Αγκαλιά Ιράν, Ε.Ε. και ΗΠΑ μπροστά στον κίνδυνο των τζιχαντιστών του Ιράκ

Με μήνα του… μέλιτος μοιάζουν το τελευταίο διάστημα οι σχέσεις του Ιράν με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις ΗΠΑ. Οι εποχές των απειλών και των σκληρών κυρώσεων, επί Αχμαντινεντζάντ, ανήκουν στο παρελθόν και πλέον το Ιράν δηλώνει πρόθυμο να βοηθήσει για την αντιμετώπιση του αγκαθιού των τζιχαντιστών του ΙΚΙΛ (ISIS) στο Ιράκ, αλλά και να διευρύνει τις εμπορικές του σχέσεις με την Ευρώπη.

Αυτό σημαίνει ότι το γεωπολιτικό περιβάλλον σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή είναι πιθανό να αλλάξει άρδην εφόσον οριστικοποιηθεί η ομαλοποίηση στις σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ – Ιράν.

Η Ε.Ε., από την πλευρά της, θεωρεί ότι πιθανή επίτευξη συνεργασίας με το Ιράν θα της επιτρέψει να υπερασπιστεί καλύτερα τα στρατηγικά της συμφέροντα στην περιοχή. Κάτι τέτοιο θα έχει ζωτικής σημασίας οικονομικές και διπλωματικές διαστάσεις και για τις δύο πλευρές.

Όλα ξεκίνησαν από τον Νοέμβριο του 2013 στη Γενεύη, όταν το Ιράν και τα πέντε μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Βρετανία, Γαλλία) συν τη Γερμανία, υπέγραψαν ένα κοινό σχέδιο δράσης με απώτερο σκοπό την επίλυση της ιρανικής πυρηνικής κρίσης. Τον περασμένο Μάρτιο, μάλιστα, η Κάθριν Άστον, εκπρόσωπος της Ε.Ε. για την κοινή εξωτερική πολιτική, επισκέφτηκε την Τεχεράνη.

Μακρά διαδικασία

Η βελτίωση, πάντως, των σχέσεων Ε.Ε. – Ιράν πρωτοάρχισε στις αρχές του ’90. Από την πλευρά του Ιράν υπήρχε η επιθυμία για την επανεκκίνηση της οικονομίας μετά τον πόλεμο με το Ιράκ, αλλά και για την αποκατάσταση των σχέσεων με τη Δύση. Οι επαφές συνεχίστηκαν ώς το 2002, όταν ανέκυψε το μεγάλο θέμα των πυρηνικών του Ιράν. Ακόμη και τότε, παρά τις αντιρρήσεις των ΗΠΑ, η Ε.Ε. συνέχισε τον διάλογο με την ασιατική χώρα και το 2004 υπεγράφη συμφωνία μεταξύ τους για συνεργασία στον οικονομικό, τεχνολογικό και πυρηνικό τομέα.

Σε αυτά τα χρόνια το εμπόριο μεταξύ Ε.Ε. – Ιράν εντάθηκε. Οι ευρωπαϊκές εξαγωγές σχεδόν τριπλασιάστηκαν από 3,9 δισ. ευρώ το 1996 στα 11,3 δισ. το 2006, ενώ οι εισαγωγές από το Ιράν από τα 5,8 δισ. το 1996 εκτινάχθηκαν στα 14,1 δισ. έπειτα από μια δεκαετία. Η Ε.Ε. εξήγαγε κυρίως μηχανικό εξοπλισμό, συσκευές και χημικά, ενώ το 90% των εισαγωγών της ήταν πετρέλαιο.

Η Ευρώπη, λοιπόν, έγινε ο κύριος εμπορικός εταίρος του Ιράν. Το 2006 στην Ε.Ε. κατέληξε το 38% των ιρανικών εξαγωγών πετρελαίου, ενώ το 31% των ιρανικών εισαγωγών αφορούσε ευρωπαϊκά προϊόντα.

Τεράστιες ευρωπαϊκές πετρελαϊκές εταιρείες, όπως η γαλλική Total και η ιταλική Eni, επένδυσαν στον τομέα φυσικού αερίου του Ιράν από τη δεκαετία του 1990, παρά τις αμερικανικές κυρώσεις.

Με δεδομένο ότι το Ιράν έχει τα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο (κατ’ άλλους πρώτη είναι η Ρωσία), ενώ είναι τέταρτο σε αποθέματα πετρελαίου, η συζήτηση άρχισε στην Ευρώπη για την πιθανότητα εισαγωγής ιρανικού αερίου σε μια προσπάθεια περιορισμού της εξάρτησης από τη Ρωσία.

Το πισωγύρισμα έγινε όταν ο τότε Ιρανός πρόεδρος Αχμαντινετζάντ επανεκκίνησε το πρόγραμμα εμπλουτισμού ουρανίου. Εκεί η Ε.Ε. ευθυγραμμίστηκε πλήρως με τη γραμμή των ΗΠΑ για διμερείς κυρώσεις στο Ιράν. Έτσι, εν αντιθέσει με την ώς τώρα στρατηγική της, η Ε.Ε. επέβαλε κυρώσεις στις ιρανικές τράπεζες και εμπάργκο στις εισαγωγές πετρελαίου. Αυτό είχε ως συνέπεια οι ευρωπαϊκές εξαγωγές προς το Ιράν να μειωθούν από 11,3 δισ. ευρώ το 2006 σε 7,3 δισ. το 2012!

Το πυρηνικό αγκάθι

Το σκηνικό άρχισε να αλλάζει πάλι μετά την αρχική συμφωνία του Νοεμβρίου 2013, όπως προαναφέραμε, για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Τον Φεβρουάριο του 2014 οι δύο πλευρές άρχισαν τις διαπραγματεύσεις για μια τελική συμφωνία. Αν τελικά υπάρξει αυτή η συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, η συνεργασία μεταξύ Ε.Ε. – Ιράν θα ξαναρχίσει. Η Ευρώπη εκτιμά πως κάτι τέτοιο θα της επιτρέψει να αναβαθμίσει την επιρροή της στη Μέση Ανατολή και να αναλάβει ισχυρότερο και ενεργητικότερο ρόλο στις κρίσεις της Συρίας και του Ιράκ που βρίσκονται στην κορύφωσή τους.

Οι Ευρωπαίοι, βέβαια, ενδιαφέρονται και για τα οικονομικά οφέλη μιας τέτοιας συνεργασίας. Το Ιράν αποτελεί μια αγορά σχεδόν 80 εκατομμυρίων κατοίκων που βρίσκεται αρκετά κοντά στη Γηραιά Ήπειρο. Ευρωπαϊκές εταιρείες σε τομείς όπως ενέργειας, τηλεπικοινωνιών, γεωργίας, αυτοκινητοβιομηχανίας και αεροναυπηγικής θεωρούν ότι η ιρανική αγορά προσφέρει άπειρες ευκαιρίες.

Η ουκρανική κρίση προσέδωσε ξεκάθαρη στρατηγική διάσταση σε μια πιθανή ιρανο-ευρωπαϊκή συνεργασία, με πρώτο στόχο την αύξηση των εισαγωγών σε πετρέλαιο. Από την ιρανική πλευρά υπάρχουν εξίσου υψηλές προσδοκίες. Η χώρα χρειάζεται την ευρωπαϊκή τεχνολογία σε τομείς όπως η ενέργεια, η αυτοκινητοβιομηχανία κ.α. Επίσης, μπορούν να γίνουν ευρωπαϊκές επενδύσεις στον τομέα φυσικού αερίου.
Παρ’ όλα αυτά, όλα εξαρτώνται από ένα θετικό αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.

Η προθεσμία για την κατάληξη σε οριστική συμφωνία είναι η 20ή Ιουλίου, αλλά αν δεν επιτευχθεί, υπάρχει η δυνατότητα για παράταση της συμφωνίας της Γενεύης και των διαπραγματεύσεων για ακόμη έξι μήνες. Αν και παρουσιάζουν δυσκολίες οι συζητήσεις, διαφαίνονται σημαντικές ελπίδες για θετικό αποτέλεσμα, κυρίως επειδή όλες οι πλευρές υποστηρίζουν ώς τώρα τη διαδικασία… Οι εξελίξεις, μάλιστα, στη Μέση Ανατολή με φόντο την τρομοκρατία στο Ιράκ πιέζουν προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση…