Από αύριο Πέμπτη σε 14 DVD ένα μνημειώδες έργο του μεγάλου σκηνοθέτη

Το «Berlin Alexanderplatz» είναι, πριν από οτιδήποτε άλλο, ένα μυθιστόρημα 600 σελίδων του Άλφρεντ Ντέμπλιν, γραμμένο το 1929. Πρόκειται για την Οδύσσεια ενός αποφυλακισμένου άντρα, του Φραντς Μπίμπερκοπφ, στο Βερολίνο των τελευταίων χρόνων της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, καθώς εκείνος προσπαθεί να επιβιώσει και να μείνει μακριά από τον κόσμο της παρανομίας. Όμως γρήγορα θα βρεθεί περικυκλωμένος από τον βερολινέζικο υπόκοσμο και θα προσπαθήσει να βρει την ασφάλεια και την αγάπη εντός του, πιστεύοντας ακόμα πως είναι δυνατόν να πας ενάντια στο πεπρωμένο σου.

Γνωρίζοντας πως το μυθιστόρημα του Ντέμπλιν είχε ήδη μεταφερθεί στον κινηματογράφο το 1931 από τον Φιλ Γιούτζι (έναν σημαντικό κομμουνιστή σκηνοθέτη του μεσοπολέμου, που λίγο αργότερα προσχώρησε στο ναζιστικό κόμμα), ο Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ δεν σταμάτησε να ονειρεύεται τη δική του εκδοχή πάνω στο μυθιστόρημα που, όπως συνήθιζε να λέει, είχε σώσει τη ζωή του ως εφήβου.

Ο υπερ-παραγωγικός σκηνοθέτης του «Ο φόβος τρώει τα σωθικά» και του «Γάμου της Μαρία Μπράουν», που πέθανε έχοντας γυρίσει πάνω από 40 ταινίες σε διάστημα 17 χρόνων, ήξερε πως τα στενά χρονικά όρια μιας συνηθισμένης ταινίας δεν του αρκούσαν για τον τρόπο που οραματιζόταν το «Alexanderplatz». Γι’ αυτό και θα καταστρώσει το σχέδιο ενός γιγαντιαίου φιλμ 15 ωρών, που θα χωριζόταν σε 13 επεισόδια κι έναν επίλογο.

Προσωπική αρχιτεκτονική
 
Το 1976, η γερμανική και η ιταλική τηλεόραση θα δώσουν το «πράσινο φως» για τη δημιουργία αυτής της ιδιότυπης σειράς, της οποίας τα γυρίσματα θα ξεκινήσουν στο Μόναχο το καλοκαίρι του 1979 και θα ολοκληρωθούν την άνοιξη του 1980. Ο Φασμπίντερ θα εφαρμόσει τους φρενήρεις ρυθμούς εργασίας του περισσότερο από ποτέ, επιτρέποντας σπάνια στους ηθοποιούς του να δοκιμάσουν πάνω από μία λήψη για το ίδιο πλάνο και τοποθετώντας όλο το συνεργείο σε κατάσταση ασφυκτικής πίεσης.

Ο Φασμπίντερ συνήθιζε να παρομοιάζει τη φιλμογραφία του με ένα μεγάλο σπίτι, και η ανακάλυψη του «Berlin Alexanderplatz» μας βοηθά να καταλάβουμε γιατί. Η δομή του επιβλητικού έργου είναι τέτοια, που αφήνει χώρο σε όλους τους οικείους χαρακτήρες και τα μοτίβα που στοίχειωναν πάντα τις ταινίες του Γερμανού σκηνοθέτη: πόρνες, ερωτικά τρίγωνα, μέθη, αυτοθυσία, είναι λίγα από τα δωμάτια που μπορεί κανείς να επισκεφθεί ανοίγοντας τις πολυάριθμες πόρτες του «Alexanderplatz». Θα έλεγε κανείς πως, σαν να διαισθανόταν το επερχόμενο τέλος, ο Φασμπίντερ ένιωσε την επιτακτική ανάγκη να συγκεντρώσει όλες του τις ταινίες σε μία.

Μέσα σε αυτό το λυρικό κολλάζ από μικρές μυθοπλασίες, όπου ο Φραντς Μπίμπερκοπφ διασχίζει τα πρόσωπα και τους θορύβους του Βερολίνου, δύο γεγονότα αποδεικνύονται καταλυτικά: η συνάντηση με τον Ράινχολντ, έναν γοητευτικό μικρογκάνγκστερ με θλιμμένο βλέμμα, και η γνωριμία με τη Μίτσε, αγγελική πόρνη που θα του εμπνεύσει τον έρωτα. Ο Φασμπίντερ δεν θα διστάσει να εξομολογηθεί πως το ιδιότυπο ζεύγος Μπίμπερκοπφ – Ράινχολντ, που υπακούει στους νόμους της σαγήνης χωρίς να είναι κυριολεκτικά ομοφυλόφιλο, ήταν αυτό που τον βοήθησε να αναλάβει την ευθύνη της ομοφυλοφιλίας του, έφηβος 14 ετών ακόμα. Σε αυτήν τη σχέση κρυβόταν για τον ίδιο ο πυρήνας του βιβλίου.

Επιθυμώντας να εξυψώσει την αφήγησή του πέρα από την απλή μεταφορά, ο Φασμπίντερ παρεμβάλλει στο φιλμικό σώμα μια σειρά από βιβλικές φράσεις ή και αυτούσια αποσπάσματα από το μυθιστόρημα του Ντέμπλιν. Ο σκηνοθέτης επιλέγει συχνά είτε να διακόψει τη ροή των εικόνων, για να προσθέσει τις φράσεις ως επιγραφές, είτε να παρέμβει ο ίδιος, για να πάρει τον λόγο και να βυθιστεί στην εσωτερικότητα των χαρακτήρων του, δηλαδή τα συναισθήματά τους απέναντι στα τεκταινόμενα. Διότι ο Φασμπίντερ παίρνει στο «Berlin Alexanderplatz» τον ρόλο του πανταχού παρόντα αφηγητή, του παντοδύναμου δημιουργού, που ωστόσο δεν επιτρέπει ποτέ στον εαυτό του να διορθώσει τη δειλία, την υποταγμένη φύση, κοντολογίς το κακό πεπρωμένο του Φραντς Μπίμπερκοπφ.

Είναι μνημειώδης η σκηνή όπου ο Φασμπίντερ – αφηγητής απευθύνεται άμεσα στον ήρωά του, προσπαθώντας να του δώσει συμβουλές που θα τον έβγαζαν από το αδιέξοδο. Όμως ούτε ο δημιουργός/θεός δεν είναι ικανός να σώσει τα δημιουργήματά του.

Πέρα από τις παρεμβάσεις του αφηγητή, το «Berlin Alexanderplatz» κραυγάζει σχεδόν σε κάθε του στιγμή πως είναι γέννημα μιας καθαρά κινηματογραφικής σύλληψης, που ωστόσο δεν εμπόδισε την τηλεοπτική του εκμετάλλευση. Ο Φασμπίντερ αποτολμά ακραίους πειραματισμούς με το φως, αφήνοντας συχνά τους ήρωές του βουτηγμένους στο σκοτάδι ή λούζοντάς τους με μια αύρα παραμυθένια.

Ο μεγάλος ρομαντικός

Ανακατεύοντας τον νατουραλισμό με τη φαντασμαγορία, ο Φασμπίντερ θα παραδώσει τελικά το πιο σημαντικό έργο του. Ο Γερμανός σκηνοθέτης, που γεύτηκε όσο λίγοι τα ανθρώπινα πάθη, εδώ τα αποδίδει στις πιο έντονες και ανεξίτηλες αποχρώσεις τους, δηλώνοντας δίκαια «είμαι ταυτόχρονα ο Φραντς, ο Ράινχολντ και η Μίτσε», σαν άλλος Φλωμπέρ που είχε εξαπολύσει τον ίδιο αφορισμό για την ταύτισή του με τη Μαντάμ Μποβαρύ.

Όταν γνωρίζεις τόσο καλά τους ανθρώπους, μπορείς να ελπίζεις στη φωτεινή αλλά και τόσο ψυχρή ουτοπία που λέγεται Αγάπη; Ή, αλλιώς, όπως ακούγεται και στα «Πικρά δάκρυα της Πέτρα φον Καντ», «Όταν γνωρίζουμε το τέλος, η εμπειρία αξίζει τον κόπο;». Η κραυγή του Φραντς όταν βγαίνει από τη φυλακή, στο πρώτο επεισόδιο, θα μας δώσει πολύ νωρίς το στίγμα του προορισμού του. Όπως και στη ζωή όμως, το ποτάμι κρύβει τόσες υποσχέσεις και προκλήσεις, που τελικά σε πείθει να το διαβείς. Και το έργο – ποταμός του Φασμπίντερ είναι από τις ελάχιστες κινηματογραφικές εμπειρίες που συνοψίζουν τόσο ιδανικά την εμπειρία τη ζωής, με όσα αυτή συνεπάγεται.

Aυτό το έργο λοιπόν προσφέρει το «Ποντίκι» σε 14 DVD, δύο σε κάθε φύλλο, από την άλλη Πέμπτη. Μην το χάσετε.