Η διαδικασία του «να κρατάω μυστικά» ξεκινάει απ’ τα παιδικά μας χρόνια, όχι επειδή εμείς οι άνθρωποι γεννιόμαστε με την ανάγκη της κρυψίνοιας, αλλά εξαιτίας της προοδευτικής και σταδιακής αναγνώρισης του γεγονότος πως κάποιες πράξεις μας –εφόσον γνωστοποιηθούν σε τρίτους – μπορούν να επιφέρουν τιμωρία.

Η πρώτη αιτία που τα παιδιά καταφεύγουν στα μυστικά είναι η ανάγκη τους να αποκρύψουν κάποιες συμπεριφορές, Μαθαίνουν, δηλαδή, να κρατούν μυστικά, όταν συνειδητοποιούν πως η ανακοίνωσή τους θα επιφέρει δυσαρέσκεια στον γονέα, στον δάσκαλο, στους φίλους. Το παιδί κρατάει, επίσης, μυστικά όταν, χωρίς να είναι προσωπική επιλογή του, έρχεται αντιμέτωπο με τη διαφωνία της παρέας, όταν έχουν εμπλακεί σε κάποια συμπεριφορά την οποία πρέπει να αποκρύψουν, διαφορετικά θα τιμωρηθούν όλοι.

Υπάρχουν και οι περιπτώσεις κατά τις οποίες τα παιδιά συμφωνούν ότι δεν θα ανακοινώσουν ένα μυστικό και συνομολογούν στη φύλαξή του, ξέροντας πολύ καλά γιατί το έκαναν. Εδώ, ωστόσο, προκύπτουν δύο πολύ ενδιαφέρουσες διαφοροποιήσεις όσον αφορά τη διαδικασία υιοθέτησης της συγκεκριμένης συμπεριφοράς απόκρυψης: πρώτον, κάποιοι συμφωνούν στην τήρηση του μυστικού, επειδή απλώς έχουν την ανάγκη να μην απορριφθούν από την παρέα – έστω και αν αναγνωρίζουν ότι η απόκρυψη δεν είναι κάτι ηθικά θεμιτό. Δεύτερον, υπάρχουν παιδιά που ουσιαστικά δημιουργούν την ανάγκη του μυστικού, προκειμένου να μην ομολογήσουν δικές τους προσωπικές ευθύνες.
Καθώς ο άνθρωπος ενηλικιώνεται και μεγαλώνει, η διατήρηση μυστικών αποκτά τελείως διαφορετική σημασία. Κάποιοι θα διατηρήσουν τα μυστικά τους μέσα στο πλαίσιο μιας τάσης για προστατευτισμό, ο οποίος περιέχει και τη γνωστή έννοια της «ομερτά», δηλαδή του όρκου για τη φύλαξη του κοινού μυστικού, έτσι ώστε να επιβιώνει και να διατηρείται ζωντανή μια ομάδα ανθρώπων.

Σε θεσμικό επίπεδο, υπάρχουν οι περιπτώσεις όπου συχνά το άτομο θα κρατήσει ένα μυστικό, εφόσον βρίσκεται σε θέση εξουσίας και αναγνωρίζει πως η κοινοποίησή του μπορεί να δημιουργήσει πανικό, αναστάτωση, όπως και ανατροπή δεδομένων πλαισίων αναφοράς και λειτουργίας.

Οι πραγματικά «μεγάλοι» ηγέτες είναι εκείνοι που ξέρουν ότι κάποια πράγματα υποχρεωτικά θα τα κρατήσουν μυστικά, όποιο πολιτικό «κόστος» και αν περιέχει αυτή τους η ενέργεια. Υπάρχουν και οι περιπτώσεις όπου αυτοί οι ηγέτες θα αποφασίσουν να αποκαλύψουν κάποιο μυστικό, και θα το κάνουν επειδή αισθάνονται την υποχρέωση να μην κρατήσουν κρυφό κάτι που δεν εξυπηρετεί το κοινωνικό σύνολο. Τέτοιες αποφάσεις στηρίζονται στο γεγονός ότι η διατήρηση αυτή των μυστικών δεν εξυπηρετεί τον λαό τους, αλλά συγκεκριμένα ή ίσως και άνομα συμφέροντα. Κατά συνέπεια, με την ανακοίνωση, ουσιαστικά ΔΕΝ προδίδουν το μυστικό, αλλά δημοσιοποιούν αυτό με το οποίο κάποιοι άλλοι επιθυμούν να τους έχουν υπό τον έλεγχό τους, επιβάλλοντάς τους το υποχρεωτικά ως «χρήσιμο» μυστικό.

Οι εποχές που διανύουμε συνηγορούν στη διαπίστωση ότι σε εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο, είναι αντιληπτές από τα σκεπτόμενα και προβληματιζόμενα (όχι, όμως, προβληματικά) άτομα ότι πολλές πράξεις και πολλά γεγονότα ανάγονται στην κατηγορία του «μυστικού».

Ηγέτες, παρατρεχάμενοί τους, πολιτικά στελέχη και ΜΜΕ, που συμφωνούν, συνηγορούν και βοηθούν στη «φύλαξη» τέτοιων «μυστικών», σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο, συνήθως «αιτιολογούν» τις πράξεις τους, δηλώνοντας δημοσίως ότι έχουν ως στόχο να μη διαταραχθούν σε επίπεδο καταστροφικό οι λεπτές κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές ισορροπίες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν πληθυσμιακά σύνολα, λαούς και έθνη σε απίστευτου μεγέθους ανεπιθύμητες περιπέτειες…

Θα μπορούσε να αντιτάξει κανείς ότι ίσως έτσι, με «προφάσεις εν  αμαρτία», μάλλον «δικαιολογούν» στην παγκόσμια κοινή γνώμη πράξεις που σαφώς καταπατούν τα δικαιώματα και λεηλατούν τις περιουσίες κάποιων λαών.

Και ο νοών… νοείτω!

*O Γιώργος Πιπερόπουλος είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας