«Λαμπυριζούσης και σελαγιζούσης της σελήνης παρά λίμνην της Δοϊράνης εωράκαμεν τους ληστάς. Κράζων δε “σταθήτε ρε π@στηδες, γαμ@ το σταυρό σας” και απαντησάντων “Κλ@στε μας τα @ρχίδι@”, απέδρασαν»…

Αναφορά του Ιωάννη Πετράκη, ανθυπαστυνόμου του Κιλκίς, προς το τοπικό τμήμα της χωροφυλακής (7 Απριλίου 1923)

Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, που έχει 413 ορεινούς όγκους άνω των 1.000 μέτρων, όπου οι περισσότεροι ορεινοί οικισμοί φυτοζωούν και ταυτόχρονα φυλλορροούν, η επιβίωση του πληθυσμού των βουνών «είναι μια κάποια λύσις», θα λέγαμε με καβαφικούς όρους: μια λύση στις συνθήκες όπου αναπτύσσεται ραγδαία ο τουρισμός, με τάσεις μάλιστα να μεταναστεύσει στις πιο ενδιαφέρουσες ορεινές περιοχές, όπου έχουν από καιρό εκπνεύσει οι παράγοντες εκείνοι που ήθελαν τους ορεινούς όγκους καταφυγή των ανθρώπων – νόμιμων και παράνομων.

● Οι νόμιμοι ήθελαν να αποφύγουν την καταπίεση των Οθωμανών, ήθελαν να αποφύγουν κατά το δυνατόν αυτούς που δυνάστευαν τις πεδιάδες, ήθελαν να αποφύγουν την ελονοσία και σε μεταγενέστερες φάσεις να αξιοποιήσουν τον αέρα των βουνών σαν αντίδοτο στη φυματίωση…

● Από την άλλη πλευρά οι παράνομοι ήθελαν να αποφύγουν τη σύλληψη και φορές – φορές να αναδειχθούν σε πρόσωπα περιωπής. Ακόμη και στην εποχή του Γιαγκούλα, την τρίτη δεκαετία του προηγούμενου αιώνα, ένας ληστής είχε την τιμητική του όταν ονομαζόταν «Βασιλεύς των Ορέων» και φυσικά συνόδευε την παρουσία του με τη διάπραξη πολλών και διάσημων ληστειών.

Ειρήσθω εν παρόδω ότι το επίσημο κράτος ξετρύπωσε τους ληστές από τα βουνά και τους εξόντωσε με το κόλπο της κατάδοσης, απαλλάσσοντας δηλαδή τον καταδότη – ληστή από τη δίωξη, ασχέτως των εγκλημάτων που είχε διαπράξει…

Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά, τα βουνά έχουν «πατηθεί» και σε μεγάλο βαθμό πάψει να είναι κατοικία των παρανόμων. Με την ευκαιρία της θέσμισης της 11ης Δεκεμβρίου ως ημέρας των βουνών, μπορούμε πλέον να προβληματιζόμαστε πάνω στο δυναμικό που φέρνουν οι ορεινοί όγκοι για την ανθρώπινη ζωή και μπορούμε να ανακαλέσουμε τις πολλές χρήσεις που εμπεριέχουν τα βουνά: χρήσεις γενικά αναψυχής, χρήσεις συνδεόμενες με την ορειβασία και την ορεινή πεζοπορία, με τα χιονοδρομικά κέντρα, με την παραγωγή κάποιων προϊόντων.

Τα προβλήματα

Τα βουνά δεν είναι προς το παρόν, αλλά μπορούν να γίνουν, μια «ψυχαγωγική ψευτοΰπαιθρος», κατά πώς έθεσε το ζήτημα ο ορισμός της Καταστασιακής Διεθνούς γύρω στα 1955… Παρά το γεγονός ότι φιλοξενούν περίπου το 10% του πληθυσμού της Γης και κατέχουν το 23% περίπου του στερεού φλοιού της, τα βουνά αντιμετωπίζουν σήμερα προβλήματα.

Το πρώτο βέβαια από αυτά είναι η ρύπανση, που είναι ιδιαίτερα έντονη σε περιοχές όπου η αποδόμηση των ρύπων δυσκολεύεται από το ψύχος. Εξήντα εννέα χρόνια μετά την ανάβαση του Έντμουντ Χίλαρι και του Τένζιγκ Νοργκάι στην κορυφή του Έβερεστ, τα βουνά και ιδιαίτερα τα πιο κορυφαία από αυτά δοκιμάζονται από τα απορρίμματα και τη συλλογή τους.

Σε ορισμένες περιοχές η συλλογή απορριμμάτων τροφοδοτεί την καλλιτεχνική διάθεση και καταλήγει σε έργα τέχνης: Φιάλες οξυγόνου, σχοινιά, σκάλες, τέντες, σακούλες και μπουκάλια, άδεια κουτιά μπύρας και προπαντός κόπρανα είναι αυτά που εγκαταλείπουν οι παραπάνω από 50.000 επισκέπτες του όρους Έβερεστ τα τελευταία χρόνια. Στο κέντρο εκπαίδευσης Sagarmatha Next Centre, που βρίσκεται σε ύψος 3.700 μέτρων, υπάρχει μονάδα που επιμελείται αυτήν την ανακύκλωση, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό.

Το 2012 καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν περιττά υλικά για να δημιουργήσουν μια έκθεση με 75 έργα τέχνης, τα οποία μετέφεραν 65 αχθοφόροι και 75 βόδια από το Θιβέτ, συμμετέχοντας στο πρόγραμμα Everest 8848 Art Project που παρουσιάσθηκε στην πρωτεύουσα του Νεπάλ Κατμαντού. Τα έργα τέχνης πωλούνται από 1.500 μέχρι 200.000 ρουπίες – ήτοι από 17 μέχρι 2.260 δολάρια.

Οι ορειβάτες δαπανούν δεκάδες χιλιάδες δολάρια προσπαθώντας να φθάσουν στην κορυφή, αλλά οι τοπικοί Σέρπα (φυλή που είναι οδηγοί των ορειβατών) εκφράζουν παράπονα για το ότι λίγοι από αυτούς φροντίζουν ώστε να μην αφήνουν πίσω τους σκουπίδια.

Οι αποστολές πλέον καταθέτουν 4.000 δολάρια, με δικαίωμα επιστροφής, ώστε να διασφαλίζεται ότι κατά την επιστροφή τους οι ορειβάτες δεν θα έχουν αφήσει πίσω τους τίποτα, ωστόσο κατά τους Σέρπα ούτε αυτό λύνει το πρόβλημα. Η κυβέρνηση του Νεπάλ, σε συνεργασία με φορείς του ορειβατικού κλάδου, διοργανώνει μια εκστρατεία κατά των σκουπιδιών, ενώ είναι η πρώτη φορά που οι κυβερνητικοί παράγοντες εμπλέκονται σε τέτοια προσπάθεια, σύμφωνα με το υπουργείο Τουρισμού της χώρας.

«Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας καθαρισμού, θα απομακρυνθούν τα απορρίμματα που βρίσκονται στο Έβερεστ, από την κατασκήνωση βάσης (5.400 μέτρα) έως την κατασκήνωση 4 (περίπου 8.300 μέτρα)» δήλωσε στο πρακτορείο Xinhua ο Κουλ Μπαχαντούρ Γκουρούνγκ, γενικός γραμματέας της Ορειβατικής Ένωσης Νεπάλ. Κρατικοί αξιωματούχοι του Νεπάλ λένε ότι η κυβέρνηση ανησυχεί πάρα πολύ για το περιβάλλον στην υψηλότερη κορυφή του κόσμου, σε μια περίοδο κατά την οποία το έτος «Visit Nepal» 2020 επιχειρούσε να προσελκύσει 2 εκατομμύρια ξένους τουρίστες.

Τα άγρια ζώα δεν τιθασεύονται…

Τα βουνά κινδυνεύουν από τις διαβρώσεις, και μάλιστα όχι αυτές που προκαλούνται από φυσικούς παράγοντες. Ο ορεινός όγκος των Άλπεων, που κατανέμεται μεταξύ της Αυστρίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ελβετίας, του Λιχτενστάιν, της Ιταλίας, της Σλοβενίας και της Ελβετίας, και καταλαμβάνει έκταση περίπου 240.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, φιλοξενούσε περίπου 42.000 χιονοδρομικές πίστες και γενικώς ήταν εχθρικός με επίπεδες εκτάσεις.

Το αποτέλεσμα από τη χρήση βαρέος οπλισμού για την επιπέδωση πολλών εκτάσεων ήταν η διάβρωση των εδαφών, η οποία είχε καταστρεπτικές επιπτώσεις. Εξάλλου η κατασκευή γηπέδων γκολφ στις Άλπεις στερεί τη γεωργία από χρήσιμες εκτάσεις – είναι χαρακτηριστικό ότι το 1990 υπήρχαν μόνο 100 γήπεδα, τα οποία έφτασαν το 1992 να είναι 250 και το 1996 τον αριθμό των 500.

Στα βουνά επίσης, ιδιαίτερα μετά την εγκατάλειψή τους από την κτηνοτροφία και τους ορεινούς πληθυσμούς, παρατηρείται η επανεμφάνιση λύκων και αγριογούρουνων, που κάνει ανασφαλή την ορεινή πεζοπορία. Τα κράτη υπόσχονται να πληρώνουν τις ζημιές των λύκων στο ζωικό κεφάλαιο της κτηνοτροφίας – όμως αυτό δεν συμβαίνει πάντοτε.

Το αποτέλεσμα είναι η εξέγερση των κτηνοτρόφων, οι οποίοι το 2000 υπόσχονταν δημόσια σε μια νομαρχιακή συνάντηση στο χωριό Άγραφα να χρησιμοποιήσουν «οικολογικές» μεθόδους συντήρησης των λύκων, εννοώντας έτσι τον τουφεκισμό τους… Όσον αφορά τα αγριογούρουνα, που είναι παμφάγο είδος, προκαλούν προβλήματα στις καλλιέργειες και ατυχήματα στο εθνικό και περιφερειακό οδικό δίκτυο, έχοντας οδηγήσει διάφορες περιφερειακές οργανώσεις στην αναζήτηση μέτρων.

Ο αέρας των πόλεων

«Ο αέρας των πόλεων απελευθερώνει» έλεγε ένα ευρωπαϊκό αναγεννησιακό γνωμικό, που υποστήριζε τον εποικισμό των πόλεων και τη δημιουργία αστικών πληθυσμών. Σήμερα όμως δημιουργούνται αντίστροφες τάσεις, καθώς υπάρχουν άνθρωποι που έλκονται από τα βουνά και επιδιώκουν την εγκατάστασή τους σ’ αυτά.

Με αυτό βέβαια δεν εννοούμε τις εγκαταστάσεις των πλουσίων – π.χ. στο Πήλιο – που αναζητούν περίοπτα ησυχαστήρια για τη μεγαλοαστική ευδαιμονία τους. Έτσι ή αλλιώς, σε έναν προσδιορισμό βιωσιμότητας των οικισμών στις ορεινές περιοχές είμαστε υποχρεωμένοι να κηρύξουμε πολλούς από αυτούς ως μη διατηρήσιμους. Αυτό όμως δεν αρκεί για να κηρύξουμε τους υπόλοιπους ως διατηρητέους: πρέπει να εργαστούμε σκληρά γι’ αυτόν τον σκοπό.

Ας μην ξεχνάμε όμως τη σημερινή χρήση των βουνών, που είναι σαφώς αντίθετη με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Τα βουνά χρησιμοποιούνται σαν γενικού χαρακτήρα οικόπεδα, όταν διανοίγονται τεράστιοι δρόμοι για τη διέλευση ανεμογεννητριών που θα εγκατασταθούν εκεί – για να μείνουν, δυστυχώς, για πάντα, εφόσον δεν απωθηθούν από το κοινωνικό κίνημα…

Διαβάστε επίσης:

Τα ελληνοτουρκικά και οι εκλογές

Τσίπρας: Το δίλημμα των εκλογών και το σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ

Πολιτικοί και δημοσιογράφοι μονίμως στόχοι των… κοριών