Τετρακόσια χρόνια μετά τον θάνατό του (7 Απριλίου 1614) οι δύο πατρίδες ετοιμάζονται να σημειώσουν την επέτειο. Μάλιστα, η Ελλάδα έχει κηρύξει το 2014 Έτος Γκρέκο ήδη από το 2012, επί υπουργίας Παύλου Γερουλάνου.
Δεν θα ήταν τόσο σπουδαίος, αν δεν είχε ανοίξει δρόμους. Καλός μαθητής ο ίδιος, προσέφερε πολλά στις επόμενες γενιές καλλιτεχνών. Η Ισπανία θα τον τιμήσει με δύο μεγάλες εκθέσεις στη Μαδρίτη και το Τολέδο. Στην πρώτη, θα διερευνηθεί η μεγάλη επιρροή του στη μοντέρνα τέχνη με την έκθεση «Ο Γκρέκο και η μοντέρνα ζωγραφική», στο Πράδο (24 Ιουνίου μέχρι 5 Οκτωβρίου). Στο ίδιο μουσείο θα εκτεθούν τα βιβλία της προσωπικής βιβλιοθήκης του ζωγράφου.
Στο Τολέδο, για την έκθεση «Ο Γκρέκο στο Τολέδο», θα συγκεντρωθούν 80 έργα από τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, καθώς και εικόνες που κοσμούν τις εκκλησίες της πόλης.
«Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο σχέδιο», εξήγησε ο πρόεδρος του Ιδρύματος Γκρέκο Γκρεγκόριο Μαρανιόν, παρουσιάζοντας το πρόγραμμα των εκδηλώσεων, που θα περιλαμβάνει επίσης συναυλίες, παραστάσεις και εκδόσεις ερευνητικών έργων. Ο Μαρανιόν υπενθύμισε ότι τον τελευταίο αιώνα παρακολουθήσαμε ένα εντυπωσιακό φαινόμενο, καθώς ο Γκρέκο «έγινε ένας από τους μεγάλους ζωγράφους που επηρέασαν τη ζωγραφική του 20ού αιώνα. Όλοι εμπνεύστηκαν από το έργο του, από τους ιμπρεσιονιστές μέχρι τον Τζάκσον Πόλοκ και τον Πικάσο». Το ίδρυμα συμπληρώνει φέτος έναν αιώνα ζωής. Είχε δημιουργηθεί στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 300 χρόνια από τον θάνατο του καλλιτέχνη. Στόχος, να μείνει κάποια «κληρονομιά» από το Έτος, που θα επιτρέψει την προσέγγιση του κόσμου με το έργο του και στο μέλλον.
Η «μητριά – πατρίδα» κατορθώνει να συμμετάσχει στον εορτασμό, χάρη στην πρόνοια που είχε η γενική γραμματέας Πολιτισμού και πρόεδρος της οργανωτικής επιτροπής του Έτους Λίνα Μενδώνη να εντάξει τις δράσεις στο ΕΣΠΑ. Με 1,5 εκατ. ευρώ θα γίνουν τρεις εκθέσεις, ένα συνέδριο και άλλες εκδηλώσεις. Όλα τον Νοέμβριο του 2014, εκτός από τις εκδηλώσεις στο Ηράκλειο.
Στην Αθήνα θα οργανωθούν εκθέσεις σε τρία μουσεία (Βυζαντινό Μουσείο: Τέχνη και Κοινωνία στην Κρήτη τα χρόνια του Θεοτοκόπουλου, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης: Η ναυμαχία της Ναυπάκτου και ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, Μουσείο Μπενάκη: Ο φιλικός κύκλος του Γκρέκο στο Τολέδο). Επίσης, στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς θα μεταφερθεί δεύτερη έκθεση, που θα ξεκινήσει από την Κρήτη.
Η κεντρική έκθεση
Ο φιλικός κύκλος του Γκρέκο στο Τολέδο θα είναι η κεντρική έκθεση. Ανάλογη δεν έχει γίνει ποτέ. Για πρώτη φορά θα παρουσιαστούν στο ελληνικό κοινό όψεις της πνευματικής και κοινωνικής ζωής του Θεοτοκόπουλου στην πόλη αυτή. Παράλληλα θα γίνουν γνωστοί διανοούμενοι, συλλέκτες και παραγγελιοδότες που αποτελούσαν τον προσωπικό του κύκλο στο Τολέδο και σε μεγάλο βαθμό σφράγισαν την καλλιτεχνική του πορεία. Θα επιδιωχθεί ο δανεισμός, κυρίως από την Ισπανία, προσωπογραφιών, βιβλίων, συμβολαίων, απογραφών περιουσιακών στοιχείων και χαρτών. Επιμελητές: ο διεθνώς κορυφαίος ειδικός στην ιστορία και πολιτιστική ζωή του Τολέδο της εποχής R. Kagan και ο ιστορικός τέχνης Ν. Χατζηνικολάου.
Από το Ηράκλειο Κρήτης θα ξεκινήσει τον Ιούνιο η έκθεση «Ο Θεοτοκόπουλος μεταξύ Βενετίας και Ρώμης», που κατόπιν θα μεταφερθεί στο Μπενάκη. Επίκεντρο θα έχει τους δύο πίνακες του Ελ Γκρέκο, τη «Βάπτιση του Χριστού» και την «Άποψη του Όρους Σινά», που εκτίθενται στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης. Τα δύο αυτά πολύ σημαντικά πρώιμα έργα του Γκρέκο θα τεκμηριωθούν και θα τοποθετηθούν στο ιστορικό και καλλιτεχνικό τους πλαίσιο. Τα υπόλοιπα έργα θα μεταφερθούν κυρίως από την Ιταλία.
Η γενέτειρα του ποιητή οργανώνει επίσης διεθνές επιστημονικό συνέδριο με έμφαση στην κρητική περίοδο του καλλιτέχνη: El Greco: the Cretan Period (Σάββατο 21 – Κυριακή 22 και Δευτέρα 23 Ιουνίου 2014). Ακολουθούν βραδιά αναγνώσεων με ποιήματα και πεζά κείμενα που αφιερώθηκαν στον Δομίνικο Θεοτοκόπουλο 1614-2014, εβδομάδα κινηματογράφου κ.ά. Μια πολύ πρωτότυπη εκδήλωση θα περιλαμβάνει μουσική με Κρήτες λυράρηδες. Πέντε κορυφαίοι λυράρηδες του νησιού θα αφιερώσουν ένα κομμάτι στη μνήμη του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου, το οποίο θα παίξουν οι ίδιοι σε μια ειδική βραδιά, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του καλοκαιριού.
Μέχρι στιγμής δεν είναι γνωστό ποια θα είναι η συμμετοχή της Εθνικής Πινακοθήκης στο Έτος Γκρέκο. Επειδή το κτήριό της αναβαθμίζεται, υπήρξε η σκέψη να γίνει έκθεση αντιγράφων υψηλής ανάλυσης των σημαντικότερων έργων του Θεοτοκόπουλου, σε φυσικό μέγεθος, μέσα σε μια κατασκευή σαν παρεκκλήσι, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση. Η πρόταση διερευνάται. Ο πρόεδρος του Ιδρύματος Αντώνης Παπαδημητρίου αναζητά τον καλύτερο τρόπο συμμετοχής του Ιδρύματος στο Έτος. Το υπουργείο Πολιτισμού, επίσης, αναζητά εναλλακτικούς τρόπους συμμετοχής της Πινακοθήκης σε περίπτωση που η Στέγη φιλοξενήσει κάτι άλλο.