Ο Ζωρζ Μουστακί, που έφυγε από τη ζωή πριν από λίγες μέρες, ήταν «δικός μας» κι ας μη μιλούσε ελληνικά. Μας γνώρισε, μας τραγούδησε, μας αγάπησε, και τον αγαπήσαμε κι εμείς

Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι τον τραγουδοποιό Ζωρζ Μουστακί, που έφυγε από τη ζωή πριν από λίγες μέρες στα 79 του, δεν ήξερε πραγματικά ποια χώρα να τον… πρωτοκλάψει: Το Ισραήλ, απ’ όπου κρατούσαν οι ρίζες του, η Αίγυπτος, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε, η Γαλλία, όπου και έζησε όλα του τα χρόνια, ή η Ελλάδα που της ανήκε εν μέρει και εν πολλοίς ταυτόχρονα;

Διότι αυτό ακριβώς ήταν το βασικό χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου τροβαδούρου: η πολυπολιτισμικότητα, που την κουβαλούσε απ’ τα γεννοφάσκια του ως προσωπικότητα και ως καλλιτέχνης, πέρα από το ταλέντο του και τη φυσική του ευγένεια. «Μιλούσε γλυκά, όπως κι όταν τραγουδούσε» έγραψε η «Le Monde» για το φευγιό του.

Άφησε πολλά τραγούδια ο Μουστακί, περισσότερα από 300, ερμηνευμένα σε αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, ελληνικά, πορτογαλικά, ισπανικά και αραβικά. Το όνομά του ήταν Γιουσέφ, αλλά το άλλαξε σε Ζωρζ ως φόρο τιμής στον μεγάλο ομότεχνό του, Ζωρζ Μπρασένς, όταν πήγε το 1951 στο Παρίσι. (Μία δεκαετία αργότερα και ο Ρόμπερτ Άλεν Ζίμερμαν θα άλλαζε το όνομά του σε Μπομπ Ντίλαν ως φόρο τιμής στον εμβληματικό ποιητή Ντίλαν Τόμας).

Μέσα στις απλές μελωδίες του κατάφερε να συγχωνεύσει το γαλλικό «chanson» των 60’s, τον ρομαντισμό της πιο εκλεπτυσμένης «ποπ», χωρίς να είναι επ’ ουδενί «ποπ» ο ίδιος, εθνικά μουσικά ιδιώματα και, φυσικά, την ποίηση ταυτόσημη με τα ιδεώδη τής πιο ρηξικέλευθης δεκαετίας του 20ού αι.

Χρονιά – ορόσημο στην πολύχρονη πορεία του είναι το 1959, τότε που οι στίχοι του παντρεύονται με τη μουσική της Μαργκερίτ Μονό και το τραγούδι τους «Milord» γίνεται μεγάλη επιτυχία με τη θεία φωνή της Εντίθ Πιαφ. Δεν είναι τυχαίο ότι την περασμένη εβδομάδα το BBC News αποχαιρέτησε τον Ζωρζ Μουστακί με την πρόταση «Πέθανε ο συνθέτης της Εντίθ Πιαφ»!

Διόλου τυχαίο επίσης που δεν τον ερμήνευσε μόνο η Πιαφ. Ο Μουστακί είχε την τιμή να ακούσει τραγούδια του και με τις φωνές όλων των μεγάλων σταρ της εποχής του (Δαλιδά, Μπαρμπαρά, Ιβ Μοντάν, Ζιλιέτ Γκρεκό, Τίνο Ρόσι κ.ά.).

Με τον Νταλάρα
Το 1969 κυκλοφορεί η μπαλάντα του «Le Meteque», ίσως το γνωστότερο τραγούδι του, με το οποίο σύναψε επισήμως σχέσεις με την ελληνική δισκογραφία. Το 1971 «Ο μέτοικος», όπως μεταφράστηκε στα ελληνικά, έδωσε και τον τίτλο στον προσωπικό δίσκο του Γιώργου Νταλάρα, που εκτόξευσε τη δημοτικότητα του νεαρού λαϊκού τραγουδιστή. Κι όμως, το τραγούδι προϋπήρχε στα ελληνικά από στιχουργικής άποψης, αφού ο Μουστακί είχε απλώς μεταφράσει στα γαλλικά το ποίημα του αυτοεξόριστου στο Παρίσι Δημήτρη Χριστοδούλου.

Με τον Θεοδωράκη
Το ίδιο διάστημα, η τροχιά του Μουστακί διασταυρώνεται μ’ αυτήν του Μίκη Θεοδωράκη. Οι δυο τους απαθανατίζονται από τον Ροβήρο Μανθούλη να τραγουδούν «Είμαστε δυο» σε ελληνικά και γαλλικά («Nous sommes deux») σε ένα ντοκιμαντέρ μικρού μήκους αντιδικτατορικής σημασίας.
Το παράδοξο ήταν πως ο Μουστακί δεν μιλούσε ελληνικά. «Μιλάω κακά ελληνικά» είχε δηλώσει σε συνέντευξή του, «αφού οι γονείς μου γεννήθηκαν στην Αίγυπτο και μεγάλωσαν εμένα και τις αδερφές μου με γαλλική κουλτούρα». Θεωρούσε τα ελληνικά «γλώσσα της εξορίας», κάτι που μάλλον φανέρωνε και μία έμφυτη καλλιτεχνική τάση προς τη δική του περιπλάνηση, τη δική του «Οδύσσεια» στον χώρο του τραγουδιού.

Με τη Μελίνα
Η πρώτη φορά που επισκέφτηκε την Ελλάδα ήταν το 1966 σε ηλικία 27 ετών, τότε που γνώρισε τη Μελίνα Μερκούρη. Θα συναντηθούν ξανά λίγα χρόνια μετά την περίοδο της αντιδικτατορικής δράσης της στο Παρίσι, όπου εκεί η Μελίνα θα πει στα γαλλικά τον «Μέτοικο» και τη «Μεσόγειο». Τη «Μεσόγειο» την τραγούδησε και η Βίκυ Μοσχολιού στα ελληνικά το 1973, ερμηνεία που ο ίδιος ο Μουστακί θα απολάμβανε διά ζώσης τα μεταπολιτευτικά χρόνια, καλεσμένος σε τηλεοπτική εκπομπή του Γιώργου Παπαστεφάνου με τη Μοσχολιού, την Αρλέτα και τον Αντώνη Καλογιάννη.

Τα παιδιά του Πειραιά
Με τους δύο τελευταίους συνδέθηκε επίσης με μεγάλη φιλία. Η Αρλέτα μού είχε δηλώσει παλαιότερα πως στον Μουστακί οφείλει το ότι συνέχισε το τραγούδι όταν κάποτε, στα μέσα του ’70, σκεφτόταν να τα παρατήσει. Στον δίσκο, άλλωστε, «Moustaki Live», του 1975, ερμηνεύουν από κοινού τον «Καημό» των Μ. Θεοδωράκη – Δ. Χριστοδούλου και τον «Κυρ-Μιχάλη» των Μ. Χατζιδάκι – Ι. Καμπανέλλη. Ίσως το ντουέτο με την Αρλέτα να ήταν αυτό που έφερε τον Μουστακί πιο κοντά στη μουσική του Χατζιδάκι, με αποτέλεσμα λίγο αργότερα να ηχογραφήσει στα γαλλικά πολλά τραγούδια του, από «Τα παιδιά του Πειραιά» μέχρι την «Πορνογραφία».

Με τον Καλογιάννη
Όσο για τον Καλογιάννη, παλιός γνώριμος και φίλος του από τα αγωνιστικά χρόνια στο Παρίσι, είχε την τύχη να εκδώσει το 1979 το μεγάλο άλμπουμ «Ο Αντώνης Καλογιάννης τραγουδά Ζωρζ Μουστακί» και να δώσει μιαν ακόμη συγκινητική εκτέλεση στον «Μέτοικο».