Μας αρέσει ή όχι, είναι μια τεράστια βιομηχανία που ξεπερνά σε παραγωγή μέχρι και το Χόλιγουντ. Αν και συνήθως το Φεστιβάλ των Καννών τού γυρνάει την πλάτη, φέτος αποφάσισε να επανορθώσει

Μας αρέσει ή όχι, είναι μια τεράστια βιομηχανία που ξεπερνά σε παραγωγή μέχρι και το Χόλιγουντ. Αν και συνήθως το Φεστιβάλ των Καννών τού γυρνάει την πλάτη, φέτος αποφάσισε να επανορθώσει

Όταν πριν από δύο χρόνια προβλήθηκε στο Φεστιβάλ των Καννών η ταινία «Μπόλιγουντ – Η μεγαλύτερη ιστορία αγάπης που ειπώθηκε ποτέ», σε παραγωγή του σκηνοθέτη Σεκάρ Καπούρ, μία συρραφή από ινδικά μιούζικαλ, η κορυφαία διοργάνωση κρίθηκε αυστηρά και αρνητικά. Τι δουλειά έχει ο θεσμός με αυτή την κιτς, πολύχρωμη, ευφάνταστη εμπορική κινηματογραφική παράδοση που ανήκει περισσότερο στο είδος του θεάματος παρά στην Έβδομη Τέχνη; Αυτό αναρωτήθηκαν πολλοί. Οι συντελεστές, ωστόσο, του εγχειρήματος, είχαν την απάντησή τους έτοιμη για τους επικριτές: «Το αγαπάμε. Το μισούμε. Το θεωρούμε οπισθοδρομικό. Το θεωρούμε μοντέρνο. Πρέπει να το αναπνεύσουμε για να το νιώσουμε ζωντανό. Μερικοί λένε ότι πρόκειται για το μοναδικό είδος κουλτούρας που κρατά ενωμένη την Ινδία. Ορισμένοι λένε ότι δίνει ταυτότητα και ατομικότητα σε 25 εκατομμύρια Ινδούς που έχουν αφήσει τις ακτές της Ινδίας… Αυτό είναι το Μπόλιγουντ». Ένας μάλιστα από τους θαυμαστές του Μπόλιγουντ είναι ο Αυστραλός σκηνοθέτης Μπαζ Λούρμαν, ο οποίος έχει παραδεχτεί ότι, για να γυρίσει το «Moulin Rouge», εμπνεύστηκε από ινδικά μιούζικαλ. Και φυσικά το οσκαρικό «Slumdog millionaire» του Ντάνι Μπόιλ ήταν ένας φόρος τιμής στην ινδική βιομηχανία. Παρόλο που μόνο τρεις φορές έχει καταφέρει ινδική ταινία να βρεθεί στη λίστα υποψηφιοτήτων για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας, αυτό που αναγνωρίζεται από τον κόσμο του θεάματος είναι ότι το Μπόλιγουντ έχει καταφέρει μια τονωτική ένεση στο είδος του μιούζικαλ στη Δύση.

Οι ινδικές ταινίες περικύκλωσαν το Φεστιβάλ
Ειδικά στο φετινό Φεστιβάλ των Καννών θα προβληθεί ένα ποτ-πουρί από διάφορες ινδικές ταινίες – σκηνοθετημένο από τους Anurag Kashyap, Dibakar Banerjee, Karan Johar και Zoya Akhtar. Παραδόξως όμως, η πρεμιέρα δεν θα γίνει στις Κάννες, αφού έγινε ήδη στην Ινδία στις 3 Μαΐου, ακριβώς εκατό χρόνια από την προβολή της πρώτης ινδικής ταινίας «Raja Harishchandra», ένα βωβό φιλμ, στο οποίο ακόμα και τους γυναικείους ρόλους τους έπαιζαν άντρες. Ινδικές ταινίες, λοιπόν, βρίσκουμε φέτος στα τμήματα «Director’s Fortnight» και «International Critics’ Week». Και μην ξεχνάμε ότι στο πλευρό του προέδρου της κριτικής επιτροπής, Στίβεν Σπίλμπεργκ, η Ινδία έχει στείλει την εκπρόσωπό της, μέλος της κριτικής επιτροπής, την ηθοποιό Vidya Balan.
Η σχέση, όμως, του Φεστιβάλ με το ινδικό σινεμά υπήρξε αντιφατική και ελλειπτική. Η τελευταία ινδική ταινία που επιλέχθηκε για το Διαγωνιστικό Τμήμα ήταν το «Swaham» του Shaji Karun το 1994. Πίσω στη δεκαετία του ’50 δεν ήταν ασυνήθιστο να τρυπώνουν οι ινδικές ταινίες στο πρόγραμμα. Το 1956, για παράδειγμα, τα «Pather Panchali» του Ray και το «Shevgyachya Shenga» του Shantaram Athavale διαγωνίζονταν κανονικότατα για τον Χρυσό Φοίνικα. Ενώ και δύο χρόνια νωρίτερα, οι Ινδοί είχαν κάνει τετραπλό χτύπημα – παρουσία με δύο μεγάλου μήκους ταινίες μυθοπλασίας, το «Do Beegha Zameen» του Bimal Roy και το «Mayurpankh» του Kishore Sahu, και δύο μικρού (του Mohan Dayaram Bhavnani).

Δυσεύρετη η πρωτοτυπία στο ινδικό σινεμά
Φαίνεται σαν το ινδικό σινεμά να παίρνει την εκδίκησή του, αφού έχει κυκλώσει από παντού το πρόγραμμα ενός φεστιβάλ που συνήθως του γυρνάει την πλάτη. Η απάντηση που δίνουν οι ίδιοι οι Ινδοί είναι ότι το Φεστιβάλ, όπως γενικότερα η Δύση, δεν μπορεί να κατανοήσει την ινδική κουλτούρα. Αυτό, βέβαια, δεν είναι «συγχωροχάρτι» για το ίδιο το Φεστιβάλ, του οποίου ο ρόλος είναι η συγκομιδή ταινιών από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης και η ανίχνευση νέων κινηματογραφικών τάσεων.
Ακόμα και οι απόψεις των ίδιων των Ινδών καλλιτεχνών διίστανται επί του θέματος. Ο Adoor Gopalakrishnan’s, ο οποίος συμμετείχε στο «Ένα κάποιο βλέμμα» το 1982 θεωρεί ότι «για να κατανοήσεις ένα σινεμά, πρέπει να εκτιμάς την κουλτούρα του, και η δική μας είναι ελάχιστα κατανοητή από τη Δύση. Αλλά και εμείς έχουμε διαπαιδαγωγηθεί έτσι ώστε να θεωρούμε ότι η Δύση είναι ανώτερη, κι έτσι εκτιμούμε το δικό τους σινεμά. Αλλά αφού οι Δυτικοί δεν μας κατανοούν, πώς μπορούν να κρίνουν τον κινηματογράφο μας;».
Ο Shaji Karun, ο οποίος είχε κερδίσει τη Χρυσή Κάμερα το 1989 και έχει συμμετάσχει συνολικά με τρεις ταινίες στις Κάννες, έχει άλλη άποψη. «Και ο Ταρκόφσκι είναι “δύσκολος” για τους Ινδούς», έχει πει σε συνέντευξή του, «αλλά τον εκτιμούμε. Έχω ένα κάποιο κοινό στο εξωτερικό και εκτιμούν τις ταινίες μου. Επίσης, στις Κάννες ανακάλυψαν τις ταινίες μου, όχι στην Ινδία, όπου ούτε καν μπορούσα να τις προβάλω. Μέσω του Φεστιβάλ των Καννών οι ταινίες μου είχαν διανομή στην Ευρώπη».
Υπάρχουν και αυτοί που ρίχνουν το ανάθεμα στην ουσία και τη φυσιογνωμία του ινδικού κινηματογράφου. Ο σκηνοθέτης Goutam Ghose, ο οποίος έχει επιλεγεί για το τμήμα «Ένα κάποιο βλέμμα» δύο φορές (1988 και 1997), έχει πει: «Το ινδικό σινεμά επαναλαμβάνεται. Είναι η σκιά διάφορων ταινιών. Δεν βρίσκεται εύκολα πρωτοτυπία. Ο τρόπος παιξίματος στις ινδικές ταινίες δεν είναι ρεαλιστικός, επομένως δεν είναι αποδεκτός στο δυτικό κοινό. Είναι σαν να ποζάρεις μπροστά από την κάμερα».

Αφήνει δεύτερο το Χόλιγουντ

Πραγματικά, πρόκειται για μια τεράστια και πανάκριβη βιομηχανία, που κάνει μεγάλο τζίρο. Να φανταστείτε ότι η ινδική παραγωγή ταινιών αφήνει δεύτερο ολόκληρο Χόλιγουντ και τρίτη την Κίνα, αφού γυρίζονται 1.000 και βάλε ινδικές ταινίες τον χρόνο. Βέβαια, ινδικό σινεμά δεν σημαίνει μόνο Μπόλιγουντ. Φέτος μάλιστα, το Φεστιβάλ αποφάσισε να κάνει τιμώμενη χώρα την Ινδία και τον κινηματογράφο της, φιλοξενώντας τέσσερις ταινίες και ένα πρότζεκτ. Το αφιέρωμα συμπίπτει με τον εορτασμό των εκατό χρόνων του ινδικού κινηματογράφου.