Συνέντευξη στην Κατερίνα Αγγελιδάκη

Είναι ο Έλληνας σκηνοθέτης με τις μεγαλύτερες διακρίσεις παγκοσμίως.

Συνέντευξη στην Κατερίνα Αγγελιδάκη

Είναι ο Έλληνας σκηνοθέτης με τις μεγαλύτερες διακρίσεις παγκοσμίως. Από το 1986 μέχρι σήμερα έχει τιμηθεί με 44 διεθνή βραβεία και έχει δώσει παραστάσεις στα μεγαλύτερα θέατρα και φεστιβάλ του κόσμου. Πριν από έναν μήνα ο ιδρυτής του θεάτρου «Άττις» επέστρεψε από την Κίνα, όπου σκηνοθέτησε την «Αντιγόνη», κουβαλώντας στις αποσκευές του μία ακόμα σπάνια διάκριση, αυτήν του επίτιμου καθηγητή της ιστορικής Ακαδημίας Θεάτρου του Πεκίνου. Ο πρόεδρος της Ακαδημίας τον καλωσόρισε λέγοντας: «Υποκλινόμαστε στο πολυπολιτισμικό έργο του Έλληνα θεατρανθρώπου», μέγιστη τιμή όχι μόνο για τον Θόδωρο Τερζόπουλο, αλλά για την Ελλάδα.

Κύριε Τερζόπουλε, τι σημαίνουν για σας τόσες διακρίσεις; Τα βραβεία είναι τιμητικά, αλλά δεν επαναπαύομαι σε τίποτε από όσα έχω ήδη κατακτήσει. Την ίδια στιγμή που δημιουργώ, πετάω τα πάντα πίσω, τα ξεχνάω και σκέφτομαι ποιο είναι το επόμενο βήμα μου συνεχίζοντας τον δρόμο. Ωστόσο, η πιο σημαντική διάκριση είναι ότι η μέθοδός μου διδάσκεται στην Κεντρική Ακαδημία Θεάτρου του Πεκίνου και σε άλλες Ακαδημίες του κόσμου και ότι έχουν γραφτεί βιβλία πάνω στη δουλειά μου και την πολιτική διάσταση του έργου μου σε 14 γλώσσες.

Ταξιδεύετε τόσο πολύ, που μοιάζετε διαρκώς μετακινούμενος. Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας στο εξωτερικό και στην Ελλάδα; Δεν επιβιώνεις αν δεν βλέπεις στο μέλλον και αν κοιτάζεις απλώς να επωφεληθείς από κάποιες ευκαιρίες μπαλώνοντας τρύπες του χθες, όπως δυστυχώς κάνει το κράτος σε όλους τους τομείς. Αυτόν τον καιρό ετοιμάζομαι για πολλές περιοδείες. Κύπρος, Ιταλία, Λονδίνο, Βερολίνο, Αγία Πετρούπολη, Μόσχα, Σανγκάη. Μέσα στο επόμενο τρίμηνο θα γίνει ένα αφιέρωμα πάνω στη δουλειά μου από το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, όπου θα έρθουν μελετητές από όλη την Ευρώπη. Μετά θα σκηνοθετήσω την όπερα «Νοσφεράτου» στο Μπολσόι, έπειτα θα ανεβάσω τους «Ατρείδες» στην Αγία Πετρούπολη. Την άνοιξη του 2012 θα κάνω τον «Μάουζερ» στο Ινστιτούτο Γκροτόσφσκι και το 2012-2013 μια πανασιατική παραγωγή, ίσως την «Ορέστεια», με ηθοποιούς από την Κίνα, την Κορέα, την Ιαπωνία, την Ινδία. Στην Ελλάδα, στο θέατρο «Άττις», θα παρουσιάσω ξανά για ένα τρίμηνο την επιτυχία του «Alarme», παράλληλα με το «Μάουζερ», την «Ιοκάστη» του Γιάννη Κοντραφούρη και το «Ρέκβιεμ» του Θανάση Αλευρά.

Η ομάδα σας πώς επιβιώνει σε αυτή τη δύσκολη οικονομικά εποχή χωρίς κρατική βοήθεια; Όλα αυτά τα χρόνια το θέατρο «Άττις» δεν επιβίωσε με τα λεφτά του κράτους. Επιβίωσε από την προσωπική εργασία μου κυρίως στο εξωτερικό, από τις περιοδείες και από τις σκηνοθετικές αμοιβές μου στα διεθνή θέατρα και φεστιβάλ. Επιχορηγήθηκα μόνο τα τελευταία 3 χρόνια επειδή αποφάσισα να μείνω περισσότερο στην Αθήνα και να κάνω ρεπερτόριο.

Δηλαδή φέρατε στην Ελλάδα πολύ περισσότερα χρήματα από όσα σας επιχορήγησαν. Από το 1986 μέχρι σήμερα έχω κάνει 1.900 παραστάσεις στο εξωτερικό, πράγμα που σημαίνει εισαγωγή συναλλάγματος αρκετών δισ. δραχμών. Αυτά τα χρήματα επενδύθηκαν στην Ελλάδα, στο θέατρο και στην ομάδα. Δεν κάνω σχεδόν ποτέ διακοπές, δεν αγαπώ τις πολυτέλειες και ζω πολύ λιτά. Δεν χρωστάω δραχμή σε κανέναν, φορολογούμαι κανονικά – μόνο στο ΙΚΑ πληρώνω κάθε χρόνο 100.000 ευρώ. Δεν έχω λογαριασμό στο εξωτερικό ούτε θα εγκαταλείψω τη χώρα τώρα στα δύσκολα. Eγώ την κρίση την έζησα όταν ο κόσμος ζούσε την ευημερία, ήδη από το 1984. Προσπαθούσα τότε να καταλάβω σε ποιο σημείο βρίσκομαι, ποια είναι η Ελλάδα της ψευτοευημερίας, διακρίνοντας ενστικτωδώς την καταστροφή που επρόκειτο να έρθει. Μάζεψα τα μπογαλάκια μου και έφυγα με απόλυτη συνείδηση ότι, για να μπορέσω να κάνω αυτά που ήθελα, έπρεπε να απομακρυνθώ. Ήξερα ότι τίποτα από όσα οραματιζόμουν δεν θα ήταν αποδεκτό εδώ, και έτσι σώθηκε το «Άττις» και εγώ. Αλλά τώρα στην κρίση είμαι εδώ, έχω πλέον τη σταθερή σχέση μου με το κοινό μου. Εδώ είναι η χώρα μου, η γλώσσα μου, η έδρα μου.

Τι θα συμβουλεύατε έναν νέο καλλιτέχνη που δεν έχει πλέον να περιμένει καμιά βοήθεια από ένα κράτος που παραπαίει; Ας αφήσουν το κράτος που είναι ανίκανο να τα βγάλει πέρα κι ας δουν τα πράγματα από την αρχή επαναπροσδιορίζοντας τους εαυτούς τους. Δεν είναι καιρός για θρήνους και για κλάματα. Ο χρόνος φεύγει και είναι πολύτιμος. Ο νέος καλλιτέχνης μπορεί να κάνει αυτό που έκανα εγώ. Το 1985 η ομάδα «Άττις» ζούσε σε ένα κοινόβιο στην Πλάκα, μαγειρεύαμε μόνοι μας, μειώσαμε τα έξοδά μας στο ελάχιστο, κάναμε έρευνα σε βάθος και εξαντλητικές πρόβες και ύστερα από 9 μήνες γεννήθηκαν οι «Βάκχες», η πρώτη μας παράσταση, που μας άνοιξε τις πόρτες όλου του κόσμου. Χρειάζεται μία κολεκτίβα και η κατάκτηση της εμπιστοσύνης του ενός προς τον άλλον. Και κυρίως προσπάθεια να φτιάξει κανείς τη δική του γλώσσα. Το «Άττις» ξεχώρισε επειδή είχε από την πρώτη στιγμή τη δική του σκηνική γλώσσα, αυτό που εδώ αποκαλούν «φορμαλισμό». Αν δεν έχεις τη δική σου ισχυρή υπογραφή, κανένας δεν σε δέχεται έξω. Μια ομάδα που θα φτιάξει μια παράσταση αντίγραφο, όπως τόσες που βλέπουμε συνεχώς ακόμα και από γνωστούς σκηνοθέτες, δεν θα έχει καμία απολύτως τύχη διεθνώς.

Υπάρχουν συνάδελφοί σας που παραπονιούνται ότι με το κόψιμο των επιχορηγήσεων δεν έχουν καμία τύχη ούτε στην Ελλάδα. Πρέπει κι αυτοί να επαναπροσδιοριστούν, να ξαναδούν τα πάντα από την αρχή, να ψάξουν λύσεις. Υπάρχουν στην Ελλάδα κάποιοι εξαιρετικοί σκηνοθέτες που πρέπει να βοηθηθούν από την πολιτεία. Θα αναφέρω τον Λευτέρη Βογιατζή, επειδή τον εκτιμώ και τον αγαπώ ιδιαίτερα, ο οποίος είναι σπουδαίος ερευνητής της τέχνης του, δεν έχει βέβαια τη δική μου εξωστρέφεια. Το να επιχορηγείται ο Βογιατζής σημαίνει ότι υπάρχει κριτήριο διότι το επίπεδο του καλλιτέχνη έχει αποδειχτεί. Από εκεί και έπειτα δεν γίνεται να επιχορηγούνται οι πάντες.

Μπορεί κάποιοι να σας κατηγορήσουν για ελιτισμό. Ας μην κοροϊδευόμαστε, δεν είναι ελιτισμός αλλά καθαρός ρεαλισμός ότι πρέπει να επιχορηγούνται οι καλύτεροι. Όλοι ξέρουμε τι αξίζει ο καθένας. Και οι καλλιτέχνες μεταξύ μας και το κράτος. Δεν είναι δυνατόν να δίνονται σε όλους από λίγα χρήματα διότι έτσι καταστρατηγούνται όλα τα κριτήρια. Ο νέος καλλιτέχνης πρέπει να έχει στον νου του ότι με κάθε δουλειά του οφείλει να κάνει ένα statement, μια ολοκληρωμένη πρόταση. Δεν είναι δυνατόν ένας νέος καλλιτέχνης να κάνει επί δέκα χρόνια μέτριες δουλειές και μετά να επιχορηγείται για τα επόμενα είκοσι χρόνια. Έτσι δημιουργείται μια κάστα κρατικοδίαιτων καλλιτεχνών, πράγμα που έχει ως συνέπεια την ανάπτυξη μιας ιδιαίτερης ψυχολογίας, ιδεολογίας και στάσης ζωής. Δεν είναι αυτός ο ρόλος της επιχορήγησης.

Και ποιος είναι ο ρόλος του καθενός από εμάς για να βοηθήσουμε τους εαυτούς μας σε μια τόσο δύσκολη στιγμή; Διάβασα ένα σύνθημα στα Εξάρχεια: «Για να αλλάξει ο κόσμος πρέπει να αλλάξεις εσύ ο ίδιος». Η γενεσιουργός αιτία της κρίσης φωλιάζει μέσα μας και είναι ηθική. Είναι δύσκολο να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες, πρέπει να περάσουν πολλά χρόνια. Οι νέες γενιές ίσως. Βλέπω με μεγάλη συμπάθεια ένα εξαιρετικό κομμάτι πολιτών στο Σύνταγμα που έφτιαξε μια ανοιχτή Βουλή στα πρότυπα της άμεσης δημοκρατίας. Έβαλε πιθανότατα έναν σπόρο για μια νέα πολιτική συνείδηση και μια νέα ταυτότητα. Αλλά πού είναι ο Τσε Γκεβάρα, πού είναι ο Άρης Βελουχιώτης, πού είναι ο Καποδίστριας να ηγηθεί του κινήματος;

Η σημερινή Αριστερά δεν μπορεί να παίξει ηγετικό ρόλο; Όσο ποτέ άλλοτε είναι σήμερα η μεγάλη ευκαιρία να δημιουργηθεί μια ενιαία δημοκρατική Αριστερά, την οποία πιστεύω ότι θα ακολουθούσε ένα συντριπτικό ποσοστό πολιτών. Κατά τη γνώμη μου το μεγαλύτερο πρόβλημα αυτής της εποχής δεν είναι η κρίση. Είναι η τυφλότητα της Αριστεράς, που την εμποδίζει να δει τη μεγαλύτερη ιστορική ευκαιρία της, και είναι μεγάλη η ευθύνη της γι’ αυτό. Τώρα είναι το ιστορικό momentum της Αριστεράς. Τώρα πρέπει να επαναπροσδιοριστούν τα πάντα, με μια εντελώς νέα δυναμική. Τώρα πρέπει να γεννηθούν νέες ιδέες, καινούργια συστήματα, άλλο Σύνταγμα, το υπάρχον εξάλλου υπήρξε άλλοθι μεγάλων εγκλημάτων. Αντ’ αυτού βλέπουμε μια κοντόφθαλμη, εγωπαθή, αυτιστική Αριστερά. Είμαι βαθύτατα απογοητευμένος από την Αριστερά που δεν κάνει το παν για να δημιουργήσει μια νέα προοπτική ώστε να γεννηθεί μια καινούργια ελπίδα. Είμαι βαθύτατα θλιμμένος διότι είμαι ένας πολίτης σκληρά εργαζόμενος και βλέπω τον καθέναν από αυτούς στο μαγαζάκι του να φοβάται μήπως του φύγουν οι πελάτες, αναπαράγοντας παρωχημένα μοντέλα. Η Αριστερά χάνει τη μεγαλύτερη ιστορική ευκαιρία της. Ουαί και αλίμονο. Δεν έχουν κανένα δικαίωμα όλοι αυτοί να μη σέβονται ούτε το μέλλον των παιδιών τους ούτε καν τους νεκρούς τους.

Είμαστε ορφανοί; Χωρίς πολιτικούς, χωρίς Αριστερά, χωρίς πίστη στον εαυτό μας; Δεν είμαστε μετέωροι. Έχουμε πάντα το momentum τού κάθε ενός από εμάς που μπορεί να αποκτήσει αυτοσυνείδηση, να αλλάξει τον εαυτό του, να γίνει παρεμβατικός και μαχόμενος πολίτης και να απαλλαγεί από τις σαπισμένες, σκουριασμένες δομές των εκφραστών τους, οι οποίοι, ας το καταλάβουν επιτέλους, πρέπει να μας αδειάζουν τη γωνιά.

Ναι, να αλλάξουμε τον εαυτό μας. Αλλά πώς; Με την κριτική στάση μας κάθε στιγμή. Δεν γίνεται να αλλάξουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο με αφελή και αφηρημένα συναισθήματα. Ας σοβαρευτούμε. Ας δουλέψουμε. Αγώνας, διάβασμα, αυτοσυγκέντρωση, διεκδίκηση. Είναι ο μόνος τρόπος.