Η ώρα της απόφασης για τους Βρετανούς έφτασε. Τόνοι από μελάνι έχουν χυθεί για το αν τελικά θα επικρατήσει το διαζύγιο από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή η παραμονή. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η επόμενη μέρα του δημοψη­φίσματος – θρίλερ θα είναι διαφορετική για το Ην. Βασίλειο, την Ευρώπη αλλά κι ολόκληρη τη Δύση. Όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα.

Η ώρα της απόφασης για τους Βρετανούς έφτασε. Τόνοι από μελάνι έχουν χυθεί για το αν τελικά θα επικρατήσει το διαζύγιο από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή η παραμονή. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η επόμενη μέρα του δημοψη­φίσματος – θρίλερ θα είναι διαφορετική για το Ην. Βασίλειο, την Ευρώπη αλλά κι ολόκληρη τη Δύση. Όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα.

Το δίλημμα για το Brexit δεν είναι το τέ­λος. Φαίνεται να είναι η αρχή του διλήμ­ματος που όλος ο ανεπτυγμένος κόσμος θα έχει αργά ή γρήγορα με τον εαυτό του. Ένα βαθύ και κρίσιμο πολιτικό ερώτημα που εξαπλώνεται ραγδαία σε ολόκληρο τον κόσμο:

Οι σκληρά εργαζόμενοι και φορολογούμενοι πολίτες εμπιστεύονται ή απορρίπτουν ουσιαστι­κά μισό αιώνα ενσωμάτωσης και παγκοσμιοποί­ησης; Ή μήπως έφτασε η στιγμή για έναν επανασχεδιασμό των πολιτικών και οικονομικών συ­στημάτων;

Το επίκαιρο ερώτημα, πάντως, στην παρούσα φάση είναι τι αναμένεται να συμβεί σε περίπτωση εξόδου (Brexit) και τι σε περίπτωση παραμονής (Bremain) στα βασικά ζητήματα αιχμής:

ΕΜΠΟΡΙΟ – ΣΧΕΣΗ ΜΕ Ε.Ε.

Brexit: Η Ε.Ε. καθιστά σαφές ότι μη μέλη μπο­ρούν να έχουν πρόσβαση στην κοινή αγορά μόνο αν αποδεχτούν την πλειονότητα των ευρωπαϊκών κανόνων, συμπεριλαμβανομένης της ελεύθερης διακίνησης των ανθρώπων και της συνεισφοράς στο μπάτζετ της Ε.Ε. Υπάρχουν ήδη τα σχετικά πα­ραδείγματα της Νορβηγίας, της Ισλανδίας και της Ελβετίας. Η Βρετανία θα ψάξει για εναλλακτικό οδικό χάρτη ώστε να διατηρήσει πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά, στο μοντέλο του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, με υποχρέωση συμμόρφω­σης στους ευρωπαϊκούς κανόνες, αλλά χωρίς πια να έχει λόγο στη διαμόρφωσή τους.

Οι οπαδοί του Βγθχιϊ υποστηρίζουν ότι η χώρα είναι τόσο σημαντική, που θα μπορέσει να κλείσει ένα νέο ντιλ με τις Βρυξέλλες, με πρόσβαση στην κοινή ευρωπαϊκή αγορά, χωρίς τους δεσμευτι­κούς κανόνες της Ε.Ε. Όμως η Ε.Ε. δεν θα μπο­ρούσε να φανεί γενναιόδωρη σε μια μετα-Brexit Βρετανία, υπό τον φόβο ότι κι άλλες χώρες θα απαιτήσουν την ίδια μεταχείριση. Όσο χειρότερα τα καταφέρει η Βρετανία μόνη της τόσο περισσό­τερο θα ενθαρρυνθούν κι άλλες χώρες να παραμείνουν στην Ε.Ε.

Αν η Βρετανία υιοθετήσει το σενάριο να εγκαταλειφθεί τελείως η προοπτική της κοινής ευρω­παϊκή αγοράς, με επιστροφή στη λύση του Πα­γκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, αυτό θα σημάνει δασμούς στις βρετανικές εξαγωγές στην Ε.Ε. Η Βρετανία αναπόφευκτα θα υποχρεωθεί να επαναδιαπραγματευτεί για πρόσβαση σε 53 χώρες που έχουν εμπορικές συμφωνίες με την Ε.Ε. Τα κράτη αναμένεται να κάνουν σκληρό παζάρι.

Bremain: Η Βρετανία ως μέλος της Ε.Ε. θα συ­νεχίσει απρόσκοπτα να μετέχει στην κοινή αγορά χωρίς να είναι μέλος της ευρωζώνης, δηλαδή χω­ρίς τις απαιτήσεις της νομισματικής προσαρμο­γής. Άρα θα εξακολουθήσει να απολαμβάνει τα προτερήματα και των δύο κόσμων. Αν, μάλιστα, προχωρήσει η συμφωνία εμπορίου ΤΤΙΡ μετα­ξύ Ευρώπης και ΗΠΑ (που πάντως έχει ισχυρούς αντιπάλους και στις δυο πλευρές του Ατλαντι­κού), τα κέρδη για τη Βρετανία υπολογίζονται σε 100 δισ. λίρες μέσα σε μια δεκαετία. Ακόμη, οι ξέ­νες επενδύσεις θα συνεχίσουν αμείωτες.

ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ – ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

Brexit: Η έξοδος αναμένεται να αποτελέσει ισχυρό πλήγμα για την Ευρώπη και σμίκρυνση στη διπλωματική ισχύ της Μ. Βρετανίας, η οποία θα δει αυτόματα την επιρροή της να μειώνεται. Το Brexit θα αλλάξει ριζικά τους συσχετισμούς δυνάμεων και θα επηρεάσει τις διατλαντικές σχέ­σεις, όπου η Βρετανία είναι ο βασικός μεσάζοντας. Όλες οι σύμμαχες χώρες της Μ. Βρετανίας επιθυμούν την παραμονή: Ε.Ε., ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία, Ιαπωνία, Ινδία, μέχρι και η Κίνα.

Η έξοδος εκτιμάται ότι θα αναστατώσει ολό­κληρη τη Δύση, με έναρξη εθνικιστικών κι αποσχιστικών εξάρσεων εντός της Ε.Ε., όπως και περαιτέρω τόνωση των λαϊκιστών. Μόνο ο Ντόναλντ Τραμπ και η Μαρίν Λεπέν δείχνουν να εν­θουσιάζονται τόσο με την προοπτική του Brexit. Ακόμα και ο Πούτιν παρουσιάζεται φειδωλός, τουλάχιστον επικοινωνιακά.

Με Brexit η Σκωτία ίσως προχωρήσει στο κλεί­σιμο της ΝΑΤΟϊκής βάσης πυρηνικών υποβρυχί­ων στο Φασλέιν.

Επίσης, το Brexit θα τονώσει περαιτέρω την ισχύ του Βερολίνου μέσα στην Ε.Ε. αφού το μόνο πραγματικό αντίπαλο δέος θα έχει αποχωρήσει από το κλαμπ. Παρά ταύτα, στρατιωτικά και γεω­πολιτικά, η Ε.Ε. θα βγει αποδυναμωμένη.

Bremain: Η Βρετανία θα συνεχίσει να έχει ισχυ­ρή επιρροή, ακόμη και στο θέμα της μετανάστευ­σης. Η ιδιαίτερη σχέση Βρετανίας – ΗΠΑ σε θέμα­τα διπλωματίας, ασφάλειας και τρομοκρατίας δεν θα χάσει σε αξία, αφού το Λονδίνο θα συνεχί­σει να έχει πρόσβαση στις ευρωπαϊκές συμφωνί­ες ανταλλαγής πληροφοριών.

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

Βrexit: Υπολογίζεται ότι αυτήν τη στιγμή υπάρ­χουν 3 εκατ. μετανάστες στη Βρετανία προερχό­μενοι από την Ε.Ε., με το τελευταίο κύμα να εί­ναι από χώρες της Νότιας Ευρώπης. Το χαρτί της «εχθρικότητας προς τη μετανάστευση» ήταν από τα ισχυρότερα της καμπάνιας του Βγθχιϊ. Όμως, μετά την έξοδο, η Βρετανία ίσως να μην καταφέ­ρει να περιορίσει τη μετανάστευση, όχι τουλάχι­στον από τις ευρωπαϊκές χώρες.

Αν θέλει να διατηρήσει πλήρη πρόσβαση στην κοινή αγορά της Ε. Ε., θα πρέπει να αποδεχθεί την ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων, όπως συμβαί­νει με τη Νορβηγία και την Ελβετία (οι οποίες, σημειωτέον, έχουν αναλογικά περισσότερους Ευ­ρωπαίους μετανάστες απ’ ό,τι η Βρετανία).

Η ειρωνεία είναι ότι ένας από τους πιο σίγου­ρους τρόπους για να μειώσει μια χώρα τους μετα­νάστες που προσελκύει είναι να χειροτερέψει η οι­κονομία της. Αν οι οικονομικές συνέπειες της εξό­δου αποδειχθούν πραγματικά μεγάλες, οι οπαδοί του Brexit θα καταφέρουν τελικά τη μείωση των μεταναστών, όμως με μια φτωχότερη χώρα.

Bremain: Οι πλούσιες χώρες αξιοποιούν τη μετανάστευση για να αναπτύξουν την οικονο­μία τους αλλά και για να διατηρούν τις δημόσιες υπηρεσίες και παροχές, μέσω αύξησης του ερ­γατικού δυναμικού, αλλά και μείωσης του μέσου όρου ηλικίας του. Από τα στοιχεία φαίνεται ότι η Βρετανία προσελκύει μετανάστες κυρίως από την Ευρώπη. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι οι Ευρωπαί­οι μετανάστες συνεισφέρουν φορολογικά στα δημοσιονομικά σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι οι μη Ευρωπαίοι. Ο Κάμερον πήρε εγγυήσεις για με­ρικές εξαιρέσεις από την Ε.Ε. στις διαπραγματεύ­σεις του Φεβρουαρίου.

ΤΡΑΠΕΖΕΣ

Brexit: Πολλοί στην Ευρώπη δυσανασχετούν με τη δύναμη του Σίτι και τον ρόλο του Λονδίνου ως παραδοσιακού και πανίσχυρου οικονομικού – τραπεζικού κέντρου. Προφανώς και θα ήθελαν να αρπάξουν κομμάτι από την πίτα. Η έξοδος θα αποδυνάμωνε το Λονδίνο, καθώς πολλές δουλει­ές θα μετακόμιζαν σε Παρίσι και Φρανκφούρτη. Ήδη η τράπεζα HSBC δήλωσε ότι εξετάζει να με­ταφέρει 1.000 τραπεζικά στελέχη από το Λονδίνο στο Παρίσι, αν η Βρετανία ψηφίσει να φύγει. Το ίδιο εξετάζει και η JP Morgan Chase για μεταφορά 4.000 προσωπικού εκτός Βρετανίας.

Βremain: Η Γερμανία ή η Γαλλία δεν κερδίζουν από τον περιορισμό στην ισχύ της τραπεζικής βι­ομηχανίας της Μ. Βρετανίας, ούτε από μεταφορά τραπεζικών επιχειρήσεων εκτός Σίτι. Οι βρετανι­κές τράπεζες και οι πελάτες τους συνεχίζουν να επωφελούνται από τη σταθερότητα της συμμε­τοχής στην Ε.Ε. και από το κοινό ευρωπαϊκό «δια­βατήριο» που επιτρέπει στις τράπεζες να λειτουρ­γούν σε όλη την Ευρώπη. Οι τράπεζες δεν έχουν κανέναν λόγο να μετακινηθούν.

ΕΝΟΤΗΤΑ ΗΝΩΜΕΝΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Brexit: Θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι η έξοδος θα απειλήσει τη μορφή της Μ. Βρετανίας όπως την ξέρουμε. Μπορεί να οδηγήσει σε διάσπαση, δεύτερο δημοψήφισμα για ανεξαρτητοποίηση της Σκωτίας και αποσταθεροποίηση στη Β. Ιρλαν­δία. Σκωτσέζοι και Βορειοϊρλανδοί βλέπουν τις Βρυξέλλες ως εναλλακτικό κέντρο εξουσίας από το Λονδίνο.

Τα πέντε βασικά κόμματα της Σκωτίας και το 75% των ψηφοφόρων επιθυμούν την παραμονή στην Ε.Ε. Η Σκωτία έχει δηλώσει ότι σε περίπτω­ση Brexit είναι θέμα χρόνου να οργανωθεί δημο­ψήφισμα για απόσχιση με σκοπό την είσοδο στην Ε.Ε. ως ανεξάρτητης χώρας. Στη Β. Ιρλανδία συζη- τείται ότι μετά το Brexit θα απαιτήσουν δημοψή­φισμα για να υπάρξουν σύνορα με τον Νότο.

Bremain: Υπάρχει η περίπτωση η Βρετανία να παραμείνει στην Ε.Ε. μόνο και μόνο αν οι ψηφο­φόροι σε Β. Ιρλανδία, Ουαλία και Σκωτία πλειοψη­φήσουν των Άγγλων. Αυτό θα αναζωπύρωνε τον αγγλικό εθνικισμό, δημιουργώντας εξίσου σοβα­ρή μακροπρόθεσμη απειλή για το Ην. Βασίλειο.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Brexit: Η Ε.Ε. θα δεχθεί μεγάλο πλήγμα από ένα Brexit. Θα χάσει και σε πρεστίζ και ηθικά από την απώλεια μιας από τις τρεις μεγάλες δυνάμεις της. Η Βρετανία, άλλωστε, διαθέτει τη μεγαλύτερη δι­πλωματική και στρατιωτική ισχύ στην Ευρώπη.

Ευρωσκεπτικιστικές κυβερνήσεις που θέλουν παραχωρήσεις εκτός των κοινών ευρωπαϊκών κα­νόνων θα αρχίσουν να απειλούν ότι κι αυτές θα φύγουν από την Ε.Ε.

Έτσι οι υπόλοιπες χώρες θα αντιμετωπίσουν το Brexit ως εχθρική πράξη.

Το τάιμινγκ είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο για την Ευ­ρώπη. Η Ισπανία έχει εκλογές σε τρεις μέρες, η Γαλ­λία, η Γερμανία και πιθανώς η Ιταλία του χρόνου.

Η σοβαρότητα των άμεσων οικονομικών επι πτώσεων της εξόδου θα καθορίσει και το τι εί­δους ντιλ θα προσπαθήσει να πετύχει η Βρετα­νία με τις Βρυξέλλες. Οι όροι οποιασδήποτε νέας συμφωνίας θα πρέπει να συμφωνηθούν ομόφω­να απ’ όλες τις χώρες της Ε.Ε., άρα οι διαπραγ­ματεύσεις αναμένονται ιδιαίτερα περίπλοκες και χρονοβόρες, ίσως και σε βάθος επταετίας, κατά τον Ντόναλντ Τουσκ, με απρόβλεπτες συνέπειες για την οικονομία της Βρετανίας και το στάτους της στην παγκόσμια σκηνή.

Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία, ενώ επιθυμούν την παραμονή της Βρετανίας, δεν είναι διατεθειμένες να την αφήσουν να φύγει «αναίμακτα»:

– Η Γαλλία αναμένεται να αντιμετωπίσει τερά­στιο εσωτερικό πρόβλημα, αν επικρατήσει το Brexit. Το Εθνικό Μέτωπο της Λεπέν υπόσχεται στους ψηφοφόρους διεξαγωγή γαλλικού δημο­ψηφίσματος.

– Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε προειδοποίησε ότι η Βρετανία δεν μπορεί να περιμένει ευνοϊκή μετα­χείριση ύστερα από ψήφο για έξοδο: «Μέσα ση­μαίνει μέσα, έξω σημαίνει έξω».

– Η Ιταλία αναμένεται σε περίπτωση Brexit να ευ­θυγραμμιστεί με τις θέσεις της Γερμανίας και της Γαλλίας, θέλοντας να παραμείνει στον πυρήνα της Ευρώπης. Ο Ματέο Ρέντσι, που ήδη κλονίζε­ται εντός συνόρων, φοβάται και ότι μια αποχώρη­ση της Βρετανίας θα μεγεθύνει τον ευρωσκεπτικισμό στην Ιταλία.

Η Ε.Ε. θεωρεί ότι θα πρέπει να δείξει πως το ευ­ρωπαϊκό εγχείρημα μπορεί να προχωρήσει. Ανα­μένεται νέα γαλλογερμανική πρωτοβουλία υπέρ του ευρωπαϊκού πρότζεκτ και της περαιτέρω ενσωμάτωσης, όποιο κι αν είναι το τελικό αποτέλε­σμα του δημοψηφίσματος.

Bremain: Οι κυβερνήσεις των υπόλοιπων ευ­ρωπαϊκών χωρών θα μπορέσουν να ανασάνουν με ανακούφιση. Οι περισσότερες θα υιοθετή­σουν μια πολιτική «συγχωρητική» προς τη Βρετα­νία, θέλοντας να αφήσουν πίσω τους το δημοψή­φισμα. Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, πάντως, λέει ότι όχι μόνο σε περίπτωση Brexit, αλλά ακόμα και σε περίπτωση επικράτησης της παραμονής με μι­κρή διαφορά, αυτό θα ήταν προειδοποίηση προς την Ε.Ε. «να μη συνεχίσει στο ίδιο μοτίβο».

Η Γερμανία επιθυμεί να κινηθεί η Ε.Ε. σε μια πιο αγγλοσαξωνική κατεύθυνση. Θα ήθελε να μειωθεί η γραφειοκρατία, να επιστρέψουν εξου­σίες στις κυβερνήσεις, όμως με περιορισμό των κρατικών παρεμβάσεων και μεγαλύτερη συνερ­γασία στην εξωτερική πολιτική.

ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Brexit: Ο Κάμερον θα ανακοινώσει επείγουσα σύγκληση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου γιατί η Βρετανία πρόκειται να αποχωρήσει από την Ε.Ε. και θα επικαλεστεί αμέσως το Άρθρο 50 της Συν­θήκης της Λισσαβώνας που καθορίζει τους κα­νόνες για τη διαπραγμάτευση της αποχώρησης ενός κράτους – μέλους. Αυτό θα δώσει στις δυο πλευρές περιθώριο δύο χρόνων για να φτάσουν σε ολοκληρωμένη συμφωνία.

Το διετές χρονικό περιθώριο μπορεί να παραταθεί μόνο με τη συγκατάθεση όλων των εμπλεκομένων. Αν δεν υπάρξει τελική συμφωνία, η Βρε­τανία θα πρέπει να διατηρήσει εμπορικές σχέσεις με την Ε.Ε. σύμφωνα με τους κανονισμούς του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, κάτι που συνεπάγεται δασμούς και απουσία ειδικής συμ­φωνίας για οικονομικές υπηρεσίες.

Ο Κάμερον λέει ότι θα παραμείνει πρωθυπουρ­γός ακόμη και ύστερα από επικράτηση του Brexit για να χειριστεί τις διαπραγματεύσεις της αποχώ­ρησης και των νέων οικονομικών – εμπορικών συμ­φωνιών. Όμως στην πράξη το Συντηρητικό Κόμμα θα αρχίσει μάλλον να ψάχνει καινούργιο αρχηγό μέσα στις επόμενες μέρες, με πιθανότερο αντι­καταστάτη τον Μπόρις Τζόνσον, τον πιο ένθερμο υποστηρικτή της αποχώρησης. Τη διαδικασία των διαπραγματεύσεων για την έξοδο της Βρετανίας θα αναλάβει μια βαθιά διχασμένη κυβέρνηση.

Η κυβέρνηση ίσως αναγκαστεί να περικόψει σημαντικά τη φορολογία για να αποτρέψει το κλείσιμο μεγάλων εταιρειών.

Η μεγαλύτερη συνέπεια του Brexit για την πο­λιτική σκηνή της Βρετανίας θα είναι ότι οι πολιτι­κοί της δεν θα μπορούν πια να ρίχνουν το φταίξι­μο και την ευθύνη για το κάθε τι στις Βρυξέλλες.

Απροσδιόριστη παραμένει η έκταση της όποιας οικονομικής αναταραχής και ανασφάλειας προκληθεί στη Βρετανία. Αυτό που θα αναστα­τώσει ενδεχομένως περισσότερο τις αγορές θα είναι το τι είδους επιπτώσεις θα προκαλέσει το Brexit στην ευρωζώνη. Η βασική ερώτηση σε ολόκληρη την Ευρώπη θα είναι «ποιος είναι ο επόμενος;».

Βremain: Μόνο αν το αποτέλεσμα υπέρ της παραμονής σημειώσει συντριπτική διαφορά, ο Ντέιβιντ Κάμερον θα επιβιώσει σίγουρα ως πρωθυπουργός. Οι θεσμοί της χώρας, αλλά και ολόκληρη η βρετανική κοινωνία έχουν πολωθεί βαθιά. Από αύριο, τίποτα δεν θα είναι το ίδιο. Οι υποστηρικτές της εξόδου θα εκμεταλλευτούν αυτόν τον διχασμό και τον ευρωσκεπτικισμό για να δημιουργήσουν κρίση εξουσίας στην κυβέρ­νηση, επιχειρώντας να βάλουν τη χώρα σε νέα – δραματική – φάση αλλά και μακροπρόθεσμα να σαμποτάρουν τις σχέσεις Μ. Βρετανίας – Ε.Ε.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι, όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, δεν πρό­κειται να επιλυθεί μια και καλή το θέμα, ούτε να κλείσει οριστικά η συζήτηση που υπάρχει στη Βρετανία. Το χειρότερο είναι ότι ο διχασμός, τα πάθη και ο φανατισμός που δημιούργησε το δη­μοψήφισμα θα συνεχίσουν να δηλητηριάζουν την κοινωνία στο Ην. Βασίλειο. Οτιδήποτε κι αν βγάλει η κάλπη…