Της Βασιλικής Τζεβελέκου

Αυτός είναι ο τίτλος του κεντρικού προγράμματος της φιλόδοξης 3^ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, που φέτος εκτείνεται σε πέντε μνημεία και έξι μουσεία της πόλης.

Της Βασιλικής Τζεβελέκου

Αυτός είναι ο τίτλος του κεντρικού προγράμματος της φιλόδοξης 3^ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, που φέτος εκτείνεται σε πέντε μνημεία και έξι μουσεία της πόλης. Μόνο που η διοργάνωση, μέχρι στιγμής και μόλις 18 μέρες πριν από τα επίσημα εγκαίνια, δεν έχει ακόμα καταφέρει να εκταμιεύσει το ποσόν του 1.000.000 ευρώ από το ΕΣΠΑ. Παρόλα αυτά, οι υπεύθυνοι του ΚΜΣΤ  διαβεβαιώνουν ότι «η Μπιενάλε θα γίνει». Στην πολυπολιτισμική, πολυτάραχη Μεσόγειο, την κλειστή θάλασσα που βρίσκεται ανάμεσα σε τρεις ηπείρους, με πλήθος λαών και πολιτισμών να έχουν αναπτυχθεί στα παράκτιά της από την αρχαιότητα έως σήμερα,  εστιάζει η 3^η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης με γενικό τίτλο «Παλιές Διασταυρώσεις- Make it new» (18/9 – 18/12/ 2011). Η ίδια η Θεσσαλονίκη συμμετέχει ως μέρος της εικαστικής διοργάνωσης, η οποία θ’ απλώνεται σε σημαντικά ιστορικά  μνημεία της πόλης,  μέσα από τα οποία ο επισκέπτης θ’ ανατρέχει και στη δική της ιστορία.

Η έκθεση

«Πήραμε την πόλη σαν μεταφορά και βάζουμε στο θεατή τη δυσκολία να περπατήσει ένα μεγάλο κομμάτι της ώστε ν’ αντιληφθεί και τη δική της ιστορία. Τον προτρέπουμε  να γίνει μέρος της σημερινής ζωής της και ν’ ανακαλύψει μαζί με τα σύγχρονα έργα τέχνης των εκθέσεων και τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα του δικού της παρελθόντος»  λέει στο Ποντίκι art  η Μαρίνα Φωκίδη,  που μαζί με τη βραβευμένη επιμελήτρια Μαχίτα Ελ Μπάκα Ουριέτα από το Αμπού Ντάμπι και τον Ιταλό θεωρητικό της τέχνης, συγγραφέα και γνωστό φιλέλληνα Πάολο Κολόμπο, επιμελήθηκαν το κεντρικό πρόγραμμα «Ο Γκρεμός και το Ρέμα», μια μεγάλη έκθεση σύγχρονης τέχνης με  κοινό ιστό και αυτονομία ανάμεσα στις εκθέσεις της,  οι οποίες θα εκτείνονται σε  έντεκα συνολικά χώρους ( 5 ιστορικά μνημεία και 6 μουσεία). Έργα  ζωγραφικής, γλυπτά,  installation, video art, καινούργιες παραγωγές περισσότερων από 90 καλλιτεχνών με διεθνή  αναγνώριση θα φιλοξενηθούν στο κεντρικό πρόγραμμα κι όπως λέει η κ. Φωκίδη «επειδή θα δούμε πολλά και διαφορετικά έργα,  ας υπογραμμίσουμε ότι αυτό που δεν θα δούμε, είναι πολιτικές χειρονομίες και φαμφάρες της στρατευμένης τέχνης, έργα που μοιάζουν με πολιτικό ρεπορτάζ κι έχουμε δει πολλά τελευταία. Η τέχνη έχει τη δική της δυνατότητα να μιλάει πολιτικά. Ήταν απόφαση και των τριών επιμελητών, τα έργα να έχουν τη δυναμική της πραγματικής τέχνης και μέσα από  τα χρώματα, τη φόρμα, το ερέθισμα προς το θεατή να μιλούν πολιτικά. Έχουμε έργα από τη Μέση Ανατολή ή άλλα που σχολιάζουν τις αραβικές εξεγέρσεις όπως  η πυραμίδα – μνημείο του Αγγέλου Πλέσσα. Μιλάει για τους ανθρώπους που ασχολούνται με το internet, ένα αφηρημένο έργο που όταν κάθεται κάποιος κάτω από αυτό,  του δίνει τη δυνατότητα σύνδεσης με το internet ώστε, αν θέλει, να ξεκινήσει, συμβολικά ή πραγματικά, μια εξέγερση».  Το έργο «Green Line» του Φράνσις Αλις, του βέλγου καλλιτέχνη που ζει στο Μεξικό και τα έργα του συνδυάζουν διαφορετικές τέχνες ενώ οι «περίπατοι» – performance του  σχολιάζουν και καταγράφουν πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές συνθήκες είναι η διαδρομή που έκανε πριν δύο χρόνια στην πράσινη γραμμή Ισραήλ – Παλαιστίνη. «Δείχνει τη δυσκολία μετακίνησης στην περιοχή μ’ εντελώς ξεχωριστό τρόπο. Οι καλλιτέχνες έχουν τη δυνατότητα να ξανά-εφευρίσκουν τον κόσμο κι αυτό μπορεί να εγκυμονεί και λύσεις» σχολιάζει η κ Φωκίδη.

Οι εκθεσιακοί χώροι και τα μνημεία

Το  Φρούριο του Επταπυργίου (Γεντί Κουλέ), το Πολύχρωμο πτωχοκομείο (Αλατζά Ιμαρέτ), το Μπέη Χαμάμ, η  όμορφη Κάζα Μπιάνκα και το Γενί Τζαμί είναι τα ιστορικά κτίρια της Θεσσαλονίκης  που θα λειτουργήσουν ως εκθεσιακοί χώροι της Μπιενάλε.  Σταυροδρόμι πολιτισμών, η Θεσσαλονίκη υπήρξε σπουδαίο κέντρο για έθνη και θρησκείες,  τόπος όπου συνυπήρξαν δημιουργικά Χριστιανοί, Εβραίοι, Μουσουλμάνοι. Η πόλη, ευτυχώς, διατηρεί  σημεία άμεσης σύνδεσης με το παρελθόν της. «Τα μνημεία έχουν να κάνουν με τη σημαντικότητα της πόλης, τα αντιμετωπίζουμε ως σημεία αναφοράς από το παρελθόν έως σήμερα. Το Γεντί Κουλέ,  λειτουργούσε σαν φυλακή ως το 1989 όπου φυλακίζονταν και πολιτικοί κρατούμενοι. Εκεί λοιπόν τοποθετούμε ένα γλυπτό του Βλάσση Κανιάρη, έναν εξαθλιωμένο άνθρωπο  που γίνεται άγγελος, φόρος τιμής στον καλλιτέχνη που ήταν από τους πρώτους που μίλησαν για τους πολιτικούς κρατούμενους και σ΄ εκείνους που κάποτε αγωνίστηκαν» εξηγεί η κ. Φωκίδη.  Το Αλατζά Ιμαρέτ  – που θα πει πολύχρωμο πτωχοκομείο λειτούργησε σαν κέντρο υποδοχής μεταναστών, σα χώρος συσσιτίου, κλπ. Διατηρώντας το «πολύχρωμο» στήνεται έκθεση αφιερωμένη στο μιναρέ με έργα του ταλαντούχου Γιώργου Σαπουντζή. Στην  όμορφη Καζα Μπιάνκα η έκθεση είναι μια αναφορά για τους Ιταλούς που βρέθηκαν στη Θεσσαλονίκη μέσα από τα έργα του Αλμπέρτο Σαβίνο – αδελφού του Τζιόρτζιο ντε Κίρικο – τα οποία φιλοτέχνησε όταν έκανε τη στρατιωτική του θητεία στην Ελλάδα.  Στο πλαίσιο του κεντρικού προγράμματος  παρουσιάζονται  στη Μονή  Λαζαριστών  έργα της συλλογής Κωστάκη που  συνδιαλέγονται έμμεσα, θεματικά και αισθητικά με έργα σύγχρονων καλλιτεχνών. Δεν πρόκειται για μια νοσταλγική άσκηση, ούτε για έργα που μιμούνται την ρωσική αβανγκάρντ αλλά για σημερινούς καλλιτέχνες που μέσα από την καλλιτεχνική τους φαίνεται να έχουν κοινές αγωνίες με τους ρώσους δημιουργούς. Τη διεύθυνση του όλου εγχειρήματος έχει η Πρόεδρος του ΚΜΣΤ Κατερίνα Κοσκινά, Υπεύθυνη διαχείρισης του έργου είναι η Αθηνά Ιωάννου (ΚΜΣΤ)

Η διοργάνωση

Η διοργάνωση της 3ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης που θ’ αναπτύσσεται  σε ολόκληρη την πόλη με δράσεις και εκθέσεις ξεχωριστού ενδιαφέροντος, είναι κρίμα κι άδικο να βρίσκεται μπροστά στο «Γκρεμό και το ρέμα». Οι άνθρωποι του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης ξεκαθαρίζουν οτι «η Μπιενάλε θα γίνει» και δουλεύουν πυρετωδώς, ώστε μόλις δοθεί το «πράσινο φως»- ξεκινήσει δηλαδή η εκταμίευση του 1.000.000 ευρώ που έχουν εξασφαλίσει από το ΕΣΠΑ- και ολοκληρωθούν οι αναθέσεις στις ανάδοχες εταιρίες – οι περισσότεροι διαγωνισμοί διεξάγονται αυτές τις ημέρες – ν’ αρχίσει και η υλοποίηση των εκθέσεων. Με κόστος 1.000.000 ευρώ και  κύριο διοργανωτή το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, μέσα από την «Κίνηση των 5 Μουσείων Θεσσαλονίκης» – 5Μ (Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του ΑΠΘ), η 3η Μπιενάλε χρηματοδοτείται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Μακεδονία-Θράκη 2007-2013 του ΕΣΠΑ, με τελικό δικαιούχο το ΚΜΣΤ και συγχρηματοδοτείται κατά 80% από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης) και κατά 20% από εθνικούς πόρους .

Το θρίλερ με τις προθεσμίες

Σκληρός αγώνας δρόμου μετ’ εμποδίων είναι  το διάστημα  που απομένει έως τις 18 Σεπτεμβρίου, ημέρα εγκαινίων. Eίκοσι ημέρες πριν τη διεξαγωγή εκκρεμούν σοβαρότατα ζητήματα καθώς δεν έχουν ολοκληρωθεί οι διεθνείς  διαγωνισμοί και δεν έχουν εκταμιευθεί  τα χρήματα ύψους 1.000.000 ευρώ, πλην του μηδαμινού ποσού των 10.000 ευρώ!  Μέχρι τη στιγμή που γράφονταν το ρεπορτάζ περνούσε «ξυστά» από τη  διοργάνωση η χειρότερη απειλή, να χαθούν οι  χρονικές προθεσμίες των διαγωνισμών. Το Υπουργείο Πολιτισμού σε ερώτησή μας απάντησε ότι δεν έχει καμία ανάμειξη με τα προγράμματα που εντάσσονται στο ΕΣΠΑ, καθώς ο κάθε φορέας κινεί μόνος του τη διαδικασία. Επίσης το ποσό των 50.000 ευρώ που αντιστοιχεί στο ΚΜΣΤ μέσω  της κίνησης των 5 Μουσείων έχει δοθεί. Αν και η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης είναι από τους λίγους και τυχερούς θεσμούς που έχουν εξασφαλίσει από το ΕΣΠΑ οικονομική στήριξη σε βάθος χρόνου συνολικού ύψους 3.000.000 ευρώ, που κατανέμεται  με  1.000.000 αντίστοιχα για κάθε διοργάνωση για τις χρονιές 2011, 2013 και 2015, αυτή τη στιγμή αδυνατεί ν’ αντλήσει τα ευρωπαϊκά κονδύλια που περιμένουν σε κάποιο κισσέ τράπεζας. Τι πήγε στραβά; «Ανθρώπινο λάθος» ήταν η αιτιολογία που μάθαμε από εγκυρότατο υψηλόβαθμο στέλεχος χωρίς περισσότερες διευκρινήσεις. Τα χρήματα από το ΕΣΠΑ δίνονται μέσω των Περιφερειών κι αυτό έχει παίξει ρόλο στην καθυστέρηση. Επακόλουθο αυτού είναι η αργοπορία των  διαγωνισμών, ώστε μέχρι τελευταία στιγμή να  μην έχουν προχωρήσει οι αναθέσεις στις ανάδοχες εταιρίες, που θα αναλάβουν τη μεταφορά των έργων, την  ασφάλειά τους,  την τεχνική υποστήριξη των εκθέσεων, τη διοργάνωση των συνεδρίων,  των παράλληλων εκδηλώσεων, την μετακίνηση των καλεσμένων.

Το φιλόδοξο σχέδιο της Μπιενάλε, ο περιορισμένος χρόνος για την υλοποίηση της – θεωρείται ελάχιστο διάστημα η περίοδος των δέκα μηνών – η χρηματοδότηση για πρώτη φορά μέσω ΕΣΠΑ που απαιτεί διεθνείς διαγωνισμούς και ο συντονισμός των πέντε μουσείων έχουν παίξει ρόλο στις αλλεπάλληλες καθυστερήσεις. Ας σημειωθεί ότι η φετινή Μπιενάλε μειώνεται σε διάρκεια σε σχέση με τις δύο προηγούμενες, ενώ έχει αλλάξει την ημερομηνία διεξαγωγής της προκειμένου να συμπέσει με τα μεγάλα γεγονότα της πόλης, τα «Δημήτρια», το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, κ.α  αλλά και να πραγματοποιήσει συνεργασία, σε επίπεδο προβολής και επικοινωνίας, με τη 11η Biennale Σύγχρονης Τέχνης της Λυών (15.09-31.12.2011) και την 12th Μπιενάλε της  Κωνσταντινούπολης  l (17.09-13.11.2011).

 

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

«Οι Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη. Ανεξίτηλα σημάδια στον χώρο» Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης ( 18/9– 30/9 2012)

«Βυζάντιο & Άραβες», Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Σεπτέμβριος – Δεκέμβριος 2011)

«Θεματικές επιλογές από τη συλλογή Κωστάκη του ΚΜΣΤ», Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης –  Μονή Λαζαριστών  (18/9– 18/12/2011)

Accrochage: “Jan Fabre, PIETÀS” Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης- Κτίριο M2

«Roaming Images. Διασταυρώσεις του Ελληνικού και Αραβικού πολιτισμού μέσα από το βλέμμα σύγχρονων καλλιτεχνών», Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης  (18/9 2011 – 8 /1/ 2012)

«Θραύσματα και σπαράγματα από τη Φουστάτη,  Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του ΑΠΘ   (Νοέμβριος  2011–Ιανουάριος 2012

Διεθνές Εργαστήριο Νέων Καλλιτεχνών / “Domino”  (18/9  –  7/10 2011: εργαστήριο & 7/10  –  7/11 2011: έκθεση)

Thessaloniki Performance Festival  (19-25/9/2011)