλάδα του 21^ου αιώνα. Ο Ευριπίδειος ανήμπορος γέροντας που αντιστέκεται στον Τύραννο μου φέρνει στο νου εικόνες συγκινητικές και απίστευτα σκληρές, σαν αυτές που ζήσαμε την 29^η Ιουνίου. Τους γέροντες που διαδήλωναν για να διατηρήσουν την αξιοπρέπειά τους και τα ΜΑΤ να τους χτυπάνε απροκάλυπτα. Ή το κρανοφόρο κτήνος να ψεκάζει με χημικά το Μανώλη Γλέζο. Εξοργίστηκα με αυτές τις εικόνες ανείπωτης ντροπής. Με αυτά τα νεαρά παιδιά των ΜΑΤ που χτυπούσαν ηλικιωμένους ανθρώπους χωρίς να τους σεβαστούν. Θα μπορούσαν να ήταν ο πατέρας τους ή ο παππούς τους!

Ο πολιτισμός μας και η δημοκρατία μας κλονίστηκαν όντως επικίνδυνα με τα γεγονότα της 29^ης Ιουνίου. Με θυμώνει πολύ αυτή η απροκάλυπτη επιβολή της εξουσίας με κάθε μέσο. Θυμώνω ακόμα περισσότερο με το γεγονός ότι εκείνη τη μέρα, όταν πνίγηκε η Αθήνα στα χημικά, υπήρξε κατάφορη καταπάτηση του Συντάγματος και των δικαιωμάτων των πολιτών μέσα από μεθόδους προβοκάτσιας και τυφλής βίας. Επρόκειτο για καθαρή εγκληματική ενέργεια του κράτους κατά των πολιτών.. Για να μη μιλήσω για τις εικόνες ντροπής των «κουκουλοφόρων» δίπλα στα όργανα τάξης… Για το σκοτεινό ρόλο του παρακράτους στα επεισόδια που δημιουργούνται κάθε φορά στις πορείες. Δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για τις πολλαπλές αυθαιρεσίες των ομάδων καταστολής. Και το χειρότερο, δεν άκουσα κανέναν να ζητάει συγνώμη από τους πολίτες.

Πάντως, απέναντι στην αυθαιρεσία της εξουσίας το τελευταίο διάστημα έχει αντιπαραταχθεί ένα κοινωνικό κίνημα, οι «Αγανακτισμένοι». Πόσο κοντά ιδεολογικά είστε στο «κίνημα της πλατείας»; Καταλαβαίνω απόλυτα την αγανάκτηση των πολιτών και πιστεύω ότι και αργά εκδηλώθηκε. Μόνο αν κόσμος διατρανώσει την αντίστασή του, ίσως τα πράγματα να έχουν κάποια ελπίδα. Αλλιώς θα μας βάλουν κι επισήμως την ταφόπλακα από πάνω και τελείωσε. Γιατί αυτή την κρίση άλλα κέντρα την έχουν δημιουργήσει. Και τώρα εμείς, οι απλοί άνθρωποι, που δεν κλέψαμε κανένα κράτος, ούτε μίζες πήραμε, αλλά αντιθέτως μετά βίας τα βγάζουμε πέρα, ξαφνικά καλούμαστε να πληρώσουμε τα σπασμένα. Δεν βλέπετε τους ταλαίπωρους τους συνταξιούχους, που τους έχουν φέρει στο σημείο να επιλέγουν αν θα αγοράσουν τρόφιμα ή φάρμακα; Γιατί να καλούνται αυτοί οι άνθρωποι να πληρώσουν το μεγάλο χρέος που έχει δημιουργηθεί από τα ληστρικά επιτόκια και από μια αλόγιστη διαχείριση του δημόσιου χρήματος; Κανένας από αυτούς που πρέπει να τιμωρηθεί δεν τιμωρείται.

Είστε γυναίκα και καλλιτέχνης σε καιρό βαθιάς οικονομικής και πολιτισμικής κρίσης. Πόσο ασφαλής αισθάνεστε αυτή την εποχή; Φυσικά και δεν αισθάνομαι καθόλου ασφαλής. Εξάλλου, από τα πρώτα θύματα αυτής της οικονομικής κρίσης είναι ο πολιτισμός, παρά το γεγονός ότι χωρίς τον πολιτισμό δεν είμαστε τίποτα. Όμως, γνωρίζω ότι αν ένας άνθρωπος δεν έχει να φάει, ε, δεν θα πάει θέατρο. Για να απαντήσω πιο προσωπικά στο ερώτημα, εγώ ούτως ή άλλως είμαι εκτός τηλεόρασης εδώ και πολλά χρόνια. Επίσης, δεν υπάρχει περίπτωση να παίξω σε μια σαπουνόπερα ή σε μια άθλια τηλεοπτική σειρά. Άρα, για μένα ο μόνος τρόπος επιβίωσης είναι το θέατρο.

Όμως και οι επιλογές σας στο θέατρο δεν είναι απλώς επιλογές επιβίωσης καθώς πάντα πολύ συνειδητά επιλέγετε τις συνεργασίες σας. Αισθάνομαι ότι έχω τεράστια ευθύνη για ό,τι αποφασίζω να παρουσιάσω στον κόσμο. Θεωρώ ότι οι καλλιτεχνικές επιλογές μου είναι μια πολιτική πράξη από μόνες τους. Το τι θα πεις στον άνθρωπο που από το υστέρημά του έχει επιλέξει να έρθει να σε δει είναι τεράστια ευθύνη, ειδικά τώρα. Για μένα το θέατρο είναι όπως το φάρμακο για μια αρρώστια. Έτσι και μια παράσταση είναι τροφή, ίαμα για την ψυχή εναντίον της κατάθλιψης, της απογοήτευσης, της παρακμής.

Νομίζω ότι αυτή η εικόνα είναι εξιδανικευμένη και δεν απευθύνεται στο σύνολο της θεατρικής μας παραγωγής, που και ευτελή κίνητρα ως προς την αισθητική χειραγώγηση του κοινού έχει να επιδείξει και όχι πάντα διαφανείς τρόπους μεταχείρισης των ίδιων των καλλιτεχνών. Γι’ αυτό λέμε ότι η κρίση είναι μια πολύ καλή ευκαιρία για να ξεχωρίσουν τα ερίφια από τους αμνούς και στο χώρο μας. Οι άνθρωποι που αξίζουν θα παραμείνουν. Όλοι οι άλλοι που βγήκαν στον αφρό τυχαία ή εκπροσώπησαν ένα λαϊφστάιλ με το πρόσχημα της τέχνης, νομίζω θα πάρουν τη θέση που του αξίζει στο χώρο.

Μιλάτε για την πολιτιστική φούσκα των 400 θεατρικών παραγωγών τη χρονιά; Η ρίζα του κακού βρίσκεται στις ανεξέλεγκτες δραματικές σχολές οι οποίες κερδοσκοπούν εις βάρος των ονείρων κάποιων παιδιών χωρίς ψυχικό έρμα, παιδεία ή ταλέντο, που ακριβώς λόγω της έξαρσης του λάιφστάιλ και μιας γκλαμουριάρικης εικόνας του ηθοποιού προσελκύστηκαν στο χώρο μας και δεν μπόρεσαν να απορροφηθούν. Για μένα πραγματικά τίθεται το ερώτημα, πως επιβιώνουν τελικά όλα αυτά τα παιδιά; Χωρίς μισθό, χωρίς ασφάλιση, χωρίς ένα στοιχειώδες μεροκάματο. Η κρίση νομίζω θα αποδειχθεί ρυθμιστικός παράγοντας και αυτού του μορφώματος.

Το θέατρο μπορεί να επιβιώσει χωρίς τις κρατικές επιχορηγήσεις; Η πράξη έχει δείξει ότι το θέατρο τέχνης, δηλαδή το πιο πειραματικό, το πιο ψαγμένο, δεν μπορεί να επιβιώσει από μόνο του. Και δεν θα μπορούσα να φανταστώ τη θεατρική μας σκηνή χωρίς το έργο του Βογιατζή, του Παπαβασιλείου, του Χουβαρδά, του Μοσχόπουλου, του Μαρμαρινού, έτσι για να αναφέρω μόνο μερικούς από τους άξιους σκηνοθέτες που επιχορηγούνται. Η κατάργηση των επιχορηγήσεων κρύβει τον κίνδυνο η τέχνη να χάσει την αιχμή της και να υποκύψει αναγκαστικά σε αγοραίους νόμους επιβίωσης του πιο εύπεπτου κι όχι του καλύτερου.

Μετά από τόσα χρόνια στη σκηνή, ποιος είναι ο μεγαλύτερός σας φόβος; Στα μεγάλα, ποιητικά κείμενα, όπως η αρχαίες τραγωδίες, που είναι δομημένα με απόλυτη, αρχιτεκτονική θα λέγαμε λεκτική ακρίβεια, δεν μπορείς να ξεχάσεις ούτε λέξη. Κι αυτό είναι κάτι που τρέμω, όσο χρόνια κι αν έχουν περάσει. Ειδικά, όταν έχεις να κάνεις με τόσο μεγάλα θέατρα, όπως η Επίδαυρος, η ενέργεια όλου αυτού του κόσμου είναι ασφυκτική, πιεστική, τεράστια. Αν προσθέσουμε και το ότι κάθε φορά θέλω να δίνω στο ρόλο μου το 100% των ικανοτήτων μου, καταλαβαίνετε…

Και ένα γεγονός που θυμάστε με πολλή αγάπη από τις τόσες φορές που έχετε παίξει στην Επίδαυρο; Τη μεγάλη περιοδεία της «Μήδειας», σε σκηνοθεσία Νικαίτης Κοντούρη, τη διετία 1997-9, που ακολούθησε την παράσταση της Επιδαύρου. Στην Αμερική, τον Καναδά, την Αυστραλία, όπου υπήρχε έντονο το στοιχείο της ελληνικής ομογένειας, έβλεπα έντονο τον ενθουσιασμό και τη συγκίνηση των ανθρώπων. Αλλά και πώς τα λόγια της εξόριστης από τον τόπο της Μήδειας εκλαμβάνονταν από τους Έλληνες μετανάστες.

Για να φτάσουμε σήμερα εμείς οι ίδιοι Έλληνες να έχουμε γίνει ρατσιστές απέναντι στους εδώ μετανάστες. Μα είναι πάγια τακτική αυτή της εξουσίας να στρέφει την οργή των πολιτών αλλού, όχι πάνω της. Για να καλυφθεί η ανεπάρκεια του κράτους στο μεταναστευτικό μας παρουσιάζουν αυτούς τους δύσμοιρους κυριολεκτικά ανθρώπους ως υπαίτιους για όλα τα δεινά της ελληνικής κοινωνίας. Αντιθέτως, η οργή του κόσμου θα έπρεπε να στραφεί στους υπεύθυνους, αυτούς που σε λίγο καιρό δεν ξέρεις αν θα κάνουν και σένα «μετανάστη» μέσα στην ίδια σου τη χώρα, άπατρη, ανέστιο, άνεργο, ανελεύθερο. Γι’ αυτό λέω πως η ανθρωπιά είναι το αντίδοτο σε κάθε είδους ρατσισμό.

INFO: «Ηρακλής Μαινόμενος»: Πρεμιέρα: 5-6/8 στην Επίδαυρο και μετά σε περιοδεία σε όλη την Ελλάδα (τηλ. 210-32.72.000, www.greekfestival.gr).