Στις απαρχές της βιομηχανικής επανάστασης σε διάφορες πρωτεύουσες της Ευρώπης αρχίζουν να διατυπώνονται οι πρώτες θεωρίες από τις οποίες θα ξεπηδήσουν οι πρώτες επαναστατικές δραστηριότητες στην Ιστορία του εργατικού κινήματος

1836-1852

Στις απαρχές της βιομηχανικής επανάστασης σε διάφορες πρωτεύουσες της Ευρώπης αρχίζουν να διατυπώνονται οι πρώτες θεωρίες από τις οποίες θα ξεπηδήσουν οι πρώτες επαναστατικές δραστηριότητες στην Ιστορία του εργατικού κινήματος

Στην περίοδο ανάμεσα στο 1836 και το 1858 το διεθνές εργατικό κίνημα έκανε τα πρώτα του αποφασιστικά βήματα. Όλα άρχισαν όταν οι πρώτοι Γερμανοί πολιτικοί πρόσφυγες, κυνηγημένοι από την πατρίδα τους, εγκαταστάθηκαν σε διάφορες κεντρικές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, όπως το Παρίσι και το Λονδίνο. Πιο συγκεκριμένα, τον Απρίλιο του 1833 εκδηλώθηκε μια αποτυχημένη εξέγερση ενάντια στη Φρουρά της Φρανκφούρτης, η οποία προστάτευε τη Δίαιτα της Γερμανικής Συνομοσπονδίας. Τότε πολλοί διωκόμενοι Γερμανοί υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στο Παρίσι κυρίως, όπου και συνέβαλαν στη δημιουργία μυστικών οργανώσεων σύμφωνα με τα πρότυπα των γαλλικών εταιρειών.
Οι διωκόμενοι Γερμανοί πολιτικοί πρόσφυγες καταφθάνοντας στη γαλλική πρωτεύουσα συναντήθηκαν με πολλούς συμπατριώτες τους που διέμεναν εκεί και ιδρύσαν τον «Γερμανικό Λαϊκό Σύλλογο». Βασικός στόχος του συλλόγου ήταν να ενωθεί η κατακερματισμένη σε πολυάριθμα κρατίδια Γερμανία, όπως και ο εκδημοκρατισμός της που θα έκανε σεβαστά τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα. Έναν ακριβώς χρόνο αργότερα, το 1934, η οργάνωση τέθηκε εκτός νόμου. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε στην απόφαση μετά την εισήγηση κάποιων μελών να ιδρύσουν μια παράνομη εταιρεία, τη «Δημοκρατική Ένωση των Προγραμμένων». Η οργάνωση αυτή ύστερα από δυο χρόνια λειτουργίας της διασπάστηκε εκ νέου και τα πιο ριζοσπαστικά στοιχεία, με βασικούς εκπροσώπους τους Τέοντορ Σούστερ, Χέρμαν Έβενμπεργκ και Γκέρμαν Μάουερ, σχημάτισαν την «Ένωση των Δικαίων»!

Η «Ένωση των Δικαίων»
Η «Ένωση των Δικαίων» δημιουργείται στο Παρίσι στα πρότυπα των γαλλικών μυστικών οργανώσεων, σύμφωνα με τις παρακαταθήκες που άφησε πίσω του ο Φρανσουά-Νοέλ Μπαμπέφ, ο οποίος έδρασε στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Ως εκδότης διαφόρων εφημερίδων, υποστήριζε τις περί ισότητας αντιλήψεις του, δημιουργώντας παράλληλα το λεγόμενο «Κίνημα των Ίσων», του οποίου και υπήρξε ένας των ιδρυτών, φθάνοντας στο σημείο να επικρίνει και αυτό ακόμα το νέο καθεστώς της επανάστασης.
Η οργάνωση, αν και ιδρύθηκε από Γερμανούς εμιγκρέδες και από την τάξη των χειροτεχνών, γρήγορα εξελίχθηκε σε μια διεθνή οργάνωση στην όποια συμμετείχαν χειροτέχνες, εργάτες και διανοούμενοι από πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Η οργάνωση συμμετείχε στην απόπειρα επανάστασης των Μπλανκιστών τον Μάιο του 1839 κατά της βασιλείας του Λουδοβίκου Φιλίππου (1830-1848), με αποτέλεσμα πολλά μέλη της να συλληφθούν και άλλα να εξοριστούν. Ανάμεσα στα μέλη που φυλακίστηκαν πρώτα κι έπειτα εξορίστηκαν στο Λονδίνο ήταν τα ηγετικά στελέχη της Ένωσης, ο Καρλ Σάππερ και ο Χάινριχ Μπάουερ.
Στο Παρίσι ωστόσο έμειναν αρκετά επίσης στελέχη της ηγεσίας υπό την ονομασία «Λαϊκή Συνέλευση». Ωστόσο, πολλά στελέχη αναγκαστήκαν να διασκορπιστούν σε διάφορες πρωτεύουσες της Ευρώπης. Όσα μέλη κατέφυγαν στο Λονδίνο σχημάτισαν στις 7 Φεβρουαρίου του 1840 για τις ανάγκες της προπαγάνδας και διάδοσης των ιδεών τους τον «Κομμουνιστικό Εργατικό Σύλλογο». Ο σύλλογος αυτός λίγο αργότερα έγινε γνωστός ως «Μορφωτικός Σύλλογος του Λονδίνου» και συνέχισε τη δράση του ώς και το 1917, οπότε και διαλύθηκε από τη βρετανική κυβέρνηση στη δίνη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η «Ένωση Δικαίων» στο Λονδίνο δεν λειτούργησε μόνο σαν ένα απλό παράρτημα, αλλά ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα ως καθοδηγητικό κέντρο της Ένωσης που ανέπτυξε σημαντική δραστηριότητα με διάφορες αδελφές ομάδες, κυρίως στη Γερμανία και την Ελβετία.

Η δράση της «Ένωσης»
Γράφει ο Ένγκελς, στην «Ιστορία της Ένωσης των Κομμουνιστών»: «Από τότε που το κέντρο βάρους μεταφέρθηκε από το Παρίσι στο Λονδίνο παρουσιάστηκε στο προσκήνιο ένα καινούργιο στοιχείο: η Ένωση από γερμανική έγινε σιγά – σιγά διεθνής. Στον εργατικό σύλλογο πήγαιναν εκτός από τους Γερμανούς και τους Ελβετούς και μέλη εκείνων των εθνοτήτων που χρησιμοποιούσαν σα μέσο συνεννόησης με τους ξένους κυρίως τη γερμανική γλώσσα, δηλαδή Σκανδιναβοί, Ολλανδοί, Τσέχοι, Νοτιοσλάβοι, μα και επίσης Ρώσοι και Άλσατοί. Ο Σύλλογος σε λίγο ονομάστηκε Κομμουνιστικός Εργατικός Μορφωτικός Σύλλογος».
Την πολιτική αυτής της λογικής ακολούθησε η Ένωση στην Ελβετία και σε όσες χώρες ίδρυσε εργατικούς συλλόγους. Όπου δε έβρισκε εμπόδιο στην κείμενη νομοθεσία ίδρυε σωματεία χορωδιών και γυμναστικούς συλλόγους. Σημαντικές ηγετικές φυσιογνωμίες αναδείχτηκαν στην Ελβετία ο Βάιτλιγκ και ο Μπέκερ. Ωστόσο, το 1843, το Μεγάλο Συμβούλιο του καντονιού της Ζυρίχης απαγόρευσε πρώτα την έκδοση του βιβλίου του Βάιτλιγκ με τίτλο «Ευαγγέλιο του φτωχού αμαρτωλού» και στη συνέχεια, τον Ιούνιο του ιδίου χρόνου, τον συνέλαβε και τον καταδίκασε σε φυλάκιση με τις κατηγορίες της επίθεσης ενάντια στην ατομική ιδιοκτησία και της ίδρυσης μυστικής επαναστατικής εταιρείας με ανατρεπτικές επιδιώξεις. Εκείνη την εποχή η «Ένωση των Δικαίων» διατηρούσε στενές σχέσεις με τους Γάλλους επαναστάτες, σχέσεις που κρατούσαν τις ρίζες τους από την εποχή της συμμετοχής τους στην εξέγερση των Μπλανκιστών (Μάιος 1839). Ταυτόχρονα, στενούς δεσμούς είχαν αναπτύξει και με τους Πολωνούς ριζοσπάστες του εθνικού κινήματος. Αντίθετα με τους ιδιότυπους Βρετανούς «Χαρτιστές», ένα κίνημα που προωθούσε στη Μεγάλη Βρετανία πολιτικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, δεν κατάφεραν να αναπτύξουν σχέσεις παρά μόνο αργότερα και αυτό έγινε κατορθωτό με τη μεσολάβηση του Ένγκελς.

Βίλχελμ Βάιτλινγκ (1808-1871)
Ο Βίλχελμ Βάιτλινγκ, ράφτης στο επάγγελμα, υπήρξε ο σημαντικότερος θεωρητικός ηγέτης του κινήματος της «Ένωσης των Δικαίων» της πρώτης περιόδου και προσδιόριζε στις θεωρητικές του αναλύσεις και τοποθετήσεις τον κομμουνισμό ως τη θεωρία που υλοποιεί τις χριστιανικές αρχές. Μάλιστα ο Ένγκελς τον αναφέρει ως ιδρυτή του γερμανικού κομμουνισμού. Η δραστηριότητά του υπήρξε σημαντική και σύντομα αναδείχτηκε σε ηγετική φυσιογνωμία της Ένωσης και ως ένας από τους θεωρητικούς της εκφραστές. Ο Βάιτλινγκ επηρεάστηκε τόσο από τις αντιλήψεις του Λαμενέ, εκπροσώπου του Χριστιανικού Σοσιαλισμού, όσο και από τις ουτοπικές ιδέες του Φουριέ, του Σαιν-Σιμόν, του Καμπέ και του Όουεν.

Ιδεολογικές καταβολές
Η «Ένωση των Δικαίων» στα πρώτα της βήματα προσδιορίστηκε ιδεολογικά από τις ισοπεδωτικές απόψεις του Βάιτλινγκ. Μετά την αποτυχία της παρισινής εξέγερσης των οπαδών του Μπλάνκι άρχισαν να σημειώνονται σοβαρές ιδεολογικές διαφοροποιήσεις στις τάξεις της Ένωσης που σχετίζονταν τόσο με τη επαναστατική μεθοδολογία όσο και με τους στόχους που πρέπει να έχει η επανάσταση. Οι έντονοι αυτοί προβληματισμοί κυριάρχησαν και στα μέλη της Ένωσης στο Λονδίνο, μιας πρωτεύουσας που δεχόταν τις έντονες επιρροές της ταχύτατα αναπτυσσόμενης καπιταλιστικής κοινωνίας που διαμόρφωνε καθοριστικά το εγχώριο ανερχόμενο εργατικό κίνημα. Τότε τα μέλη της Ένωσης του Λονδίνου ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή με τον Ένγκελς. Όπως είναι γνωστό, ο Ένγκελς επισκέφτηκε την Αγγλία για πρώτη φορά το 1842 και κατά τη διετή του παραμονή απέκτησε στενές σχέσεις με του Χαρτιστές και τους σοσιαλιστές του Όουεν. Έναν χρόνο αργότερα, το 1943, απέκτησε επαφές με τους Σάππερ, Μολ και Μπάουερ. Είναι αλήθεια ότι οι ηγέτες της Ένωσης δεν άφησαν αδιάφορο τον Ένγκελς, ο οποίος δήλωσε αργότερα ότι οι άνθρωποι της Ένωσης «ήταν οι πρώτοι επαναστάτες προλετάριοι που είδα»! Τότε μάλιστα οι ηγέτες της Ένωσης είχαν προτείνει στον Ένγκελς να προσχωρήσει στην Ένωσή τους, ωστόσο εκείνος αρνήθηκε λόγω των ιδεολογικών διάφορων του με την Ένωση.

Ο Ένγκελς για τους «Δικαίους»
 
Είναι προς μεγάλη τους τιμή ότι αυτοί που δεν ήταν ακόμη ολοκληρωμένοι προλετάριοι, αλλά μόνο ένα εξάρτημα της μικροαστικής τάξης που βρισκόταν στο μεταβατικό στάδιο προς το σύγχρονο προλεταριάτο, που δεν βρισκόταν ακόμα σε άμεση αντίθεση με την αστική τάξη, δηλαδή το μεγάλο κεφαλαίο – ότι αυτοί οι βιοτέχνες ήταν σε θέση να αντιληφτούν προκαταβολικά, με το ένστιχτό τους, τη μελλοντική τους εξέλιξη και να συγκροτηθούν, αν όχι εντελώς συνειδητά ακόμα, σ’ ένα προλεταριακό κόμμα (…) δεν πιστεύω ότι τότε σε όλη την Ένωση υπήρχε έστω ένας άνθρωπος που να έχει διαβάσει ποτέ ένα οικονομολογικό σύγγραμμα. Η «ισότητα», η «αδελφότητα» και η «δικαιοσύνη» βοηθούσαν προσωρινά να ξεπερνούν την κάθε δυσκολία.
 
Φρ. Ένγκελς, «Ιστορία της Ένωσης των Κομμουνιστών»