Κυρίως από τα μέσα του 2014 η συγκρουσιακή κατάσταση στη Λιβύη χαρακτηρίζεται ως «συνεχώς επιδεινούμενη». Πέραν αυτού, η χώρα έχει μετατραπεί σε μια τεράστια περιοχή παραμονής (σε πρώτο χρόνο) και διέλευσης μεταναστών – προσφύγων, οι οποίοι επιζητούν να κατευθυνθούν προς την Ευρώπη. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την αναποτελεσματικότητα των λιβυκών αρχών, έχουν καταστήσει τη Λιβύη καταφύγιο εγκληματικών οργανώσεων και δικτύων διακίνησης, με μοναδικό στόχο την εκμετάλλευση όλων όσοι παραμένουν στη χώρα και επιδιώκουν να περάσουν στα νότια παράλια της Ευρώπης.

 

Τα δεδομένα που συλλέγονται από παρατηρητές των μεταναστευτικών ροών καταδεικνύουν ότι πολλοί μετανάστες από την υποσαχάρια Αφρική διέρχονται μέσω απομακρυσμένων περιοχών της νοτιοδυτικής και νοτιοανατολικής Λιβύης προκειμένου να αφιχθούν στις παράκτιες λιβυκές αστικές περιοχές και στη συνέχεια να κατευθυνθούν προς την Ευρώπη. Επιπλέον μετανάστες και πρόσφυγες, συμπεριλαμβανομένων και Σύρων, εισέρχονται στη Λιβύη από γειτονικές αραβικές χώρες, με προορισμό πάντα τη Γηραιά Ήπειρο.

 

Ένα «μωσαϊκό» τοπικών αρχών και μη κυβερνητικών φορέων έχει αναλάβει την ευθύνη για την έως έναν βαθμό αντιμετώπιση της μεταναστευτικής κρίσης, συμπεριλαμβανομένης της παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας και ιατρικής περίθαλψης, της περιπολίας στις παράκτιες και θαλάσσιες περιοχές, καθώς και την αντιμετώπιση της δράσης των δικτύων διακίνησης. Το σημαντικό έλλειμμα εσωτερικής ασφάλειας έχει δημιουργήσει σοβαρά εμπόδια στις διεθνείς προσπάθειες για την υποστήριξη της Λιβύης και τη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των λιβυκών τοπικών αρχών ώστε να αντιμετωπιστεί η μεταναστευτική κρίση.

 

 

Πολλοί μετανάστες και πρόσφυγες που διέρχονται από τη Λιβύη ζουν σε δύσκολες συνθήκες. Τα δικαιώματά τους συχνά παραβιάζονται και παραμένουν ευάλωτοι στη βία που ασκούν οι κατά τόπους ένοπλες ομάδες, οι διακινητές και ενίοτε οι τοπικές αρχές. Επιπροσθέτως, λόγω της συγκρουσιακής κατάστασης, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (United Nations High Commissioner for Refugees – UNHCR) ανησυχεί για τους εσωτερικά εκτοπισμένους Λίβυους, που έχουν ξεπεράσει κατά πολύ τους 400.000, αλλά και για την αδυναμία της να καταγράψει και να βοηθήσει τους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο.

 

Η ετήσια έκθεση «Εμπορία Ανθρώπων – Ιούλιος 2015» (Trafficking in Persons – July 2015) του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ αναφέρει ότι «η λιβυκή κυβέρνηση δεν συμμορφώνεται πλήρως με τα ελάχιστα κριτήρια για την εξάλειψη της εμπορίας ανθρώπων και δεν έχει καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για να το πράξει». Προσθέτει δε ότι «η (λιβυκή) κυβέρνηση δεν διαθέτει τη θεσμική ικανότητα και τους πόρους για την παρεμπόδιση της εμπορίας ανθρώπων και δεν επιδεικνύει την πολιτική βούληση να δοθεί προτεραιότητα σε τέτοιες προσπάθειες». 

 

Σύμφωνα με την έκθεση: «Η Λιβύη είναι μια χώρα προορισμού και διέλευσης για άνδρες και γυναίκες από την υποσαχάρια Αφρική και την Ασία, που υπόκεινται σε καταναγκαστική εργασία και καταναγκαστική πορνεία. Οι μετανάστες, οι οποίοι αναζητούν εργασία στη Λιβύη ως εργάτες ή οικιακοί βοηθοί ή που διέρχονται από τη χώρα καθ’ οδόν προς την Ευρώπη, είναι ευάλωτοι στην εμπορία ανθρώπων». Ακόμη στην έκθεση επισημαίνεται ότι «η μεγάλης κλίμακας βία από πολιτοφύλακες, λόγω πολιτικών αναταραχών και λόγω αυξημένης ανομίας, περιορίζει τη διαθεσιμότητα των επιβεβαιωμένων πληροφοριών σχετικά με την εμπορία ανθρώπων στη χώρα» [1].

 

 

Τον Μάιο του 2015 η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε να δημιουργήσει μια ναυτική δύναμη (EUNAVFOR Med), προκειμένου να καταπολεμήσει τη δραστηριότητα των λαθρεμπόρων και διακινητών στο νότιο τμήμα της κεντρικής Μεσογείου και σε συνεργασία με τις αρχές της Λιβύης [2]. Η εν λόγω ναυτική δύναμη ξεκίνησε τη διεξαγωγή επιχειρήσεων τον Ιούνιο του 2015 και συνεχίζει. 

 

Τον Οκτώβριο του 2015, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ υιοθέτησε την Απόφαση 2240, με την οποία εξουσιοδότησε την EUNAVFOR Med να επιθεωρεί και να κατάσχει τα πλοία στα ανοικτά των ακτών της Λιβύης, όταν θεωρούνται ύποπτα για συμμετοχή σε παράνομη διακίνηση μεταναστών ή σε δουλεμπορία [3]. Να σημειώσουμε ότι, κατά τη διάρκεια της επιχείρησης «Sophia» της EUNAVFOR Med, από τις 22 Ιουνίου 2015 έως τις 27 Μαΐου 2016, έχουν διασωθεί περισσότερα από 14.800 άτομα και αρκετές εκατοντάδες το τελευταίο 10ήμερο [4].

 

Από τον Μάρτιο του 2016, όταν η Ε.Ε. κατέληξε σε συμφωνία με την Τουρκία και περιόρισε σημαντικά τον αριθμό των προσφύγων – μεταναστών προς την Ελλάδα, παρατηρήθηκε αύξηση των ατόμων που επιχειρούν να διασχίσουν τη Μεσόγειο από τη Λιβύη προς τα ευρωπαϊκά νότια παράλια. Στα τέλη Μαρτίου του 2016 ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (International Organization for Migration – IOM) ανέφερε ότι οι θαλάσσιες αφίξεις των μεταναστών στην Ιταλία ανέρχονταν περίπου στο 10% των αντίστοιχων θαλάσσιων αφίξεων στην Ελλάδα (κατά την ίδια χρονική περίοδο) και ότι ο αριθμός των Σύρων προσφύγων που έφθαναν στην Ιταλία δεν είχε ακόμη αυξηθεί [5]. 

 

Ωστόσο, στα μέσα Απριλίου του 2016 o σύμβουλος ασφαλείας της Αποστολής του ΟΗΕ για την Υποστήριξη της Λιβύης (United Nations Support Mission in Libya – UNSMIL), Ιταλός στρατηγός Paolo Serra, εκτίμησε ότι ο αριθμός των μεταναστών, που επιζητούν να εισέλθουν στην Ιταλία από τη Λιβύη, θα μπορούσε να διπλασιαστεί και να ανέλθει στους 250.000, στη διάρκεια του 2016 [6].

 

Όπως αναφέρει η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, το πρώτο πεντάμηνο του 2016 ήταν ιδιαίτερα «θανατηφόρο» στη Μεσόγειο. Περίπου 46.714 άτομα μετακινήθηκαν προς την Ιταλία, ενώ σχεδόν ο ίδιος αριθμός καταγράφηκε στην ίδια διαδρομή και τους πρώτους πέντε μήνες του 2015 (47.463). Η διαδρομή Βόρειας Αφρικής – Ιταλίας είναι εξαιρετικά πιο επικίνδυνη, καθώς οι 2.119 θάνατοι που καταγράφηκαν αύξησαν σε μεγάλο βαθμό τις πιθανότητες απώλειας της ζωής τους, σε 1 προς 23. Σήμερα, από την περιοχή Sabratah (δυτικά της Τρίπολης) αναχωρεί η πλειονότητα των πλοιαρίων. Όπως και στο παρελθόν, οι βάρκες εξακολουθούν να είναι ακόμα πιο φορτωμένες απ’ ό,τι ήταν συνήθως στη διαδρομή Τουρκίας – Ελλάδας, συχνά μεταφέροντας 600 ή και περισσότερους μετανάστες. Πολλές φορές, τις ρυμουλκούν άλλα μεγαλύτερα αλιευτικά πλοία, γεγονός που τις θέτει σε ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο [7].

 

[1] USA, Department of State, «Trafficking in Persons Report», July 2015, pp. 223-224

[2] Council of the European Union, Decision (CFSP) 2015/778, May 18, 2015 

[3] United Nations, Security Council, Resolution 2240 (2015), Adopted by the Security Council at its 7531st meeting, on 9 October 2015

[4] European Union, External Action, EUNAVFOR MED operation SOPHIA, «A hug worth a thousand words», May 27, 2016

[5] International Organization for Migration (IOM), «Mediterranean Migrant Arrivals in 2016: 164,752; Deaths: 531», March 29, 2016

[6] ANSA med, «Libya: 250,000 migrants heading to Italy, UN military advisor», April 13, 2016

[7] United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), «Μεγάλες οι απώλειες ανθρώπινων ζωών στη Μεσόγειο το 2016, ανάμεσα σε 204.000 αφίξεις», 31 Μαΐου 2016