Με αφορμή το νέο του βιβλίο, «Η ζωή στο χωριό», ο διάσημος  Ισραηλινός συγγραφέας Άμος Οζ μίλησε στο «Ποντίκι Art» εφ’ όλης της ύλης.

Με αφορμή το νέο του βιβλίο, «Η ζωή στο χωριό», ο διάσημος  Ισραηλινός συγγραφέας Άμος Οζ μίλησε στο «Ποντίκι Art» εφ’ όλης της ύλης: για τη λογοτεχνία, την οικονομική κρίση, το Παλαιστινιακό, το τίμημα που έχει πληρώσει για τις πολιτικές του απόψεις

«Αν το μυθιστόρημα είναι ο γάμος, τα διηγήματα είναι η ερωτική σχέση…». Έτσι περιγράφει ο Άμος Οζ, πολυδιαβασμένος διεθνώς συγγραφέας, τη σχέση του με το διήγημα, το οποίο και επέλεξε για να εκφραστεί λογοτεχνικά στο νέο του βιβλίο «Η ζωή στο χωριό», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. «Η ζωή στο χωριό» δεν μοιάζει με τη ζωή σε κιμπούτς, όπου έχει ζήσει ο ίδιος για πολλά χρόνια. Όταν, μάλιστα, πρωτοξεκίνησε να γράφει, οι υποχρεώσεις του στην κολεκτίβα τού επέτρεπαν να γράφει μόνο μία ημέρα την εβδομάδα. Ωστόσο καθετί που γράφει εμπεριέχει κομμάτια της ζωής και του εαυτού του. «Υπάρχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία παντού στα γραπτά μου. Ακόμη κι αν έγραφα ένα μυθιστόρημα για μια ερωτική σχέση μεταξύ της Μητέρας Τερέζας και του Πάπα, πάλι θα υπήρχε κάτι αυτοβιογραφικό στην ιστορία. Αυτοβιογραφικό, αλλά όχι εξομολογητικό…» δηλώνει ο Ισραηλινός συγγραφέας.

Βρέθηκε στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής μας γραμμής και ξεδίπλωσε τις σκέψεις του για την ευρωπαϊκή κρίση, το νέο του βιβλίο, τις πολιτικές του απόψεις και το τίμημα που έχει πληρώσει. Επρόκειτο να έρθει στην Ελλάδα, της οποίας δηλώνει λάτρης, αλλά εν τέλει ματαίωσε την επίσκεψή του. Με εξαιρετική διαύγεια και επιμονή στην ακρίβεια των λέξεων, ο Άμος Οζ εξέφρασε τη βαθιά του συμπάθεια προς τον ελληνικό λαό. «Δεν γνωρίζω αρκετά για τις ρίζες της κρίσης στην Ευρώπη γενικότερα και την Ελλάδα ειδικότερα. Αλλά νομίζω ότι η κρίση είναι αποτέλεσμα μιας υπερβολικά μακράς περιόδου φιλόδοξης οικονομικής πολιτικής σε πολλές χώρες…» σημείωσε.

Για να γράψεις λογοτεχνία πρέπει να μοιραστείς τη ζωή σου

Το νέο του βιβλίο είναι μια συλλογή διηγημάτων, με ζωές και ήρωες που μπλέκονται και έναν κοινό τόπο, το χωριό Τελ Ιλάν. «Θεωρώ ότι το διήγημα είναι μια φόρμα που σε προκαλεί, γιατί πρέπει να συμπιέσει μια ολόκληρη ζωή, μια ανθρώπινη εμπειρία – το διήγημα πρέπει να είναι οικονομικό και μινιμαλιστικό. Αλλά υπάρχει σύνδεση μεταξύ των ιστοριών, και μπορείς να διαβάσεις αυτό το βιβλίο σαν ένα μυθιστόρημα χωρισμένο σε διηγήματα…». Επέλεξε δε ως τόπο συνάντησης των ηρώων του ένα χωριό, «γιατί η μοναδικότητα του χωριού είναι ότι όλοι γνωρίζουν τους πάντες, ελάχιστα είναι τα πράγματα που μένουν μυστικά. Όλοι γνωρίζουν ή τουλάχιστον νομίζουν ότι γνωρίζουν τα μυστικά των άλλων…».

Ο Οζ μπορεί να δηλώνει ότι όλα του τα κείμενα εμπεριέχουν αυτοβιογραφικά κομμάτια, αλλά πρέπει κάποιος να γνωρίζει τη ζωή του για να τα αναγνωρίσει. «Είναι σημαντικό για μένα να μην μοιράζομαι τη ζωή μου με φανερό τρόπο. Για μένα ο μοναδικός τρόπος να γράψεις λογοτεχνία είναι να μοιραστείς τη ζωή σου. Είναι αδύνατο να γίνει αλλιώς. Αλλά όχι ευδιάκριτα…». Έτσι κι αλλιώς τα όσα μοιράζεται έχουν πια μεταμορφωθεί από την πατίνα του χρόνου. Όπως επισημαίνει ο διάσημος συγγραφέας, «η προοπτική αλλάζει με την ηλικία και με τη ζωή την ίδια. Κάποια πράγματα που όταν τα είχα ζήσει μου είχαν φανεί οδυνηρά, τώρα που κοιτάζω πίσω τα αντιμετωπίζω με μια κάποια ειρωνεία και ίσως με λίγη συμπόνια. Αυτά που μου είχαν προκαλέσει οργή τα σκέφτομαι πια δίχως να οργίζομαι, με συμπάθεια και χιούμορ…».

Παρότι είναι πολυγραφότατος συγγραφέας κι ένας άνθρωπος με πολιτική άποψη που δεν διστάζει να την εκφράσει, δεν απολαμβάνει ιδιαίτερα να μιλάει για τη συγγραφή. «Κάθε συγγραφέας έχει διαφορετικό ρόλο. Δική μου ευθύνη είναι η ακρίβεια των λέξεων. Ζω σύμφωνα με τη γλώσσα, η γλώσσα είναι το μουσικό μου όργανο, μεταχειρίζομαι τη γλώσσα με τον ίδιο τρόπο που ο δεξιοτέχνης βιολιστής μεταχειρίζεται το βιολί του».

«Είμαι μόνος στη μελέτη μου, μόνο εγώ και τα φαντάσματα»

Επιμένουμε λίγο στην προσωπική του δημιουργική διεργασία που γεννά βιβλία τα οποία διαβάζονται σε όλο τον πλανήτη. «Πρώτα έρχονται οι χαρακτήρες του βιβλίου. Όχι μια ιδέα, όχι κάτι ηθικό ή κάποια συμπέρασμα, αλλά οι χαρακτήρες» μας λέει ο Άμος Οζ και συνεχίζει: «Έρχονται από κάπου μέσα μου, ίσως να βρίσκονται εκεί για πολύ καιρό πριν γράψω έστω μια πρόταση. Ξέρω πολλά γι’ αυτούς πριν καν αρχίσω να γράφω. Στην πραγματικότητα ξέρω περισσότερα γι’ αυτούς απ’ όσα θα χρησιμοποιήσω στην ιστορία. Ξέρω για τους γονείς και τα παιδικά τους χρόνια, ξέρω πώς μεγάλωσαν… Όταν τους γνωρίζω πλέον πολύ καλά μέσα στο κεφάλι μου και αρχίζουν να έχουν σχέσεις μεταξύ τους, δημιουργείται η πλοκή. Και τότε αρχίζω να γράφω… Είναι μοναχική και δύσκολη η συγγραφή. Δουλεύω μόνος για μέρες ή εβδομάδες, μήνες, μπορεί και χρόνια. Είμαι μόνος στη μελέτη μου, μόνο εγώ και τα φαντάσματα, κανείς άλλος. Παράλληλα έχω να παλέψω με τη γλώσσα για να καταφέρω να βρω ακριβώς τις λέξεις που γυρεύω… Κι απολαμβάνω την ιστορία όταν πια έχω τελειώσει το γράψιμο…».

«Τα e-books είναι το μέλλον»

Λάτρης των βιβλίων, των κλασικών, δερματόδετων παλιών βιβλίων, σύμφωνα με δηλώσεις του, ο Άμος Οζ δεν είναι αρνητικός απέναντι στο άπιαστο, ψηφιακό βιβλίο του 21ου αιώνα: «Τα e-books είναι το μέλλον, είναι αναπόφευκτα» μας λέει με έναν τόνο αποφασιστικής παραίτησης. «Πάντα θα αγαπώ τα βιβλία για τον τρόπο που νιώθεις όταν τα αγγίζεις, για τη μυρωδιά και την αίσθηση που αποπνέουν, τη γεύση τους… Αλλά το έχω φιλοσοφήσει, σε ό,τι αφορά τα e-books. Αν ο κόσμος θέλει να διαβάσει, ας διαβάσει».

Και συμπληρώνει με ένα σχεδόν σαρδόνιο ύφος: «Υπάρχει μια ειρωνεία γύρω από το ψηφιακό μέλλον του βιβλίου: Η ανθρώπινη φυλή διέγραψε έναν απόλυτο κύκλο από πάπυρους σε πάπυρους και από ταμπλέτες σε ταμπλέτες. Χιλιάδες χρόνια πριν, στην αρχαιότητα, γράφαμε σε πάπυρους και διαβάζαμε πάνω σε πλάκες. Σήμερα έχουμε έρθει πάλι στα ίδια: διαβάζουμε πάπυρους και ταμπλέτες…».

"Το Ισραήλ είναι σαν ταινία του Φελίνι"

Όσο ισχυρή είναι η λογοτεχνική του πλευρά, άλλο τόσο ισχυρές είναι και οι πολιτικές του πεποιθήσεις. Πόσο εύκολο όμως είναι να τις διαχωρίσει απόλυτα, όπως λέει ότι κάνει, χρησιμοποιώντας μάλιστα μέχρι διαφορετικό χρώμα στιλό; «Κάνω τον διαχωρισμό μεταξύ πολιτικής και λογοτεχνίας πολύ εύκολα όταν γράφω» ξεκαθαρίζει. «Κάθε φορά που συμφωνώ με τον εαυτό μου 100% δεν γράφω ένα διήγημα ή ένα μυθιστόρημα. Γράφω ένα θυμωμένο άρθρο λέγοντας στην κυβέρνησή μου να πάει στον διάβολο. Αλλά όταν είμαι έστω και σε μικρή διαφωνία με τον εαυτό μου, όταν ακούω παραπάνω από μια φωνή μέσα μου, τότε γνωρίζω ότι εγκυμονώ μια ιστορία. Είναι ο τρόπος μου να διαχωρίσω τις δηλώσεις από τις αφηγήσεις μου.

Το να αφηγούμαι μια ιστορία είναι το ίδιο φυσικό για μένα όπως το να ονειρεύομαι όταν κοιμάμαι. Δεν έχω επιλογή. Και δεν έχω απόλυτη ελευθερία για το περιεχόμενο των ονείρων μου. Οι ιστορίες μου είναι παρόμοιες με τα όνειρά μου. Μου έρχονται και τις γράφω. Οι πολιτικές δηλώσεις μου όμως γράφονται εν πλήρη συνειδήσει και έχω τον πλήρη έλεγχο του τι λέω…».

Εδώ και χρόνια ο Άμος Οζ έχει εκφράσει την πεποίθηση ότι μόνη λύση στο Παλαιστινιακό ζήτημα είναι η δημιουργία δύο ξεχωριστών κρατών. «Το πιστεύω απόλυτα. Μάλιστα πιστεύω ότι δεν υπάρχει καμία άλλη εναλλακτική, πλην της δημιουργίας δύο κρατών. Σε αυτό το σπίτι μέχρι τώρα ζουν δύο οικογένειες που έχει αποδειχτεί ότι δεν μπορούν να ενωθούν σε μια ευτυχισμένη οικογένεια. Πρέπει να μοιράσουμε το σπίτι σε δύο μικρότερα διαμερίσματα…» δηλώνει.

Υπάρχει τίμημα όταν έχεις ξεκάθαρη πολιτική στάση; «Φυσικά και το πληρώνω» μας λέει και συμπληρώνει: «Δεν είμαι καθόλου δημοφιλής σε πολλούς Ισραηλινούς, οι οποίοι δεν διαβάζουν τα βιβλία μου γιατί μισούν τις πολιτικές μου απόψεις. Έχω δεχτεί πολλά απειλητικά γράμματα και απειλές κατά της ζωής μου, αλλά ποτέ δεν έχω διωχθεί από την κυβέρνηση. Από την άλλη, κάποιοι που ανήκουν στη ριζοσπαστική Αριστερά με βρίσκουν πολύ ήπιο. Ανήκω στην Αριστερά. Υπάρχουν και κάποιοι που είναι πιο ριζοσπαστικοί και είναι ξεκάθαρα υπέρ των Παλαιστινίων. Δεν είμαι υπέρ των Παλαιστινίων, είμαι υπέρμαχος της ειρήνης».

«Το Ισραήλ είναι ένα δημόσιο σεμινάριο»

Στην ερώτησή μας ποια πλευρά του Ισραήλ αγαπά, ο Άμος Οζ μας απαντά «το πόσο ζωντανό, ζωηρό είναι. Το ότι όλοι μιλούν μεταξύ τους συνέχεια. Το ότι η χώρα δεν είναι στην πραγματικότητα ένα έθνος, αλλά ένα δημόσιο σεμινάριο, που το διδάσκεσαι στους δρόμους. Το ότι άνθρωποι ξένοι μεταξύ τους είναι σε μια διαρκή διαβούλευση για την πολιτική, την ηθική, τη θρησκεία, την ιστορία. Άνθρωποι στην ουρά για το λεωφορείο μπορεί να πιάσουν συζήτηση ή να διαφωνήσουν για το νόημα της ζωής. Το Ισραήλ είναι σαν ταινία του Φεντερίκο Φελίνι, όχι του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν…».

Και την πλευρά του Ισραήλ που επιτέθηκε πρόσφατα στη Συρία; Δεν διστάζει να πάρει θέση: «Νομίζω ότι καλά θα κάνει το Ισραήλ να μείνει έξω από το συριακό χάος και από τα εσωτερικά θέματα της Συρίας…».

Η αυγή του 21ου αιώνα βρίσκει τον κόσμο ολόκληρο σε αναταραχή. Εκείνος, ήδη από το 2005 είχε εντοπίσει τη μεγαλύτερη απειλή: «Ο φανατισμός» δηλώνει με απόλυτο τρόπο. «Η αληθινή σύγκρουση στον 21ο αιώνα δεν είναι μεταξύ Ανατολής και Δύσης, δεν είναι μεταξύ του Ισλάμ και του Χριστιανισμού. Είναι η σύγκρουση των φανατικών με όλους εμάς τους υπόλοιπους.

Οι φανατικοί υπάρχουν παντού. Υπάρχει ένα γονίδιο φανατισμού μέσα σε κάθε άνθρωπο. Ο φανατικός είναι ένα κινούμενο θαυμαστικό. Έχει τις απαντήσεις για όλα και θέλει πάντα να σε αλλάξει ‘‘για το καλό’’ σου…».