Πεζόδρομος στην Πλάκα, ανοιξιάτικο πρωί Κυριακής, με τον ήλιο να κυνηγάει τα τραπεζάκια έξω. Από έναν διπλό ελληνικό σκέτο ο καθένας.

Συνέντευξη στον Γιώργο Ι. Αλλαμανή

Η Κατερίνα Ευαγγελάτου ανεβάζει στο δικό της Θέατρο εν Θεάτρω, στην καινούργια σκηνή του Αμφι-Θεάτρου «Είσοδος Κινδύνου», μία… σύγχρονη ελισαβετιανή πρωτοπορία. Δεν είναι σχήμα λόγου. Τα τέλη του 16ου αιώνα διασταυρώνονται απροσδόκητα στην ιστορική τους τροχιά με τις αρχές του 21ου και αναγνωρίζονται σαν χαμένα δίδυμα αδέλφια. Η «Εκδίκηση» μοιάζει εξαιρετικά σύγχρονο έργο. Το έγραψε το 1587 ο Βρετανός Τόμας Κιντ και άνοιξε την πόρτα στους επόμενους, όχι μόνον για θεατρικές τάσεις και λύσεις, αλλά και για τη νεωτερική καταγραφή απύθμενων σκοτεινών πλευρών της εξουσίας, του έρωτα, της μεταφυσικής και του θανάτου, και μάλιστα με γερό έρμα το χιούμορ, ώστε να μην ανατραπεί το καράβι της παράστασης από το βαρύ φορτίο. Φιλόλογος, μουσικός και ηθοποιός, η Ευαγγελάτου παλεύει κυρίως με τη σκηνοθεσία τα τελευταία χρόνια στο Εθνικό και στο Αμφι-Θέατρο, εκπέμποντας το στίγμα της κυρίως σε ένα νεανικό κοινό. Είναι ταυτόχρονα τόσο όμορφη και τόσο «διαβασμένη», που μετά από τα πρώτα λεπτά της κουβέντας ξεχνάς ότι είναι κόρη του Σπύρου Ευαγγελάτου και της Λήδας Τασοπούλου. Το ξαναθυμάσαι μόλις κλείσει το mp3 recorder. Είναι παιδί από ευγενική γενιά.

Τι έχει να μας πει ένα ελισαβετιανό έργο σήμερα;

Κ.Ε.: Το συγκεκριμένο δεν είναι ένα ακόμη ελισαβετιανό έργο. Έχει πολλές καινοτομίες. Είναι η πρώτη τραγωδία εκδίκησης που γράφτηκε ποτέ, μετά είχε τρομερό hit, το ακολούθησαν όλοι: Σαίξπηρ, Μάρλοου, όλοι.

Και δώσ’ του σφαγές…

Κ.Ε.: …και δώσ’ του σφαγές, δώσ’ του φαντάσματα..  Επίσης, είναι το πρώτο έργο που χρησιμοποιεί το τέχνασμα του θεάτρου εν θεάτρω. Συνδυάζει με επιτυχία το κωμικό με το δραματικό στοιχείο, έχει και τον πρώτο μακιαβελικό κακό, τον Lorenzo.

Ακούγεται πολύ σύγχρονο.

Κ.Ε.: Η θεματολογία του είναι ακόμη πιο σύγχρονη, το θέμα της ηθικής, της δικαιοσύνης και της εκδίκησης. «Έχω δικαίωμα να εκδικηθώ, όταν βλέπω ότι κανείς δεν αποδίδει δικαιοσύνη για κάτι που είναι άδικο;», λέει ο Ιερώνυμο, ο πρωταγωνιστής του έργου, που τυχαίνει να είναι και ο δικαστής του ισπανικού παλατιού.

Τελικά;

Κ.Ε.: Τελικά εκδικείται. Βάζει τους δολοφόνους του γιου του να παίξουν σε μία παράσταση όπου υποτίθεται ότι ο ρόλος τους απαιτεί να σκοτωθούν.  Αλλά το μαχαιράκι είναι αληθινότατο.

Και σήμερα κυκλοφορούν μερικά αδέσποτα μαχαίρια. Ή μάλλον αδέσποτα καλάσνικοφ από αυτόκλητους εκδικητές.

Κ.Ε.: Συγκλονίστηκα με την υπόθεση του 15χρονου Αφγανού και της αδερφής του. Βέβαια, εκτός του πολιτικού σκέλους, αμέσως άρχισα να έχω σκέψεις για τη μοίρα των ανθρώπων, ότι φύγανε από την πατρίδα τους για να μην τους σκάσει μια βόμβα στο κεφάλι, ψάχνανε στα σκουπίδια στην Αθήνα να βρουν κάτι να πουλήσουν, να φάνε ή δεν ξέρω τι. Και ξαφνικά βρίσκουν μια βόμβα.

Λες ότι υπάρχει μοίρα;

Κ.Ε.: Ομολογώ ότι δυσκολεύομαι να απαντήσω. Το μόνο που μπορείς να πεις είναι «δεν ξέρω». Και με το τελευταίο γεγονός του χαμού του αδερφού μου, που ήταν ένα σοκ, αυτόματα φιλοσοφείς, δεν μπορείς να κάνεις κάτι άλλο. Προσπαθείς να σκεφτείς τι συμβαίνει για έναν τόσο άδικο χαμό. Λες «μήπως είναι γραμμένο, μήπως μπορούσα να κάνω κάτι να το αποφύγω;». Όμως ξέρεις ότι δεν μπορείς να αλλάξεις τίποτε πια.

Αλλά από την άλλη, το κισμέτ, θα το πω λίγο απόλυτα, είναι ένα γερό πολιτικό κόλπο, πάνω στο οποίο αναπτύχθηκαν οργανωμένες πνευματικές κηδεμονίες αιώνων. Να είσαι εκεί, στη θέση σου, στη μοίρα σου, στην τάξη σου. Η μοίρα σου είναι η υποταγή σου.

Κ.Ε.: Ναι, είναι μοιρασμένο το πράγμα, και το έργο κάπως έτσι το τοποθετεί. Ο Ιερώνυμο δέχεται τη μοίρα, αλλά αποφασίζει πολύ συνειδητά να εκδικηθεί. Με αίμα.

Στην Ελλάδα των δύο τελευταίων ετών τουλάχιστον, από τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου και μετά, η λέξη εκδίκηση είναι παντού.

Κ.Ε.: Φτάνει κανείς στην Εκδίκηση όταν δεν υπάρχει δικαιοσύνη. Εδώ δεν μπορεί να μη ζητήσει κάποιος εκδίκηση. Βλέπεις το πράγμα να κυλάει και να παραμένει ατιμώρητο. Ξεχειλίζει η οργή, δεν μπορεί να γίνεται ένα έγκλημα και η δίκη να γίνεται μετά από πολλά χρόνια – μιλάω για διάφορες υποθέσεις…

Είναι αυτό που λένε οι δικηγόροι ότι «η δικογραφία πρέπει να σκονίζεται». Μέσα σου δικαιώνεις την αυτοδικία;

Κ.Ε. Ναι, γιατί πολλές φορές τα πράγματα δεν μπορεί να τα κρίνει τόσο εύκολα ο νόμος και οι άνθρωποι. Πολλές φορές ο νόμος είναι άδικος και εγώ υποκειμενικά λέω «καλά έκανε και τον έσφαξε». Είναι λίγο βαρύ, αλλά και τον Ιερώνυμο σήμερα τον δικαιώνει ο θεατής στο τέλος της παράστασης. Είναι ένας ψυχρός εκτελεστής, όμως τον κατατάσσουν στον παράδεισο, λέει η Εκδίκηση στο τέλος του έργου: «Θα οδηγήσω τον Ιερώνυμο εκεί που παίζει ο  Ορφέας τη λύρα, για να γλυκάνω στην αιωνιότητα την πικρή του μοίρα».

Έναν φονιά;

Κ.Ε.: Βέβαια. Και αυτοκτόνησε κιόλας, τελείως κόντρα στη χριστιανική ηθική. Όμως, δεν μπορείς παρά να τον δικαιώσεις όταν δεις όλο το πολιτικό πλαίσιο, ότι όλοι κάνουν μόκο, ότι ο διάδοχος του θρόνου της Ισπανίας δολοφόνησε εν ψυχρώ ένα νεαρό αγόρι.

Σήμερα γιατί κάνει μόκο ο κόσμος; Ή δεν κάνει;

K.E.: Μόκο κάνει ο κόσμος σήμερα λιγότερο από ό,τι παλιότερα. Όλοι μιλάνε αλλά τελικά κάνουν μόκο! Με ποια έννοια; Δεν δρουν. Γιατί το να μιλήσεις, να πεις «θα χυθεί άπλετο φως» και «το μαχαίρι στο κόκαλο» και «θα αποδοθεί δικαιοσύνη» είναι πολύ εύκολο να το πουν όλοι: απλοί πολίτες, υπουργοί, πρωθυπουργοί, πρόεδροι. Το θέμα είναι τι κάνουμε.

Εξεταστικές επιτροπές. Στη Βουλή «τρέχουν» δύο τώρα, μία για το σκάνδαλο Siemens, μία για το φαγοπότι στο Βατοπέδι. Θα ακολουθήσει και τρίτη για την οικονομία.

Κ.Ε.: Και πότε τιμωρήθηκε κάποιος πολιτικός; Ίσως μόνον στη δίκη των έξι κι αυτή είναι άλλη ιστορία… παράξενη.

Πάντως διανύουμε περίοδο εθνικού αυτομαστιγώματος. Ότι ήρθε η ώρα να πληρώσουμε, τουλάχιστον για το χάλι της οικονομίας, ότι φταίμε όλοι. Και οι Έλληνες στις δημοσκοπήσεις λένε «εντάξει», βλέπεις ένα μαζοχισμό.

Κ.Ε.: Το πιο αστείο για μένα ήταν που είδα τις προάλλες στην τηλεόραση διαφήμιση για τον τραπεζικό λογαριασμό «ενισχύστε το ελληνικό κράτος για το έλλειμμα». Νόμιζα ότι ήταν φάρσα, «Ράδιο Αρβύλα» ή Ελληνοφρένεια!

Τελικά πείστηκες;

Κ.Ε.: Ακολούθησε η επόμενη διαφήμιση και τότε το συνειδητοποίησα, ενώ στην αρχή νόμιζα ότι ήταν καλοφτιαγμένη πλάκα, με σοβαρή φωνή, είπα μπράβο, τεχνικά ήταν άψογο! Και μετά καταλαβαίνω, αμάν, ότι δεν είναι πλάκα! Μπορεί κάποιοι να δώσουν 70 ευρώ από τη σύνταξή τους. Ο άλλος που έχει τρία Καγιέν και διαλέγει το χρώμα τους ανάλογα με το χρώμα των παπουτσιών του, αυτός θα πληρώσει ποτέ;

Το μαχαίρι έφτασε στο κόκαλο και στις επιχορηγήσεις στο θέατρο. Υπάρχει πολύς προβληματισμός, πολύς θυμός.

Κ.Ε.: Είναι ντροπή αυτό το πράγμα. Βέβαια, φταίμε εμείς οι επιχορηγούμενοι στο ότι σιωπούμε, παίρνουμε δάνεια από φίλους, από τράπεζες, καταχρεωνόμαστε, όλοι. Ξέρει κάποιος να υπάρχουν άλλοι που παίρνουν δάνεια για να ξελασπώσουν γι’ αυτά που το κράτος δεν δίνει; Είναι ανήκουστο. Αλλά γι’ αυτό λέω φταίμε κι εμείς, που δεν διεκδικούμε πιο δυναμικά αυτό που πρέπει. Οι γιατροί φωνάζουν γιατί είναι τρεις μήνες απλήρωτοι. Τι θα έπρεπε να κάνουμε εμείς που είμαστε δυόμισι χρόνια; Να το κάψουμε όλο; Μπουρλότο;

Το Υπουργείο Πολιτισμού τι κάνει;

Κ.Ε.: Τι μπορεί να πει ο υπουργός Πολιτισμού; Δεν φαίνεται, δεν είναι πουθενά, λυπάμαι πάρα πολύ. Εγώ στην αρχή έλεγα, επιτέλους ένας νέος άνθρωπος, για να δει τα πράγματα, να ασχοληθεί.

Πρακτικά όμως τι γίνεται;

Κ.Ε.: Μας δέχτηκε τον Δεκέμβριο η κυρία Μενδώνη, η γενική γραμματέας. Μετά από κάνα μήνα μας δόθηκε η πρώτη δόση από τα περσινά. Ακόμη δεν έχουμε αποπληρωθεί. Για την τρέχουσα σεζόν, που έληξε την Κυριακή των Βαΐων, ακόμα δε μας έχουν πει τι θα πάρουμε και αν θα πάρουμε. Και όλοι κινούμαστε με δανεικά.

Να κάνω μια λίγο προβοκατόρικη ερώτηση; Έχεις μια μικρή σκηνή μέσα στο Αμφι-Θέατρο, χωρητικότητας 55 θέσεων. Μπορείς να τη φανταστείς αυτοχρηματοδοτούμενη και να επιβιώνει χωρίς επιχορήγηση;

Κ.Ε.: Όχι, με τίποτε. Εφτά ηθοποιοί, με πεντάμηνα συμβόλαια, σκηνογράφος, φωτιστής, μουσικός που γράφει πρωτότυπη μουσική, μεταφράστρια, νοίκι θεάτρου και τόσα άλλα; Δεν γίνεται με τίποτε.

Ούτε και αν ήσουν γεμάτη κάθε μέρα, με 55 εισιτήρια;

Κ.Ε.: Πάλι δεν γίνεται. Και δεν κάνουμε καμιά υπέρογκη παραγωγή.

Βλέπεις το ενδεχόμενο να κάνεις «φτωχό θέατρο» από καλλιτεχνική επιλογή;

Κ.Ε.: Δεν μπορείς να τα κάνεις όλα φτωχικά, όλα με την ίδια λογική ιδωμένα. Γιατί μετά επαναλαμβάνεσαι, τυποποιείσαι. Έρχεσαι εδώ που καθόμαστε να φας ένα γλυκό, έχεις να το πληρώσεις. Δεν έρχεσαι, τρως και «άντε, γεια σας». Δεν μπορείς να αφήσεις τον σκηνοθέτη ή τον ηθοποιό απλήρωτο;   Το κράτος πώς το σκέφτεται αυτό; Πάει κάποιος να φτιάξει τη βρύση του υπουργού και του λέει ο υπουργός «λυπάμαι, έλα σε δυο χρόνια να πληρωθείς και βλέπουμε»;

Από την άλλη υπάρχει και ο κτηνώδης ρεαλισμός της αγοράς, ο οποίος λέει ότι αν δεν επιβιώνεις, το πολύ να κάτσεις πίσω από μια τηλεοπτική κονσόλα, για ένα σίριαλ του συρμού.

Ε.Κ.: Αυτός ο κτηνώδης ρεαλισμός μας έχει σκοτώσει καλλιτεχνικά. Αν θέλουμε ποιοτικό θέατρο, χρειαζόμαστε τακτική επιχορήγηση. Γιατί εκτός των άλλων, το θέατρο είναι και παιδεία. Λέει το κράτος να κλείσουν τα σχολεία; Γιατί λέει να κλείσουν τα θέατρα;

Λες ότι είναι το ίδιο πράγμα;

Κ.Ε.: Ναι, για μένα είναι στην ίδια κατηγορία. Πώς θα κάνουμε χωρίς χορό, χωρίς θέατρο, κινηματογράφο, χωρίς πινακοθήκη; Οδηγούμαστε σε κάτι πιο σκοτεινό μετά. Θα υπάρχουν μόνο τα σουπερμάρκετ και η τηλεόραση σαν διασκέδαση.

Διδάσκεις παράλληλα σε δραματικές σχολές. Τι πιθανότητες έχουν τα σημερινά νέα παιδιά να υλοποιήσουν τα όνειρά τους;

Κ.Ε.: Πιθανότητες υπάρχουν πάντα, και μάλιστα τώρα που δημιουργήθηκαν πολλοί χώροι, πολλά νεανικά φεστιβάλ, ομάδες που τρέχουν και συνεχώς ανανεώνονται παίζουν σε διάφορους μη θεατρικούς χώρους. Υπάρχουν ευκαιρίες. Το θέμα είναι πόσο θα επιμείνουν και αν αυτό που κάνουν έχει τελικά και ένα αντίκρισμα σε σχέση με το κοινό.

Και με τον βιοπορισμό τους;

Κ.Ε.: Αυτό είναι ένα άλλο κεφάλαιο.

Πόσο θα επιμείνουν αν δεν βιοπορίζονται;

Κ.Ε.: Κάποιοι επιμένουν για πολλά χρόνια. Πολλοί λίγοι ζουν μόνο από το θέατρο και με τα βασικά, χωρίς πολυτέλειες, αξιοπρεπώς. Υπάρχουν νέα παιδιά που έχουν πείσμα, θέληση και όραμα. Αν βέβαια σκεφτείς ότι κάθε χρόνο τελειώνουν 600 ηθοποιοί…

Αυτή η «σπουδή θανάτου», και μέσα από το χιούμορ για να αντέχεται, είναι κάτι που θα σε ακολουθήσει και στο ορατό μέλλον ή έχεις στην άκρη του μυαλού σου ότι μπορείς να φύγεις και έξω από αυτό;

Κ.Ε.: Αυτό το πράγμα δεν είναι συνειδητό. Είναι και θέμα συγκυριών είναι και θέμα ευχής, δηλαδή «αυτό το έργο θέλω να το κάνω τώρα». Ο θάνατος είναι ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο στη δραματουργία και στην τέχνη γενικότερα. Δεν μπορείς να μην ασχοληθείς μαζί του, είναι εκεί, μπροστά στα μάτια σου, δεν είναι κάτι ειδικό να πεις «ασχολούμαι με τη δράση των Ζαπατίστας την περίοδο 1992-1994». Ο έρωτας και ο θάνατος είναι τα δυο θεμελιώδη υπαρξιακά ερωτήματα που απασχολούν καλλιτέχνες όλων των φασμάτων.

Θα μπορούσε όμως να είναι η πολιτική ή η φύση…

Κ.Ε.: Ο θάνατος είναι και μέσα στη φύση και μέσα στην πολιτική και παντού. Είναι η φύση. Και είναι  ανεξάντλητος, έχει πιο πολλά πατώματα και από την πολιτική και από την εργασία, έχει πιο πολλά  πράγματα να ξύσεις, να πας πιο κάτω, να καλύψεις. Είναι και φόβος και κινητήριος δύναμη.

Και υπάρχουν και δυο νάρκες που έσκασαν δίπλα σου, η μια πολύ πρόσφατα, οπότε είναι αναπόφευκτο ότι θα στραφείς να το αντικρίσεις.

Κ.Ε.: Όχι δίπλα μου, επάνω μου σκάσανε. Μα βέβαια, δεν γίνεται αλλιώς, δεν μπορείς να κλείσεις τα μάτια, ειδικά όταν κάνεις μια τέτοια δουλειά.

Πηγαίνεις κάθε βράδυ στην παράσταση;

Κ.Ε.: Σχεδόν σε κάθε παράσταση ήμουν μέσα. Άκρη άκρη, πίσω πίσω, κρατούσα σημειώσεις και άλλαζα στοιχεία κατά τη διάρκεια των παραστάσεων. Συνήθως αρέσει στους ηθοποιούς να υπάρχει ένας διάλογος, μια δημιουργική διαδικασία σε εξέλιξη – όχι σε όλους βέβαια…

Θα σκεφτόσουν ποτέ κοινοβιακές φόρμες για μια παράσταση, δηλαδή να πάρεις έναν θίασο και να αποσυρθείτε κάπου για ένα μήνα ή είναι λίγο ντεμοντέ, λίγο sixties αυτό;

Κ.Ε.: Δεν είμαι πολύ αυτής της λογικής, γιατί θεωρώ χρήσιμο το διάστημα που πίνεις ένα καφέ μόνος ή κάνεις μια βόλτα για να ξεκαθαρίσει το κεφάλι σου. Και το κοινόβιο έχει μια πίεση, δημιουργεί έναν αυτισμό. Δεν ξέρω όμως, δεν το έχω δοκιμάσει, μπορεί να είναι κάτι πολύ δημιουργικό.