Ζορζ Περέκ

Χορείες χώρων

Μετάφραση: Αχιλλέα Κυριακίδη

Εκδόσεις: Ύψιλον

Σελ.: 144

Από τις ιδιαίτερα σημαντικές επανεκδόσεις της τρέχουσας χρονιάς – πρωτοκυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ύψιλον το 2000 –, το «Χορείες χώρων», αυτό το σπουδαίο βιβλίο – οδηγός βλέμματος στον χώρο και στον κόσμο, επανακυκλοφορεί: ξανά από τις εκδόσεις Ύψιλον, ξανά σε μετάφραση – φρέσκια και αναθεωρημένη εδώ – από τον χαλκέντερο Αχιλλέα Κυριακίδη. Και είναι ένα βιβλίο που ξεπερνά κατηγοριοποιήσεις, δεν θεωρείται αμιγώς λογοτεχνία, μια και αποτελεί ένα μείγμα της μοναδικής «περεκιανής» λογοτεχνίας μεν, αλλά με αυτοβιογραφικά στοιχεία, με δοκιμιακό και ημερολογιακό χαρακτήρα, με μια συλλογή ευφάνταστων στοχασμών για τον χώρο στον οποίο ζούμε και τον οποίο περιδιαβαίνουμε.

Αυτό που θαυμαστά, μοναδικά και με άρτια τεχνική πράττει ο Ζορζ Περέκ εδώ, είναι να πλέξει ένα δοκιμιακό/λογοτεχνικό/στοχαστικό εργόχειρο για τον χώρο, να τον δημιουργήσει και να τον επινοήσει εκ νέου, να του προσδώσει τις αληθινές του διαστάσεις, να τον δει με το μικροσκόπιο της ασύλληπτης γραφής του, να τον «διαβάσει» οριζοντίως, καθέτως, διαγώνια, ευθυγραμμισμένα και άναρχα, παίζοντας με τον λόγο, έναν λόγο που επηρέασε επόμενες γενιές συγγραφέων παγκοσμίως. Ένας μέγας γραφιάς, ο Περέκ, βραβευμένος κι όμως περιθωριακός, ασχολήθηκε με την κριτική λογοτεχνία, με τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ και τη δημιουργία σταυρόλεξων στο περιοδικό «Le Point», έγραψε δοκίμια, θεατρικά έργα για το ραδιόφωνο και κινηματογραφικά σενάρια. Με σπουδές Ιστορίας και Κοινωνιολογίας στη Σορβόννη, εργάστηκε επίσης ως αρχειοθέτης στη Βιβλιοθήκη του Εργαστηρίου Νευροφυσιολογικών Ερευνών του CNRS, και αυτή η ενασχόλησή του με την αρχειοθέτηση άσκησε επιρροή στο λογοτεχνικό του ύφος. Άλλη μια, όμως, ίσως ακόμα πιο δυνατή επιρροή ήταν η είσοδός του στην ομάδα OuLiPo (Ouvroir de Litterature Potentielle), το περίφημο Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας – ένα κίνημα λογοτεχνικών πειραματισμών – με συγκεκριμένους λογοτεχνικούς κανόνες και έντονη διάθεση παιχνιδιού και πειραματισμού με τις λέξεις.

Ο Περέκ ακολουθεί τους κανόνες και τους καταργεί, ταυτόχρονα. Δημιουργεί άπειρα λογοπαίγνια, υπερβαίνει νόρμες και φόρμες, ταξινομεί αυτοαναφορικά στοιχεία, σκέψεις, εμπειρίες, ιστορίες, απώλειες, τραύματα και αναφορές, παρατηρεί και αναλύει όσα για άλλους είναι αόρατα και αδιάφορα και τα καταγράφει ποιητικά, εξονυχιστικά, μελαγχολικά, σαρκαστικά, με συγκινητική απαράμιλλη ακρίβεια, κάνοντάς τα ορατά και άκρως ενδιαφέροντα.

Το «Χορείες χώρων» – αρκεί ο τίτλος του για να τραβήξει την προσοχή ενός αναγνώστη που δεν έχει προηγούμενη επαφή με το σύμπαν του συγγραφέα – κυκλοφόρησε το 1974 (αρχικά γράφτηκε κατά παραγγελία για τον Γάλλο αρχιτέκτονα Paul Virilio) χωρίς να έχει ιδιαίτερη ανταπόκριση σε μια περίοδο του Περέκ μετα-ουλιπιανή μεν, αλλά τέσσερα χρόνια πριν από την κυκλοφορία του μεγαλειώδους έργου «Ζωή, οδηγίες χρήσεως», που θα χάριζε στον Περέκ μεγαλύτερη φήμη και καθιέρωση, καθώς και το περίοπτο Βραβείο Medicis.

Ένας φόρος τιμής στον χώρο, το «Χορείες χώρων», ένα βιβλίο που μεταφέρθηκε και στη θεατρική σκηνή σε Ελλάδα και εξωτερικό και μας προτρέπει να δούμε με άλλα μάτια το μέρος όπου ζούμε, το σπίτι όπου διαμένουμε, τις συνήθειές μας, τα κτήρια απέναντι και γύρω μας, τον δρόμο της γειτονιάς μας, τους δρόμους της πόλης μας, τα προάστιά της. Και είναι ένα ταξίδι από τα ενδότερα του οίκου μας μέχρι τα πέρατα του κόσμου.

Χωρισμένο σε σύντομα κεφάλαια, αυτό το ημερολογιακής δομής δοκιμιακό κομψοτέχνημα, με τίτλους: «Η σελίδα», «Το κρεβάτι», «Η κρεβατοκάμαρα», «Το διαμέρισμα», «Η πολυκατοικία», «Ο δρόμος», «Η γειτονιά», «Η πόλη», «Η εξοχή», «Η χώρα», «Ο κόσμος», «Ο χώρος», δημιουργεί ένα πολυδιάστατο ευφάνταστο οδοιπορικό από τον εσωτερικό στον εξωτερικό χώρο, χρησιμοποιώντας χιούμορ, λεπτή ειρωνεία και σχόλια/παρατηρήσεις που όλοι έχουμε κάνει υποσυνείδητα. Ως χωροχρήστης παρατηρεί τη συμμετρία και την ασυμμετρία του χώρου που διευρύνεται, συστέλλεται, βαθαίνει, αλλάζει, φθείρεται. Παρακινεί τον αναγνώστη να δει προσεκτικά τι υπάρχει γύρω του και εντός του, να αναμετρηθεί με τον μικρόκοσμό του, τον μεγάλο κόσμο και την αστική γεωγραφία, και να μετακινηθεί από το κρεβάτι του προς τον δρόμο, τη γειτονιά, τον κόσμο. Άλλοτε σε γραμμική κι άλλοτε σε άναρχη αφήγηση, που ουσιαστικά είναι σπειροειδής, εκφράζει τις σκέψεις του για χώρους κάθε τύπου, κάθε λειτουργίας και χρήσης. Εγκαινιάζει την έννοια του χώρου με λέξεις, με σημεία χαραγμένα στη λευκή σελίδα, ονοματίζει τον χώρο, τον περιγράφει και αναλύει τον κόσμο μέσα από μια χωροταξική διάσταση αλλά και την πραγματικότητα.

Ένα μινιμαλιστικό πολύτιμο έργο αυτοβιογραφικής διάθεσης, ημερολογιακής χωροταξικότητας, υψηλότατης ποιητικής έκφρασης, ένα λογοτεχνικό παιχνίδι αξιώσεων με θραύσματα ζωής και με τα κεφάλαιά του να μπαίνουν το ένα μέσα στο άλλο και να δένουν οργανικά μεταξύ τους, από έναν δαιμόνιο στυλίστα του λόγου και του πειραματισμού, ο οποίος, ενώ γράφει γενικά για τον χώρο, εκφράζεται και πιο ειδικά για τον σημαντικό ρόλο που έπαιξαν ο χώρος και ο τόπος στη ζωή του, στα παιδικά του τραυματισμένα χρόνια, στις μετακινήσεις του.

Ο Ζορζ Περέκ, ένας flâneur του μικρού και του μεγάλου χώρου, περνάει από το ασήμαντο στο σημαντικό, από το απλό και καθημερινό στο σύνθετο, από το μελαγχολικό στο με φινέτσα χιουμοριστικό, από το ιδιωτικό στο δημόσιο, από το ατομικό στο συλλογικό και, με το «Χορείες χώρων», με αιχμηρή ευφυΐα και οξύ πνεύμα κάνει γκρο πλαν από τη σελίδα του και περνάει σε γενικό πλάνο προς τον κόσμο, κατασκευάζει ένα απέραντο χωροταξικό πλαίσιο σε πλήρη κίνηση, μας χαρίζει ασκήσεις παρατηρητικότητας στις γραμμές των οριζόντων, των συνόρων, των χωρών, των αναμνήσεων, των καθημερινών πραγμάτων.

Πιστός και απόλυτα ακριβής στον ιδιότυπο λόγο του Περέκ και στα παιχνίδια του, ο Αχιλλέας Κυριακίδης, πάντα ακούραστος, κεφάτος και εμπνευσμένος, μετέφρασε δεξιοτεχνικά και εκ νέου αυτό το αριστουργηματικό μικρό «αρχιτεκτόνημα», αυτή τη διαφωτιστική και διεγερτική αναγνωστική εμπειρία, και υπογράφει επίσης και τις σημειώσεις, ενώ το υποδειγματικό επίμετρο ανήκει στον Ζακ – Λυκ Ζολί.

Διαβάστε επίσης:

Bιβλίο: Τολστόι υπέρ Πολωνών

Βιβλίο: Η Ευρώπη των μικρών Εθνών

Βιβλίο: Λογοτεχνικές προφητείες που έγιναν πραγματικότητα!