Η σημερινή απόφαση του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου, που κρίνει «εν μέρει αντισυνταγματικό» το πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων από την ΕΚΤ (PSPP), περιορίζει την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, συμφωνούν οι περισσότεροι αναλυτές στην Γερμανία.

Σύμφωνα με τον επικεφαλής του Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών Ifo του Μονάχου Κλέμενς Φούεστ, «περιορίζονται τα περιθώρια ελιγμού της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας σε ό,τι αφορά την στήριξη των υπερχρεωμένων κρατών – μελών της Ευρωζώνης μέσω αγοράς ομολόγων». Ο κ. Φούεστ, με ανακοίνωσή του, τονίζει ότι έτσι «αυξάνεται η πίεση προς τις κυβερνήσεις των κρατών του ευρωχώρου να διαθέτουν βοήθεια σε μεμονωμένες χώρες μέσω της δημοσιονομικής πολιτικής, αντί να βασίζονται στην ΕΚΤ», αλλά διευκρινίζει ότι αρχικά είναι μόνο η Bundesbank που δεσμεύεται από αυτές τις απαιτήσεις και όχι η ΕΚΤ.

«Πρακτικά δεν μπορεί ωστόσο να φανταστεί κανείς ότι η αγορά ομολόγων θα γίνεται μελλοντικά χωρίς την συμμετοχή της Bundesbank», εκτιμά ο γερμανός οικονομολόγος και προσθέτει ότι το Δικαστήριο ζητά τώρα από την ΕΚΤ να παρουσιάσει δημόσια στοιχεία ότι η αγορά ομολόγων της ανταποκρίνεται στην αρχή της αναλογικότητας.

«Πρέπει να αποδείξει ότι ήταν λογικό να αποδεχτούμε παρενέργειες όπως η επιβάρυνση των αποταμιευτών ή των τιμών των ακινήτων. Η ΕΚΤ θα πρέπει να είναι σε θέση να παρουσιάσει αυτή την στοιχειοθέτηση, εάν θέλει να ανταποκριθεί στην απαίτηση του Δικαστηρίου», επισημαίνει. Επιπλέον, συνεχίζει ο κ. Φούεστ, το Συνταγματικό Δικαστήριο διατυπώνει όρους προκειμένου η αγορά ομολόγων να μην παραβιάζει την απαγόρευση της απευθείας χρηματοδότησης κρατών. Σε αυτό, όπως λέει, περιλαμβάνεται ο όρος τα ομόλογα να αγοράζονται σύμφωνα με την κλείδα κατανομής των εθνικών κεντρικών τραπεζών και να μην αγοράζονται ομόλογα από χώρες που δεν έχουν την απαιτούμενη αξιολόγηση. Αυτό περιορίζει ιδιαίτερα τα περιθώρια ελιγμού, ιδιαίτερα για την αγορά ιταλικών ομολόγων», δηλώνει ο κ. Διευθυντής του Ifo.

Eπιφυλακτικός εμφανίστηκε ο Διευθυντής του Ινστιτούτου για την γερμανική Οικονομία (IW) Μίχαελ Χιούτερ: «Η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου πολιτικοποιεί την ευρωπαϊκή νομισματική πολιτική. Στο μέλλον θα πρέπει η Bundesbank, όταν υπάρχουν ανάλογες ανάγκες, πρώτα να απολογείται στην κυβέρνηση και στην Βουλή. Με αυτό συνδέεται ο κίνδυνος να διακυβευθεί η ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας. Επιπλέον, με εθνικούς περιορισμούς, μια ενιαία νομισματική πολιτική στην Ευρωζώνη καθίσταται ανέφικτη», δήλωσε στην BILD.

Από την άλλη πλευρά, ο αντιπρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Ομάδας των Φιλελευθέρων (FDP) Κρίστιαν Ντιρ, χαιρέτισε την απόφαση του Δικαστηρίου και δήλωσε ότι η πολιτική του «ό,τι χρειαστεί» αποτελεί παρελθόν. «Θεωρώ την απόφαση ως ισχυρό μήνυμα για την Ευρώπη», ανέφερε σε δηλώσει του προς την BILD και πρόσθεσε ότι «η ΕΚΤ δεν επιτρέπεται να είναι αυτός που “καθαρίζει” προκειμένου να λύνει τα προβλήματα των κρατών – μελών, διότι αυτό προκαλεί αντιπαράθεση μεταξύ των εταίρων – κάθε κράτος έχει το ίδιο την ευθύνη σταθερών δημοσιονομικών».

Τι σημαίνει η απόφαση

Με την απόφασή του, το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο κρίνει ότι το πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων της ΕΚΤ από το 2015 (PSPP) παραβιάζει εν μέρει το γερμανικό Σύνταγμα.

Μπορεί να μην δικαίωσε όσους κατηγορούσαν την ΕΚΤ ότι χρηματοδοτούσε τις κυβερνήσεις των κρατών με υψηλό χρέος παραβιάζοντας την εντολή της, δημιουργεί ωστόσο, σύμφωνα με τους αναλυτές, σημαντικά προβλήματα σε ό,τι αφορά την λήψη αποφάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Η σημερινή απόφαση ήταν το αποτέλεσμα πολυετούς αντιπαράθεσης σχετικά με τον ρόλο της ΕΚΤ, ωστόσο διευκρινίζεται ότι δεν αφορά το τρέχον πρόγραμμα της Τράπεζας για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Οι συνταγματικοί δικαστές είχαν ήδη το 2017 εκφράσει την ανησυχία τους για το ενδεχόμενο το πρόγραμμα PSPP να συνιστά εμπλοκή της ΕΚΤ στην άσκηση οικονομικής πολιτικής και απευθείας χρηματοδότηση κυβερνήσεων – και τα δύο απαγορεύονται από την εντολή της ΕΚΤ.

Το Ανώτατο Δικαστήριο με την απόφασή του δηλώνει ότι δεν βρήκε αποδείξεις απευθείας χρηματοδότησης από την ΕΚΤ, αλλά έκρινε ότι η γερμανική κυβέρνηση και η Βουλή απέτυχαν να διερευνήσουν τους στόχους και τους μηχανισμούς που εμπλέκονται στο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων της ΕΚΤ. Σύμφωνα με τους δικαστές, δεν έγινε ποτέ ενδελεχής ανάλυση του εάν το PSPP αποτελούσε πράγματι επαρκές μέτρο στην προσπάθεια ενίσχυσης των οικονομιών της Ευρωζώνης.

Η προσφυγή είχε κατατεθεί το 2015, μεταξύ άλλων από τον πρώην αντιπρόεδρο της Χριστιανοκοινωνικής Ένωσης (CSU) Πέτερ Γκαουβάιλερ και πρώην στελέχη της Εναλλακτικής για την Γερμανία (AfD), οι οποίοι υποστήριζαν ότι η ΕΚΤ είχε παραβιάσει την εντολή της.

Το 2017 κάποιοι από τους δικαστές στην Καρλσρούη εξέφρασαν τις ανησυχίες τους σε σχέση με το κατά πόσο το PSPP αποτελούσε πράγματι παραβίαση της εντολής της ΕΚΤ. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ανέλαβε την υπόθεση και το 2018 αποφάσισε ότι η ΕΚΤ ενεργούσε εντός του πλαισίου της εντολής της. Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας στην σημερινή του απόφαση αναφέρει ότι «απλώς δεν μπορεί πλέον να κατανοήσει» την απόφαση του 2018 και την κηρύσσει έτσι αυθαίρετη και μη δεσμευτική. Το γεγονός ότι για πρώτη φορά το Συνταγματικό Δικαστήριο αποκλίνει από απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου ενέχει τον κίνδυνο σύγκρουσης σχετικά με τις αρμοδιότητες λήψης αποφάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σχολιάζει η Sueddeutsche Zeitung.

Σύμφωνα με το Δικαστήριο, οι αποφάσεις της ΕΚΤ ελήφθησαν κατά παράβαση των αρμοδιοτήτων της. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση και η Bundestag παραβίασαν θεμελιώδη δικαιώματα, επειδή απλώς παρακολουθούσαν άπραγοι. Δεν διαπιστώθηκε χρηματοδότηση των κρατών – η οποία απαγορεύεται -, ωστόσο η αγορά ομολόγων από την ΕΚΤ παραβιάζει εν μέρει το γερμανικό Σύνταγμα, διότι οι αποφάσεις δεν ελέγχθηκαν από κυβέρνηση και νομοθέτες.

Για πρώτη φορά στην ιστορία του το Δικαστήριο διαπιστώνει ότι «πράξεις και αποφάσεις ευρωπαϊκών οργάνων προφανώς δεν καλύπτονται από την ευρωπαϊκή τάξη αρμοδιοτήτων», δήλωσε ο Πρόεδρος του Συνταγματικού Δικαστηρίου Αντρέας Φοσκούλε, κατά την ανακοίνωση της απόφασης. Για αυτόν τον λόγο οι αποφάσεις της ΕΚΤ δεν παράγουν αποτέλεσμα στην Γερμανία, πρόσθεσε. «Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση και το ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο είναι υποχρεωμένοι να αντιταχθούν στην έως τώρα διαχείριση του PSPP», αναφέρεται στην σημερινή απόφαση και για αυτό απαγορεύεται στην Bundesbank, έπειτα από μια μεταβατική προθεσμία το πολύ τριών μηνών, να συμμετάσχει στην εφαρμογή του προγράμματος αγοράς της ΕΚΤ, εφόσον το Συμβούλιο της ΕΚΤ δεν παρουσιάσει με κατανοητό τρόπο, με μια νέα απόφαση, ότι το πρόγραμμα είναι κατάλληλο.

Όπως επισημαίνει η SZ, η σημερινή εξέλιξη «έχει σοβαρές επιπτώσεις σε ό,τι αφορά την δυνατότητα της ΕΚΤ να δράσει, διότι στην Bundesbank, η οποία είναι ο μεγαλύτερος μέτοχος της ΕΚΤ με μερίδιο 26%, αναλογεί ένα σοβαρό μέρος του όγκου των αγορών κρατικών ομολόγων, οι οποίες έχουν εν τω μεταξύ φθάσει στα 2,2 τρισεκατομμύρια ευρώ». Η απόφαση, εκτιμά η εφημερίδα, θα μπορούσε να επηρεάσει και τα νεότερα μέτρα στήριξης της ΕΚΤ, καθώς σε αυτά περιλαμβάνονται μεγάλες αγορές, όγκου 750 δισεκατομμυρίων ευρώ έως το τέλος του 2020, παρά το γεγονός ότι το τρέχον πρόγραμμα δεν αποτέλεσε αντικείμενο της απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου.

Τι απαντά η Κομισιόν

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επικαλέσθηκε την «υπεροχή» του ευρωπαϊκού δικαίου έναντι των εθνικών δικαίων, μετά την απόφαση της γερμανικής δικαιοσύνης με την οποία απαιτεί από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αιτιολόγηση του προγράμματός της για την αντιμετώπιση κρίσεων.

«Επαναδιατυπώνουμε την υπεροχή του κοινοτικού δικαίου και το γεγονός ότι οι αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι δεσμευτικές απέναντι σε όλες τις εθνικές δικαστικές αρχές», δήλωσε ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ερίκ Μαμέρ απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας.

«Θα εξετάσουμε τώρα ενδελεχώς την απόφαση της γερμανικής δικαιοσύνης. Δεδομένης της πολυπλοκότητας της απόφασης, αυτή είναι η μόνη μας απάντηση», πρόσθεσε.