Με το Μουντιάλ του Κατάρ στην αρχή της διαδρομής του, η δημοσιογραφία και η ανεξαρτησία του Τύπου στη χώρα τέθηκε στο μικροσκόπιο του ερευνητικού ινστιτούτου Reuters για τη Δημοσιογραφία, του πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Ειδικοί αξιολογούν την κατάσταση και εξηγούν τι έχουν να αντιμετωπίσουν οι εκπρόσωποι των ξένων ΜΜΕ.

Στον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου για το 2022, το Κατάρ κατατάσσεται στην 119η από τις 180 χώρες, από το υψηλό του 74 το 2008.

Οι ειδήσεις που κυκλοφορούν στο Κατάρ είναι γενικά ομοιογενείς και ακολουθούν τη γραμμή της κυβέρνησης. Εξαίρεση αποτελεί η ανεξάρτητη ιστοσελίδα Doha News, η οποία ασχολείται συχνά με αμφιλεγόμενα θέματα στη χώρα, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών των μεταναστών εργαζομένων. Το Al Jazeera, το διεθνές τηλεοπτικό δίκτυο που εδρεύει στο Κατάρ, τείνει να μην κάνει αναφορές για εσωτερικά ζητήματα, αλλά στρέφει την εστίασή του στο εξωτερικό.

Ασφυκτικό νομικό πλαίσιο

Οι σκληροί νόμοι για τα Μέσα Ενημέρωσης του Κατάρ είναι ένα από τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι στη χώρα, αναφέρει στο πλαίσιο της έρευνας της για το ερευνητικό ινστιτούτο του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, η Μαρίνα Αντάμι. 

Οι νόμοι του αραβικού κράτους για τα ΜΜΕ, αναφέρει ότι δημιουργούν περιορισμούς με ασαφή διατύπωση στο είδος του περιεχομένου που επιτρέπεται να δημοσιεύουν οι εκδόσεις, καθώς και αυστηρούς κανόνες σχετικά με την εγγραφή των ειδησεογραφικών οργανισμών. 

«Όλοι οι νόμοι για τα Μέσα Ενημέρωσης παντού έχουν προβλήματα ασάφειας, αλλά αυτές οι ασαφείς διατάξεις έχουν ερμηνευθεί σε δικαστικές διαδικασίες και οι δημοσιογράφοι μπορούν να τις διαβάσουν και να γνωρίζουν πού βρίσκονται τα όρια. Δεν υπάρχουν τέτοιες δικαστικές διαδικασίες για να διαβάσουν εδώ. Αν σπουδάζει κάποιος νομοθεσία ΜΜΕ στο Κατάρ, δεν υπάρχουν υποθέσεις  για τους φοιτητές», ανέφερε στην ερευνήτρια του ινστιτούτου Reuters ο Κρέγκ Λαμέι, διευθυντής του προγράμματος Δημοσιογραφίας και Στρατηγικής Επικοινωνίας στο πανεπιστήμιο Northwestern στο Κατάρ.

Το Northwestern βρίσκεται εντός μιας μεγάλης οριοθετημένης περιοχής, την «Education City», την πανεπιστημιούπολη της Ντόχα, στην οποία είναι συγκεντρωμένα πανεπιστημιακά ιδρύματα των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας και στεγάζονται σε κτιριακά συγκροτήματα που κατασκευαστηκαν με χρηματοδότηση από το ίδρυμα Κατάρ.

Μέσα στην «Education City» οι φοιτητές του Λαμέι, για να κάνουν ρεπορτάζ οφείλουν να έχουν -αναφέρει ο καθηγητής- επιστολή με την υπογραφή του που υποτίθεται ότι πρέπει να δείξουν στους φρουρούς ασφαλείας και την αστυνομία. «Ακόμη και με αυτό το γράμμα, τους διώχνουν ή απειλούνται με κράτηση όταν προσπαθούν να φωτογραφίσουν ή να κάνουν ρεπορτάζ.  Έξω από την “Education City”, αυτή η επιστολή είναι εντελώς άχρηστη», σημειώνει.

Σύλληψη και αυτολογοκρισία

Το Κατάρ είναι μια χώρα όπου κανένας δημοσιογράφος δεν έχει πεθάνει φέτος και κανείς δεν βρίσκεται επί του παρόντος στη φυλακή, αλλά οι νόμοι για τα Μέσα Ενημέρωσης είναι αυστηροί και η αυτολογοκρισία ανεξέλεγκτη.

Πέρυσι όμως ο Μάλκομ Μπίνταλι από την Κένυα, ο οποίος εργαζόταν ως υπάλληλος σε εταιρεία ασφάλειας στο Κατάρ -σεκιουριτάς δηλαδή- έγραψε, ανώνυμα, σε μπλογκ για τις συνθήκες των μεταναστών που εργάζονται στη χώρα, εντοπίστηκε, συνελήφθη και φυλακίστηκε για σχεδόν ένα μήνα το Μάιο του 2021.

«Αυτό δείχνει τους σοβαρούς κινδύνους που αντιμετωπίζουν ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι, μπλόγκερς ή διεθνείς δημοσιογράφοι που δεν έχουν την υποστήριξη ενός μεγάλου διεθνούς Μέσου Ενημέρωσης», λέει ο Τζαστιν  Σιλάντ, ανώτερος ερευνητής στην Επιτροπή Προστασίας Δημοσιογράφων (Committee to Protect Journalists [CPJ]) . «Δεν έχουμε δει πολλά παραδείγματα τα τελευταία χρόνια κάποιου να κρατείται για όσο διάστημα ήταν ο Μπιντάλι. Το γεγονός ότι δεν βλέπουμε συλλήψεις τόσο συχνά είναι ένδειξη ότι το κλίμα λογοκρισίας λειτουργεί πολύ καλά», συμπληρώνει.

Ένας από τους πιο συνηθισμένους κινδύνους όταν κάποιος κάνει δημοσιογραφική δουλειά στο Κατάρ είναι να κατηγορηθεί για καταπάτηση (παράνομη είσοδο σε χώρο). Την κατηγορία αυτή αντιμετώπισαν  οι Χάλβορ Εκλαντ και Λόκμαν Γκορμπανι του νορβηγικού κρατικού τηλεοπτικού σταθμού NRK όταν συνελήφθησαν από αξιωματικούς του Τμήματος Εγκληματικών Ερευνών του Κατάρ τον Νοέμβριο του 2021. Οι δημοσιογράφοι κρατήθηκαν για περισσότερες από 30 ώρες προτού αφεθούν ελεύθεροι χωρίς κατηγορία. Αρνούνται ότι πραγματοποιούσαν γυρίσματα χωρίς άδεια. 

Οι δημοσιογράφοι έχουν εμποδιστεί και σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν τεθεί υπό κράτηση παρά το γεγονός ότι είχαν άδειες κινηματογράφησης, αναφέρει ο Σιλάντ. «Φαίνεται ότι πολλοί από αυτούς τους κανόνες υπόκεινται επίσης σε ερμηνεία επί τόπου», λέει.

Λίγες μέρες πριν από τον εναρκτήριο αγώνα του Μουντιάλ, ο Ράσμους Τάντχολντ, ρεπόρτερ του καναλιού TV 2 της δημόσιας τηλεόρασης της Δανίας, αναγκάστηκε ενώ ήταν στο «αέρα» να διακόψει το ρεπορτάζ του από προσωπικό ασφαλείας.

Ο Τάντχολντ ανέφερε ότι ο σεκιουριτάς απείλησε να του σπάσει την κάμερα, παρότι κινηματογραφούσε σε δημόσιο χώρο με τη σωστή διαπίστευση. Οι διοργανωτές του Παγκοσμίου Κυπέλλου ζήτησαν τότε συγγνώμη.

Το Μουντιάλ ως ευκαιρία για την ελευθεροτυπία

Οι «Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα» έχουν προειδοποιήσει ότι το Κατάρ επιβάλλει όρια στην ελευθερία του Τύπου στους δημοσιογράφους που ταξιδεύουν για να καλύψουν το κορυφαίο ποδοσφαιρικό τουρνουά.

«Οι αρχές του Κατάρ κάνουν κατάχρηση του συστήματος διαπίστευσης για τους δημοσιογράφους προκειμένου να τους απαγορεύσουν να καλύπτουν ορισμένα θέματα», δήλωσε πρόσφατα ο γενικός γραμματέας των «Δημοσιογράφων χωρίς Σύνορα», Κριστόφ Ντελουά.

Ο Λαμέι συστήνει στους δημοσιογράφους να κινούνται ομαδικά στο Κατάρ και να έχουν ένα πλάνο. «Μην αντιμιλήσετε σε αστυνομικό. Στην πραγματικότητα κάτι τέτοιο στο Κατάρ συνιστά έγκλημα», επισημαίνει και δίνει οδηγίες σε περίπτωση που συμβεί κάτι τέτοιο. «Αν σας κρατήσει η αστυνομία, κινηματογραφήστε το, να είστε ήρεμοι, επαγγελματίες και ευγενικοί και μην αγγίζετε κανέναν. Απλώς να έχετε την καλύτερη συμπεριφορά σας ενώ κάνετε τις αυστηρές αναφορές που ήρθατε εδώ για να κάνετε».

Για τον Σιλάντ, το Μουντιάλ στο Κατάρ είναι ευκαιρία για την διεθνή κοινότητα η οποία πρέπει να την αξιοποιήσει και να πιέσει τη χώρα για αλλαγές. «Πρέπει να πιέσουμε για μια ουσιαστική κατάργηση των κατασταλτικών νόμων της ελευθερίας του Τύπου αλλά και για ένα ανεκτικό περιβάλλον για την ελευθεροτυπία».

Διαβάστε επίσης:

Ξέσπασε σε λυγμούς η Κατερίνα Καινούργιου: «Νιώθω πολύ μόνη μου, δεν έχω έναν σύντροφο» (video)

Έξι γυναίκες δημοσιογράφοι στέλνουν μήνυμα κατά της έμφυλης βίας (video)

Black Friday: «Πόλεμος» προσφορών στις συνδρομητικές πλατφόρμες