Γράφει ο Χρίστος Χ.Λιάπης*

ΣΤΗΝ ιστορία αρέσουν οι συμπτώσεις, καθώς αποτελούν το τυχαιοποιημένο εργαλείο υπόρρητης έκφρασης της λεπτής ειρωνείας, με την οποία η ιστορική συνέχεια συνδέει φαινομενικά άσχετα μεταξύ τους γεγονότα και ετεροχρονισμένες καταστάσεις.

Έτσι ακριβώς και το δημοψήφισμα για την παραμονή του Ηνωμένου βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στις 23 Ιουνίου 2016, έλαβε –συμπτωματικώς- χώρα ακριβώς 20 χρόνια μετά την απώλεια του Ανδρέα Παπανδρέου. Είκοσι χρόνια μετά από εκείνη την ημέρα του Ιουνίου του 1996 που άφηνε την τελευταία της πνοή η πλέον αμφιλεγόμενη προσωπικότητα της μεταπολεμικής πολιτικής ζωής της πατρίδος μας. Ο άνθρωπος που αγαπήθηκε και μισήθηκε όσο κανένας άλλος σύγχρονός του πολιτικός αντίπαλος ή «σύντροφος», ο άνθρωπος που εξηλέκτρισε τα πολιτικά αντανακλαστικά του λαού, τον οποίο ενέπνευσε και δίχασε μέχρι τα ακρότατα των ατομικών και συλλογικών του συναισθημάτων και ιδεολογικών ενστίκτων.

Ο άνθρωπος που ανέβηκε στην εξουσία το 1981 με συνθηματολογική προμετωπίδα του κινήματός του την έξοδο της χώρας μας από την τότε ΕΟΚ, ανέκρουσε ταχύτατα (ιδεολογικώς) πρύμναν, υψώνοντας δίπλα στη σημαία του λαϊκισμού και αυτή της ανερμάτιστης παροχολογίας, δια του άκρατου δανεισμού και της διασπάθισης των ευρωπαϊκών κονδυλίων. Θα χρειαζόταν να μακροημέρευε ακόμη μία εικοσαετία, προκειμένου να δει τη Μεγάλη Βρετανία ως το πρώτο από τα αστέρια που αποκαθηλώθηκε από το θεσμικό στερέωμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

ΑΝΑΜΕΣΑ στους υπέρμαχους του Brexit συγκαταλέγεται και ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου, Λόρδος Ντέιβιντ Όουεν. Είχα την τιμή να είμαι συν-συγγραφέας μαζί του, καθώς και με τον Καθηγητή Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου του Tufts, Νασίρ Γκέμι, στο κεφάλαιο «Η Ψυχοπαθολογία της Εξουσίας», στο βιβλίο «Η Τοξίκωση της Εξουσίας» (The Intoxication of Power, Εκδόσεις Palgrave MacMillan).

ΜΕ το βιβλίο του «Ασθενείς Ηγέτες στην Εξουσία» ο Ντέιβιντ Όουεν προσπάθησε να φωτίσει τις πτυχές της ψυχικής υγείας σημαντικών πολιτικών προσωπικοτήτων, περιγράφοντας σύνθετες αλληλεπιδράσεις της άσκησης εξουσίας με την προσωπικότητα και την ψυχοσύνθεσή τους.

Ο ΕΠΙΣΗΣ ιατρός και πρώην Υπουργός –κατ’ αναλογίαν με τον Ντέιβιντ Όουεν- Παρασκευάς Αυγερινός, στο βιβλίο του «Η Αλλαγή τελείωσε νωρίς», αναφέρεται ανοικτά στη Διπολική Διαταραχή του Ανδρέα Παπανδρέου και σε καταθλιπτικό επεισόδιο που εκείνος εμφάνισε το 1979. Να σημειωθεί εδώ πως σε καμία περίπτωση η μετά θάνατον αναφορά στην ψυχική ασθένεια του Ανδρέα, δεν αποτελεί αμαύρωση του ιστορικού του αποτυπώματος. Τουναντίον, περιποιεί ιδιαίτερη τιμή σε έναν άνθρωπο ο οποίος κατάφερε να κερδίσει τη μάχη με τη διαταραχή του συναισθήματος και με τη βαριά καρδιολογική νόσο, καταγράφοντας μια έντονη, ξεχωριστή και λαοπρόβλητη πολιτική παρουσία. Το σημειώνω και ως ένα ελκυστικό παράδειγμα καταπολέμησης του στίγματος της ψυχικής νόσου, καθώς μόνον εξάλειψη της ντροπής μπορεί να επιφυλάξει στους ψυχικώς πάσχοντες η πληροφόρηση πως μια συναισθηματική, επί παραδείγματι, διαταραχή παρόμοια με τη δική τους όχι μόνον δεν εμπόδισε πολιτικές προσωπικότητες όπως ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ και εν προκειμένω ο Ανδρέας Παπανδρέου, να διακριθούν, αλλά αποτέλεσε και την «άλλη όψη» του νομίσματος της πολιτικής χαρισματικότητάς τους.

ΓΙΑΤΙ όπως αναφέρει ο Καθηγητής Γκέμι, ο «καταθλιπτικός ρεαλισμός», η αυξημένη «ενσυναίσθηση», η «δημιουργικότητα» και η «ανθεκτικότητα στην πίεση», στοιχεία που συνοδεύουν συγκεκριμένες διαταραχές του συναισθήματος, μπορούν να μετουσιωθούν σε πολύτιμες πολιτικές, οργανωτικές, διοικητικές και κυβερνητικές ικανότητες. Ίσως, λοιπόν, αυτή ακριβώς η συναισθηματική διαταραχή του Ανδρέα Παπανδρέου και τα επικοινωνιακά πλεονεκτήματα που του προσέδιδε, να εκρύβετο στον χαρισματικό πυρήνα της πολιτικής του διαδρομής, προστατεύοντάς τον ταυτόχρονα από τη εκδήλωση αλαζονικών πολιτικών συμπεριφορών όπως το «Σύνδρομο της Ύβρεως».

Όπως, εξάλλου, είχε πει, έτι ζώσα, αναφερόμενη στον Ανδρέα Παπανδρέου, η πρώην Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας και –κατά τον Λόρδο Όουεν ενδίδουσα στις καταστροφικές συμπεριφορικές παγίδες του «Συνδρόμου της Ύβρεως» Βαρόνη Θάτσερ: «Δεν τον συμπάθησα, αλλά ποτέ δεν έφυγε από Διάσκεψη Κορυφής της ΕΟΚ, χωρίς να πάρει κάτι για τη χώρα του». Και αυτό είναι κάτι που δυστυχώς δεν θα μπορούσε να ειπωθεί για πολλούς από τους διαδόχους του στο τιμόνι της χώρας μας.

Αυτό που δεν έκανε ο Ανδρέας το 81, αναλαμβάνοντας, μάλιστα, ασμένως, κατά την πρώτη θητεία της κυβέρνησης του και την εξάμηνη προεδρία της τότε ΕΟΚ, αυτό που δεν πραγματοποίησε τον Ιούλιο του 2015 το πολιτικό του κακέκτυπο, ο τότε Πρωθυπουργός της Ελλάδος, Αλέξης Τσίπρας, με το αναίτιο δημοψήφισμα, το αποτέλεσμα του οποίου διέστρεψε όταν βρεθήκαμε στο χείλος του γκρεμού ενός Grexit, συνέβη με τις δημοψηφισματικές κάλπες που έστησαν οι Βρετανοί, 9 χρόνια πριν, καταλήγοντας τελικά στο Brexit και επιφέροντας το χειρότερο θεσμικό μούδιασμα που βίωσε η Ευρωπαϊκή Ένωση από τη συγκρότησή της. 

Μια Ευρωπαϊκή Ένωση που επένδυε μονοσήμαντα στην οικονομική διεύρυνση, χωρίς παράλληλες πρωτοβουλίες θεσμικής και πολιτικής εμβάθυνσης, χωρίς καλλιέργεια συλλογικότητας  και αμοιβαιότητας μεταξύ των μελών της, ήταν μαθηματικώς βέβαιο πως θα βρισκόταν αργά ή γρήγορα αντιμέτωπη με το ενδεχόμενο της συρρίκνωσης. Ήταν απλώς δουλειά των ιστορικο-γεωγραφικών συνδηλούμενων να κάνουν τα υπόλοιπα. Η νησιωτικώς και νοοτροπιακώς απομονωμένη από την «The Continent»,  M. Βρετανία ήταν το πρώτο θύμα της αποτυχίας του Ευρωπαϊκού Κεκτημένου να παράξει και να εφαρμόσει συνεκτικότητες αλληλεγγύης και κοινής προοπτικής.

*Χρίστος Χ. Λιάπης MD, MSc, PhD

Επικ. Καθηγητής Ψυχιατρικής Δ.Π.Θ.

Αναπλ. Πρόεδρος ΕΟΠΑΕ