«Σαν ηφαίστειο που ξυπνά…». Το γνωστό τραγούδι της Άλκηστης Πρωτοψάλτη δεν ισχύει για τα ηφαίστεια της Ελλάδας. Όπως λένε οι επιστήμονες τα ηφαίστεια μας ευτυχώς, ακόμα κοιμούνται.

Η τελευταία ηφαιστειακή δραστηριότητα καταγράφηκε πολλά χρόνια πριν – και συγκεκριμένα στα τέλη της δεκαετίας του 90 όταν το ηφαίστειο της Νισύρου είχε προκαλέσει σεισμική δραστηριότητα που κράτησε δυόμισι χρόνια, προκαλώντας μικρές ζημιές.

Οι ειδικοί όμως, εξακολουθούν να το παρακολουθούν από κοντά, όπως και το γειτονικό ηφαίστειο της Σαντορίνης. Αυτά άλλωστε, είναι και τα πιο επικίνδυνα στο μεγάλο ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου.

Νίσυρος: Μικρή δραστηριότητα στα τέλη του ’90

Η Νίσυρος μαζί με τα Μέθανα, τη Μήλο και τη Σαντορίνη συγκαταλέγεται στα ενεργά ηφαίστεια της χώρας μας.

Τα παλαιότερα πετρώματα του νησιού χρονολογούνται στα 160.000 έτη ενώ τα νεότερα (προϊστορικά) είναι 15.000 ετών και καλύπτουν ολόκληρο το νησί.

Το μεγαλύτερο μέρος του νησιού της Νισύρου είναι ορεινό, ηφαιστειογενές και πολύ εύφορο.Το ηφαίστειο αποτελείται από διάφορα είδη πετρωμάτων όπως βασάλτες, ανδεσίτες, δακίτες και ρυόλιθους. Ορισμένα μάλιστα έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή κτισμάτων όπως το Παλαιόκαστρο και Καμπαναριό του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου έξω από τα Νικιά.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις δύο εκρήξεις σημειώθηκαν πριν από 25.000 χρόνια.

Το ηφαίστειο εξερράγη και το 1422 ενώ τέσσερις αιώνες αργότερα, το 1872, η έκρηξη του ηφαιστείου προκάλεσε σεισμούς. Τέφρα και άλλα υλικά κάλυψαν το έδαφος του Ράμμου.

Μέθανα: Μόλις 50 χλμ απο την Αθήνα

Το ενεργό ηφαίστειο των Μεθάνων, που βρίσκεται στον Σαρωνικό κόλπο, σε απόσταση μόνο 50 χιλιομέτρων από την Αθήνα παρακολουθείται συστηματικά, από το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.

Η πιο πρόσφατη εκρηκτική δραστηριότητα του ηφαιστείου συνέβη τον 3ο αιώνα π.Χ. και αναφέρεται από τους αρχαίους ιστορικούς Στράβωνα, Παυσανία και Οβίδιο.

Στην ευρύτερη περιοχή των Μεθάνων η πιο πρόσφατη έκρηξη συνέβη πριν από περίπου 300 χρόνια, στον υποθαλάσσιο χώρο ενάμισι χιλιόμετρο βόρεια της χερσονήσου, όπου έχουν εντοπισθεί ίχνη τουλάχιστον 30 παλαιών ηφαιστείων, των οποίων η δραστηριότητα ξεκίνησε πριν από ενάμισι εκατομμύριο χρόνια.

Η σύγχρονη υδροθερμική δραστηριότητα στη λουτρόπολη των Μεθάνων σχετίζεται με την ηφαιστειακή γεωθερμία. Αν και πιο πρόσφατα το ηφαίστειο δεν έχει δώσει ανησυχητικά σημάδια, η κοντινή απόστασή του από την Αθήνα δεν παύει να αποτελεί πηγή ανησυχίας.

Μήλος: Πριν από 2–3 εκατομμύρια χρόνια

H Mήλος αποτελείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από ηφαίστεια ενώ από πολλούς αποκαλείται το ηφαιστειακό νησί. 

Η ηφαιστειακή δραστηριότητα της Μήλου ξεκίνησε πριν από 2 – 3 εκατομμύρια χρόνια ενώ κάποιο ηφαίστειο εκεί έχει να εκραγεί τα τελευταία 90.000 χρόνια.

Στο νησί επίσης υπάρχουν δύο σβηστά ηφαίστεια, το ηφαίστειο της Φυριπλάκας, το οποίο βρίσκεται στο κεντρικό και νότιο τμήμα του νησιού, το ηφαίστειο του Tράχηλα, στο Bορειοδυτικό τμήμα. 

Παρά το γεγονός πως η Μήλος έχει να παρουσιάσει έκρηξη μεγάλο χρονικό διάστημα, δε θεωρείται πως είναι ανενεργή αφού o ηφαιστειακός ατμός και τα αέρια που εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα φτάνουν τις θερμοκρασίες των 100 °C.

Η Σαντορίνη και η Μινωική Κρήτη

Οσο για το ηφαίστειο της Σαντορίνης ειναι από τα μεγαλύτερα υποθαλάσσια ενεργά ηφαίστεια στο κόσμο. Ισως το μόνο ηφαίστειο που η Καλντέρα του φθάνει μέχρι τη θάλασσα. Η μεγαλύτερή του έκρηξη συνέβη κατά την διάρκεια της Μινωική Εποχής του Χαλκού πριν από 3.600 χρόνια.

Ολόκληρο το κέντρο του τότε κυκλικού νησιού βυθίστηκε στη θάλασσα κατά την διάρκεια της τρομερής ηφαιστειακής έκρηξης. Η έκρηξη προκάλεσε παλιρροιακό κύμα που κυριολεκτικά αφάνισε τον προηγμένο πολιτισμό της Μινωικής Κρήτης, 70 μίλια νότια της Σαντορίνης.

Η τεράστια μάζα ελαφρόπετρας που εκτινάχθηκε κατά την ηφαιστειακή έκρηξη κάλυψε την επιφάνεια της θάλασσας σε μία ευρεία περιοχή που εν συνεχεία ξεβράστηκαν στις ακτές σε υψηλότερα επίπεδα από το τσουνάμι που προκλήθηκε από την έκρηξη. 

Τα ηφαίστεια της Ελλάδας δεν ξυπνάνε, προς το παρόν

Προς το παρόν, τα ηφαίστεια της Ελλάδας «κοιμούνται». Υπολογίζοντας βέβαια την ιστορία τους, οι επιστήμονες δεν
αμφιβάλλουν ότι κάποια στιγμή θα ξυπνήσουν. Βέβαια, τα ηφαίστεια δεν είναι σαν τους σεισμούς. Οι εκρήξεις τους μπορούν να προβλεφθούν μέχρι και ένα μήνα νωρίτερα γιατί είναι πολλά τα σημάδια που χτυπούν το «καμπανάκι».

Κατά τα φαινόμενα πάντως, οι επιστήμονες δεν αναμένουν μεγάλες εκρήξεις, αλλά μια αυξημένη δραστηριότητα. Οι μεγάλες εκρήξεις συμβαίνουν σπάνια και τα ελληνικά ηφαίστεια δείχνουν να έχουν ξεθυμάνει.

Το μυστικό των ελληνικών ηφαιστείων κρύβεται στα βάθη του Αιγαίου. Νότια της Κρήτης, κάτω από το απέραντο γαλάζιο του πελάγους, μία συνεχής ανελέητη σύγκρουση, η οποία κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πού θα καταλήξει, διαμορφώνει το τοπίο στην επιφάνεια. Πρόκειται για τη σύγκλιση της ευρωπαϊκής και της αφρικανικής λιθοσφαιρικής πλάκας, που απ’ ό,τι φαίνεται, δεν τα πάνε και τόσο καλά μεταξύ τους…

Η πρώτη κινείται προς τα νοτιοδυτικά, ενώ η δεύτερη υποβυθίζεται και προτιμά την αντίθετη κατεύθυνση. Εκεί που λεπταίνει η αφρικανική πλάκα, το μάγμα βρίσκει την ευκαιρία και βγαίνει προς τα έξω.

Οι συνέπειές αυτής της σύγκρουσης έχουν γίνει ορατές σε διαφορετικά χρονικά σημεία στην ιστορία του ελλαδικού χώρου, επηρεάζοντας άμεσα την εξέλιξή του.

Οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει εκρήξεις ηφαιστείων μέχρι και τριάμισι εκατομμύρια χρόνια παλιές, στη Μήλο, τη Νίσυρο, το Σουσάκι Κορινθίας, την Αίγινα, τον Πόρο.

Όλα τα ηφαίστεια του Αιγαίου είναι «στρωματο-ηφαίστεια» με κωνοειδή μορφή. Οι κρατήρες τους έχουν σχήμα κώνου και έχουν αλλοιωθεί είτε από διάβρωση, όπως στη Μήλο, είτε από «καλδεροποίηση», δηλαδή έχει βυθιστεί λόγω μεγάλης έκρηξης, όπως στη Σαντορίνη.